Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant είναι
ο φιλόσοφος του Διαφωτισμού που συνέδεσε πρώτος τον ορθολογισμό και τον
εμπειρισμό τον 18ο αιώνα. Ξεκινώντας από την κριτική και την
αμφισβήτηση της μεταφυσικής φιλοσοφίας έστρεψε το βλέμμα πέρα από την
οντολογία, στην επιστημολογία. Το κέντρο για τον Καντ ήταν η γνώση.
Ο Καντ σπούδασε μαθηματικά, θεολογία και φιλοσοφία.
Μπορούμε να διακρίνουμε γενικά δύο φάσεις στο έργο του, μέχρι τις αρχές
του 1770 την προ-κριτική και από εκεί και πέρα την κριτική. Τα
σημαντικότερα έργα του, ωστόσο, γράφτηκαν στην τελευταία περίοδο.
Η καντιανή κριτική φιλοσοφία θεμελιώνεται στη διάκριση της αισθητής και της νοητής γνώσης.
Έτσι η γνώση μπορεί να συλληφθεί και σε παραστάσεις του εμπειρικού
κόσμου. Το ζητούμενο είναι η αυτοκριτική της γνωστικής ικανότητας που
συνοψίζεται στο ερώτημα «τι μπορώ να γνωρίζω;». Ο Καντ, λοιπόν απαντά με
μια ιεράρχηση.
Μπορούμε να γνωρίζουμε αρχικά με τις αισθήσεις, στη συνέχεια με τη διάνοια και τελικά με το νου. Επίσης ζητούμενο είναι μια γνώση αποδεδειγμένη που να ισχύει γενικά.
Για τον Καντ αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνον αν αυτή
συνδέεται με a priori καθαρά στοιχεία της αισθητής και νοητικής γνώσης
(που ισχύουν υπερβατολογικά, πέρα από την εμπειρία και δεν χρειάζονται
καμία απόδειξη). Έτσι η αισθητή και νοητική γνώση δεν αντιμάχονται μεταξύ τους στην καντιανή φιλοσοφία, αντιθέτως η «συνεργασία» τους είναι αναγκαία.
Τα κυριότερα έργα του Immanuel Kant στην κριτική
φιλοσοφία είναι: «Η κριτική του καθαρού λόγου» (1781), «Η κριτική του
πρακτικού λόγου» (1788) και «Η κριτική της κρίσης» (1790).
Η επιρροή του Καντ στους νεότερους φιλοσόφους αφορά σε μεγάλο βαθμό και στην ηθική του φιλοσοφία. Το βασικότερο έργο του, όπου αναπτύσσεται η φιλοσοφία του περί ηθικής είναι «Η μεταφυσική των ηθών» (1797).
Αν θέλουμε να συνοψίσουμε την καντιανή ηθική πρέπει να αναφερθούμε στην «κατηγορική προσταγή»
η οποία ορίζεται ως η ενιαία υποχρέωση που πηγάζει από το αίσθημα και
την έννοια του καθήκοντος. Η Κατηγορική Προσταγή είναι ουσιαστικά η
απαίτηση του γενικού ηθικού νόμου.
Ποια συμπεριφορά είναι ηθική κατά τον Καντ; Αυτή που αν γινόταν ηθικός νόμος για όλη την ανθρωπότητα θα είχε θετικά αποτελέσματα.
Υπάρχει όμως και ένα «αλλά» εδώ. Δεν αρκεί αυτό για να είμαστε ηθικοί,
πρέπει δηλαδή η ενάρετη πράξη να είναι αυτοσκοπός και να μην αφορμάται
από κάποια επιθυμία ή διαφορετική πρόθεση.
Σύμφωνα με τον Καντ, «η Ηθική δεν είναι το δόγμα που καθορίζει πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι, αλλά πώς να είμαστε άξιοι για να γίνουμε ευτυχισμένοι«.
Η ηθική ουσιαστικά μπαίνει στη σφαίρα του καθολικού νόμου και η
συναισθηματική της διάσταση μένει έτσι σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο.
Παρόλο που έζησε την περίοδο του Διαφωτισμού, ο Καντ
θεωρείται από πολλούς νεότερους φιλοσόφους ως ο διανοητής που ενσαρκώνει
τη μετάβαση στη νεωτερικότητα. Και αυτό γιατί έκανε την λεγόμενη
«κοπερνίκεια στροφή» σε φιλοσοφικό επίπεδο. O Immanuel Kant έφυγε από τη
ζωή, στις 12 Φεβρουαρίου του 1804, αφήνοντας ημιτελή μια τέταρτη
Κριτική. Σύμφωνα με ορισμένους, πίστευε ότι το σύστημά του ήταν
ανολοκλήρωτο και είχε κενά.
