Η αλαζονεία
ΓΕΝΙΚΑ: Η αλαζονεία, κατά την Ψυχολογία, είναι το γνώρισμα της συμπεριφοράς του ανθρώπου, που πηγάζει από την υπερτίμηση του εαυτού του. Ή αλλιώς: “Αλαζονεία έξις προσποιητή (εστί), αγαθών μη υπαρχόντων”, κατά τον Πλάτωνα και “η αλαζονεία δόξει είναι προσποίησις τις αγαθών ουκ όντων” (Η αλαζονεία είναι η προσποίηση προτερημάτων που δεν υπάρχουν) (Θεόφραστος: Χαρακτήρες 23).
Ο αλαζόνας απομονώνει ουσιαστικά τον εαυτό του από τους συνανθρώπους του και, θεωρώντας τους άλλους κατώτερους, τους χρησιμοποιεί πολλές φορές σαν αντικείμενα και τους ταπεινώνει. Το πιο προσφιλές του μέσον είναι η καθ' αυτό ειρωνεία [όχι, δηλαδή, η λεγόμενη λογοτεχνική ή αυτή η χάριν αστειασμού λεγόμενη]. Ο αλαζόνας βρίσκεται ψηλά στην συνείδηση του και την αυτοεκτίμησή του, αλλά χαμηλά στην συνείδηση των συνανθρώπων του και την εκτίμηση των γύρω του. Ο “κακοήθης”, θα λέγαμε, εγωισμός είναι η τάση του ατόμου να προβάλει και να αγαπά τον εαυτό του. Ο ατομισμός, η έπαρση, η υπεροψία και φυσικά η αλαζονεία είναι αποχρώσεις του ίδιου του εγωισμού, σε ακραία μορφή. [Πάντως δεν θα πρέπει ο εγωισμός ή υπερηφάνεια, ως έννοια, να παίρνει συλλήβδην αρνητικά χαρακτηριστικά, διότι υπάρχει και ο καλός νοούμενος εγωισμός που οδηγεί στην άμιλλα και στην πρόοδο, επιστημονική, κοινωνική, ιατρική, κ.α. Άλλωστε, σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι η έκφραση της υπερηφάνειας είναι παγκόσμια σε όλους τους πολιτισμούς και υπάρχει και στα παιδιά από την ηλικία των τεσσάρων ετών.] Αντίθετα η αυτογνωσία, που είναι η γνώση του εαυτού μας, των αρετών ή αδυναμιών μας, φαίνεται ως κάτι το σκληρό γι’ αυτούς που θέλουν να διατηρούν προσωπείο, είναι όμως ευλογία για όσους αγαπούν την αλήθεια.
ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Οι ψυχολόγοι κάνουν διαχωρισμό μεταξύ της αυθεντικής υπερηφάνειας, η οποία προέρχεται από τις επιτυχίες που κάποιος αποδίδει στη δική του προσπάθεια, και της υβριστικής υπερηφάνειας, η οποία συνήθως προέρχεται από επιτυχίες που αποδίδονται στις ικανότητες. Η Jessica Tracy από το Πανεπιστήμιο British Columbia λέει ότι η υβριστική υπηρηφάνεια κάνει κακό στους ανθρώπους γιατί σχετίζεται με όλα τα προβληματικά γνωρίσματα της προσωπικότητας όπως επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, άγχος, ναρκισσισμό και ντροπή. Έρευνες δείχνουν ότι η υβριστική υπερηφάνεια, η αυθεντική αλαζονεία, προάγει την προκατάληψη προς τα μέλη άλλων ομάδων και άνθρωποι με αυτού του είδους την υπερηφάνεια δεν είναι συμπαθείς στους άλλους.
Ενώ η υβριστική υπερηφάνεια μπορεί να είναι ευχάριστη γιατί σχετίζεται με θετικά συναισθήματα προς τον εαυτό μας, στην πραγματικότητα αναδύεται μέσα από την ανασφάλεια ή την αμυντικότητα. Ο αλαζών είτε θα θεωρήσει ότι είναι απλά περήφανος για τα επιτευγμάτά του, είτε θα είναι τόσο αλαζόνας που θα θεωρεί ότι φυσικά υπάρχει λόγος να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο καθώς ούτως ή άλλως αυτή είναι η πράγματικότητα! Αυτό το χαρακτηριστικό μόνο καταστροφή μπορεί να του επιφέρει, καθώς εκεί που ξεκινά η αλαζονεία τελείωνει η λογική. Λόγω της αλαζονείας το άτομο δεν είναι σε θέση να ζυγίσει καλά τις καταστάσεις, να ζυγίσει τα υπέρ και τα κατά των κάθε επιλογών του καθώς θεωρεί πως τίποτα δεν είναι ικανό να τον σταματήσει ή να τον ξεπεράσει για αυτό πολλές φορές το ίδιο το άτομο προσυπογράφει την καταστροφή του. Η αλαζονεία αποτελεί μία χρόνια ψυχοπαθολογική κατάσταση, κατά την οποία το άτομο αισθάνεται υπερβολική ανάγκη για δόξα, ταυτόχρονα με υπερβολική αυτοπεποίθηση, αυταρέσκεια, αυτοθαυμασμό και αίσθηση μοναδικότητας. Η έννοια της αλαζονείας συνδέεται αρκετά άμεσα με την έννοια του αρνητικού ναρκισσισμού, που συνίσταται σε μια κατάσταση ‘‘εγωπάθειας’’ με σημαντικές αρνητικές συνέπειες στη συμπεριφορά και τις επιδόσεις του ηγέτη. Η μεγάλη επιτυχία κάνει πολλούς να αισθάνονται δυνατοί, αλάνθαστοι, ακατανίκητοι ‘‘μικροί θεοί’’.
Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ: Από τους Προωκρατικούς ακόμη φιλοσόφους διακρίνουμε την αποστροφή των αρχαίων προς το πάθος αυτό και τους ανθρώπους που κατέχονται απ' αυτό. Έτσι ο Ηράκλειτος έλεγε: “Οίησις προκοπής εγκοπή”, δηλαδή, η αλαζονεία είναι εμπόδιο στην προκοπή, ενώ αλλού προσέθετε: “ οίηση, αρρώστια θεόσταλτη”. Ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος πίστευε πως: “τα μεν υψηλά ταπεινούν, τα δε ταπεινά υψούν”. Ο Βίας, ένας άλλος σοφός, έλεγε “ό,τι αν αγαθό πράττης, θεούς, μη σεαυτόν αιτιών”, ότι καλό κάνεις να το αποδίδεις όχι στον εαυτό σου αλλά στους θεούς, ενώ ο Όμηρος συμπλήρωνε: “Συγκράτησε την περήφανη καρδιά σου γιατί δεν ταιριάζει να έχεις ανήλεη ψυχή, ακόμα και οι Θεοί λυγίζουν που έχουν από όλα μεγαλύτερο, (και) το μεγαλείο και τη δύναμη.” Αιώνες αργότερα ο Πλάτων δείχνει τους αντίθετους δρόμους που ακολουθούν η διακαιοσύνη και η αλαζονεία: “Εκείνος που θέλει να γίνει άριστος, δεν πρέπει να αγαπά περισσότερο τον εαυτό του, μήτε τα δικά του, αλλά τα δίκαια.” (Νόμοι, 732 Α), ενώ ο περισσότερο ορθολογιστής Αριστοτέλης διατείνεται: “Ο εγωισμός, είναι το είδος της αγάπης το οποίο δικαίως δυσφημίστηκε, γιατί δεν είναι η αγάπη προς τον εαυτό μας, αλλά ένα πάθος αχαλίνωτο από τον εαυτό μας, πάθος ολέθριο το οποίο παρασύρει το φιλάργυρο__ τους”.
Η ΑΝΩΘΕΝ ΣΟΦΙΑ-ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ: Η Αγία Γραφή ακόμη και στους προ της Χάριτος του Ιησού Χριστού καιρούς, αναφέρεται με συμβουλευτικό αλλά και συγχρόνως σαφή τρόπο στο πάθος της αλαζονείας, ως ενάντιο στο Θείο θέλημα. Διαβάζουμε σχετικά: “Μη σχηματίσεις το φρόνημα οτι είσαι συνετός και μην εμπιστεύεσαι τη σοφία σου (Παρ. γ΄,4). Εισίν οι πλουτίζοντες μηδέν έχοντες και εισίν οι ταπεινούντες εαυτούς εν πολλώ πλούτω (Παρ. ιγ’7). Ακάρθατος παρά Θεώ πάς υψηλόκαρδιος (Παρ. Ιστ’5). Προ συντριβής ηγείται ύβρις, προ δε της πτώσεως υπερηφάνεια (Παρ. ιστ’18). Μη καυχάσθε και μη λαλείτε υψηλά εις υπεροχήν μηδέ εξελθέτω μεγαλορρημοσύνη εκ του στόματος υμών (Α’Βασ. β’3). Μη καυχάσθω ο σοφός εν τη σοφία αυτού και μη καυχάσθω ο ισχυρός εν τη ισχύι αυτού και μη καυχάσθω ο πλούσιος εν τω πλούτω αυτού, αλλ’ ή εν τούτω καυχάσθω ο καυχώμενος συνίειν και γινώσκειν ότι εγώ ειμί Κύριος ο ποιών έλεος και κρίμα και δικαιοσύνην επί της γης (Ιερ. θ’23-2). Μη λέγε καθαρός ειμι τοις έργοις, και άμεμπτος εναντίον του Θεού (Ιώβ ια’4). Οι οφθαλμοί οι μετέωροι ταπεινωθήσονται (Ησ. ε΄15).
Εξολοθρεύσει Κύριος γλώσσα μεγαλορρήμονα (Ψ. ια’14)”. Μετά την έλευση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και τη διδασκαλία Του που βασίζεται στην αγάπη, ακόμη και κατά των εχθρών, είναι λογικά και φύσει αδύνατον η αλαζονεία να επέχει θέση στη ζωή του πιστού. Έτσι στη Βίβλο της Χάριτος, την Καινή Διαθήκη διαβάζουμε: “Πάς ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται” (Λουκ., ιδ’11, Ματθ. κγ’12 ).
“Καυχάσθω ο αδελφός ο ταπεινός εν τω ύψει αυτού, ο δε πλούσιος εν τη ταπεινώσει αυτού” (Ιακ. α’9). “Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν” (Ιακ. δ’6). “Ο καυχώμενος εν Κυρίω καυχάσθω. Ου γαρ ο εαυτόν συνιστών, εκείνος εστι δόκιμος, αλλ’ όν ο Κύριος συνίστησιν” (Β’Κορ. ι’17). “Μη υψηλοφρόνει, αλλά φοβού.” (Ρωμ. ια’20). “Εί τις δοκεί είναί τι, μηδέν ών, φρεναπατά εαυτόν.” (Γαλάτ. στ’3). “Εί τις δοκεί είναι παρ’ υμίν εν τω αιώνι τούτω, μωρός γενέσθω, ίνα γένηται σοφός” (Α’ Κορ. γ’18). “Είς υπέρ του ενός μη φυσιούσθε κατά του ετέρου. Τι γαρ σε διακρίνει; Τι δ’ έχεις ό ουκ έλαβες; Ει δε και έλαβες, τι καυχάσαι ως μη λαβών;” (Α’ Κορ. δ’6)”. Ενώ στο κήρυγμα του Παύλου περί αγάπης διαβάζουμε: “Η γνώσις φυσιεί (προκαλεί έπαρση), η δε αγάπη οικοδομεί”
ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: “Υπάρχει και κάτι χειρότερο απ’ την αμαρτία. Είναι η αλαζονεία της αρετής.” λέει ο Άγιος Αυγουστίνος, δείχνοντας μια άλλη αλαζονεία, αυτή των πιστευόντων ότι είναι κάτι το ξεχωριστό, ακόμη και μέσα στο ίδιο το σώμα της Εκκλησίας, αναδεικνύοντας μορφές ευσεβισμού και δοκησισοφίας με προσωπείο τελώνου της γνωστής παραβολής. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης φέρνει στη επιφάνεια τη σχέση αλαζονείας και οργής, συνιστώντας: “Αν βρεις τρόπο να αποβάλεις την υπερηφάνεια από τον χαρακτήρα σου, τότε δεν βρίσκει τρόπο ν’ αναπτυχθεί μέσα σου και το πάθος του θυμού”. Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός αντιπαραβάλει τον αλαζόνα με την εικόνα του εξωτερικού ενός τάφου: “Βέλτιον καλόν όντα, νομίζεσθαι κακόν, ή κάκιστον, δόξαν έχοντα (να φαντάζεται) αγαθού. Ως τάφος πλαστός τοις ανθρώποις φαινόμενος, και υπάρχων, όστις σεσηπόσι νεκροίς έσωθεν υπερόζων, έξωθεν λάμπει ασβέστω και ζωγραφίαις τερπναίς”. Ο αλαζών μένει χωρίς στήριγμα, κατά τον Άγιο Ισσάκ το Σύρο: “Η υπερηφάνεια διώχνει τον φύλακα Άγγελό μας, ενώ η προσευχή και η ταπείνωση τον κρατά κοντά μας βοηθό και φύλακά__ μας”. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός συγκρίνει τον αλαζόνα με τον Αδάμ, που από αλαζονεία, “του γίνεσθαι ίσα Θεώ”, εξέπεσε του Παραδείσου: “Αδάμ ποτε τον προπάτορα ο εχθρός παρασκευάσας ισοθεϊαν φαντασθήναι, εξήνεγκε παραδείσου και μέχρις άδου πυθμένων κατήγαγε.” Ο αδάμας της ερήμου Άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης πιστεύει ότι η αλαζονεία φύεται στη λησμοσύνη των αμαρτημάτων του ανθρώπου:
“Την λησμονιά των αμαρτημάτων την προκαλεί η υπερηφάνεια, διότι η ενθύμησή τους προξενεί ταπεινοφροσύνη”, ενώ τη θεωρεί αίτιο απουσίας των αρετών: “Όπως το σκοτάδι είναι ξένο από το φως, το ίδιο ξένος είναι και ο υπερήφανος από κάθε αρετή”, και μητέρα όλων των μεγάλων παθών: “Η υπερηφάνεια είναι άρνηση του Θεού, εφεύρεση των δαιμόνων, μητέρα της κατάκρισης, απόγονος των επαίνων, απόδειξη ακαρπίας, φυγάδευση της βοήθειας του Θεού, πρόδρομος της παραφροσύνης, πρόξενος πτώσεων, πηγή θυμού, θύρα της υποκρισίας, στήριγμα των δαιμόνων, φύλακας των αμαρτημάτων, δημιουργός της ασπλαχνίας, πικρός κριτής, απάνθρωπος δικαστής και ρίζα της βλασφημίας”. Ο ίδιος ο ερημίτης θεραπεία της αλαζονείας βλέπει μόνο από τον ίδιο το Θεό: “Τους ακόλαστους μπορούν να τους γιατρέψουν οι άνθρωποι, τους πονηρούς οι άγγελοι και τους υπερήφανους μόνο ο Θεός”. Ο κορυφαίος Πατέρας της Εκκλησίας Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξηγεί γιατί ο αλαζών απομακρύνεται από το Θεό: “Όταν είμαστε κυριευμένοι από το πάθος της υπερηφανείας, είτε παρθενία, είτε νηστεία, είτε ελεημοσύνες, είτε ο,τιδήποτε άλλο κι αν κάνουμε, όλη η ζωή μας γίνεται ακάθαρτη. Διότι ακάθαρτος παρά Θεώ πας υψηλοκάρδιος”. Ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος συμβουλεύει: “ Ταπείνωσον τον λογισμόν της υπερηφανείας, πριν η υπερηφάνια σε ταπεινώση”. Ο Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος αποκαλεί μητέρα της αλαζονείας τη φιλαυτία: “Παιδιά της φιλαυτίας είναι: οι έπαινοι στην καρδιά, η αυταρέσκεια, η λαιμαργία, η πορνεία, η κενοδοξία, ο φθόνος και το κορύφωμα όλων των κακών, η υπερηφάνεια.” Σαν κατακλείδα της πατερικής σκέψης ας ακούσουμε τα λόγια ενός σύγρονου Πατέρα, του Σωφρόνιου του Έσσεξ: “Ρίζα όλων των κακών είναι η υπερηφάνεια.”
Η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΠΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: Κατά τον πάπα Γρηγόριο Α΄ (Διάλογος 590-604) η αλαζονεία είναι το κορυφαίο από τα επτά “θανάσιμα αμαρτήματα”. Τα αμαρτήματα ονομάζονται "θανάσιμα" γιατί σύμφωνα με την ρωμαιοκαθολική εκκλησία μπορούν να στερήσουν τη θεία χάρη και να οδηγήσουν στην αιώνια καταδίκη της ψυχής του ανθρώπου, αντίθετα με άλλα αμαρτήματα που μπορεί να συγχωρεθούν μέσω του “καθαρτήριου πυρός”, που ο ίδιος πάπας έθεσε στο κέντρο της θεολογίας εγκαινιάζοντας έτσι τον «σκοτεινό μεσαίωνα με τις φοβίες του για την κόλαση».1.Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε αμάρτημα εκπροσωπείται από αντίστοιχο δαίμονα. Αυτά τα αμαρτήματα είναι: Οκνηρία (τεμπελιά), δαίμονας ο Βελφεγώωρ, αλαζονεία, δαίμονας ο Εωσφόρος, λαιμαργία, δαίμονας ο Βεελζεβούλ, λαγνεία (ανεξέλεγκτη σεξουαλική επιθυμία), δαίμονας ο Ασμοδαίος, απληστία (πλεονεξία), δαίμονας ο Μαμμωνάς, οργή (θυμός-μνησικακία), δαίμονας ο Σατανάς, ζηλοφθονία (η ενόχληση από την επιτυχία των άλλων), δαίμονας ο Λεβιάθαν. Η αλαζονεία θεωρείται κι εδώ ως η μητέρα όλων των αμαρτιών. Αντίθετα στην ορθόδοξη θεολογική σκέψη αμαρτία που οδηγεί στο θάνατο είναι, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, η άρνηση της σάρκωσης του Θεού Λόγου και συνεπώς η άρνηση της__ Ανάστασης,2, καθώς και η αμετανοησία, δηλαδή η βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος, για την οποία ακόμη και εάν προσευχηθεί κάποιος άγιος προκειμένου να απαλλαγεί ο οφειλέτης δεν θα εισακουστεί3.
ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ο αμερικανός γερουσιαστής W. Fullbright τον καιρό του πολέμου του Βιετνάμ4 ανέλυσε πώς η Αλαζονεία της Δύναμης οδηγεί σε πράξεις αδικίας εις βάρος των αδυνάτων και σε πράξεις παρανοϊκές των δυνατών, ώστε τελικά να αποτυγχάνουν σε ό,τι ανέλαβαν να κάνουν αλαζονικά και άδικα. Η αλαζονεία της δύναμης έχει μέσα της τα σπέρματα αδικίας και αποτυχίας. Για την αλαζονεία, βέβαια, ομιλεί η ίδια η Ιστορία πολύ πριν ο Fullbright αναλύσει το φαινόμενο. Τα πρώτα απροκάλυπτα κυνικά δείγματα που προσφέρει η ιστοριογραφία είναι νομίζω αυτά που αφηγείται ο Θουκυδίδης με πρωταγωνιστές τους Αθηναίους και θύματα τους Νάξιους και Μήλιους, μικρές αδύναμες κοινωνίες. Έτσι επειδή το 468 π.Χ. οι Νάξιοι, έκριναν ότι δεν υπήρχε λόγος να πληρώνουν την εισφορά στο ταμείο των Αθηναίων, οι Αθηναίοι έκριναν ότι ο Νάξιοι παραλογίζονταν. Γι’ αυτό έπλευσαν με το στόλο που συντηρούσαν με τις εισφορές των «συμμάχων», εμφανίστηκαν μπροστά στη Νάξο και έτσι οι Νάξιοι «πείστηκαν»: να αυξήσουν την εισφορά, να κατεδαφίσουν τα τείχη, με την επισήμανση του Θουκυδίδη: «πρώτη των ελληνίδων πόλεων εδουλώθη». Πιο τραγική η μοίρα της Μήλου, που δεν ανήκε και δεν ήθελε να εμπλακεί σε συμμαχίες. Οι Αθηναίοι με την αλαζονεία του ισχυρού έκριναν ότι δεν είχαν τέτοιο δικαίωμα οι Μήλιοι και απαίτησαν την ένταξή τους στην ηγεμονία των Αθηνών. Στη διαμαρτυρία των Μηλίων ότι αυτή η πολιτική είναι εκβιαστική, άδικη, η απάντηση των Αθηναίων ήταν σαφώς αλαζονική: “Δικαιοσύνη νοείται μόνο ανάμεσα σε ισοδύναμους”. Και ισοπέδωσαν τη Μήλο. Σήμερα τέτοια συμπτώματα πολιτικής αλαζονείας εντοπίζονται είτε στις μεγάλες δυνάμεις, ΗΠΑ κλπ, είτε στη συμπεριφορά κάποιων κοινωνικοπολιτικών ομάδων, που επικρατούν πρόσκαιρα νομίζοντας ότι σώζουν την κοινωνία και πως μόνο αυτοί γνωρίζουν την οδό της σωτηρίας, είτε ως συμπεριφορά ατόμων που διαχειρίζονται κάποιο αξίωμα, μικρό ή μεγάλο και αισθάνονται ως μόνοι αρμόδιοι να σώζουν τους άλλους. Όπως δηλαδεί λέει ο Σοφοκλής: “Ύβρις φυτεύει τύραννον” (η αλαζονεία δημιουργεί τον τύραννο). Αυτή η αλαζονική αίσθηση υποδαυλίζεται από την κολακεία που συχνά δέχονται οι αλαζόνες καθώς και από την αίσθηση δύναμης και αλάθητου. Έτσι αυτοί οι αλαζόνες φτάνουν στο σημείο να θεωρούν τους εαυτούς τους φορείς υψηλών ιδεών λέγοντας ακόμη και ανοησίες χωρίς αυτοέλεγχο ή κριτική, αφού το ακροατήριο ή ανήκει στην ίδια κατηγορία και χειροκροτεί ή προσέρχεται αναγκαστικά και έχει λόγους να σιωπά. Οι αλαζόνες ηγέτες ενδιαφέρονται μόνο για τους εαυτούς τους. Έχουν την αίσθηση ότι τα ξέρουν όλα, πάντα αυτοί έχουν δίκιο και ποτέ δεν φταίνε οι ίδιοι για τις αποτυχίες. Δεν ακούν τους άλλους, δε μαθαίνουν από τα λάθη και τις αποτυχίες, δεν τους αρέσουν οι συμβουλές και οι διαφωνίες. Θίγονται, θυμώνουν και γίνονται επιθετικοί όταν τους κάνουν κριτική. Θέλουν συνεργάτες που να τους λένε πάντα ‘‘ναι’’ και να τους θαυμάζουν. Υποτιμούν κια αγνοούν τους περιορισμούς, τις δυσκολίες και τις ατέλειές τους, καθώς αισθάνονται ακατανίκητοι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να λαμβάνουν αποφάσεις που δε στηρίζονται σε αξιόπιστες πληροφορίες και ορθολογική ανάλυση. Ουσιαστικά, χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα, ζουν σε γυάλινους πύργους και δεν συνειδητοποιούν τους κινδύνους. Έτσι, οδηγούνται σε επικίνδυνες αποφάσεις και παράτολμα έγα, που μπορεί να συνεπάγονται συμφορές.
Τέτοιοι ηγέτες κυβερνούν απολυταρχικά. Ακόμη και όταν ζητούν τη συμμετοχή, το κάνουν για τυπικούς λόγους ή εντυπωσιασμό. Αρκετές φορές θεωρούν τον εαυτό τους υπεράνω των κανόνων, τους οποίους συστηματικά αγνοούν, παραβαίνουν ή και αλλάζουν, ώστε να “ταιριάζουν” με την προσωπικότητά τους, τις ανάγκες και τις επιδιώξεις τους. Εμπιστεύονται, ανταμείβουν και ευνοούν ανθρώπους που πάντα ‘‘συμφωνούν’’ μαζί τους, που τους θαυμάζουν, τους δοξάζουν, τους υπηρετούν και τους υποστηρίζουν. Οι ηγέτες αυτοί δε διαθέτουν αυτοεπίγνωση, δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους και δεν ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τους άλλους, παρότι οι ίδιοι επιζητούν διαρκώς την κατανόηση όλων των άλλων. Είναι συναισθηματικά απομονωμένοι και γίνονται σκληροί, επιθετικοί και διεκδικητικοί με τους άλλους, όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν τους υποστηρίζουν και δεν τους εμπιστεύονται.
Συνήθως τέτοια αλαζονεία καταρρέει εκ των έσω, εξαιτίας λαθών των ίδιων των αλαζόνων και της υπερβολικής σιγουριάς, κύριου στοιχείου της αλαζονείας, ξεχνώντας πως “η δικαιοσύνη έχει μεγαλύτερη ισχύ από την αλαζονεία” (Ησίοδος: Έργα και ημέραι, 217). Τα παραδείγματα μεγάλων προσωπικοτήτων που καταστράφηκαν από την αλαζονεία τους είναι πολλά. Το πρώτο που έρχεται στο μυαλό των περισσοτέρων είναι αυτό του μεγάλου στρατηγού Ναπολέοντα, που δεν μπορεσε να αποδεχθεί πως έπρεπε σε κάποιο σημείο να σταματήσει, πως δεν ήταν ανίκητος, για αυτό και τελικά έχασε ότι είχε κατακτήσει. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν και στον αθλητισμό όπου όσες φορές ομάδες μεγαθήρια υποτίμησαν φαινομενικά πιο αδύναμους αντιπάλους έχασαν πολλά από τη δική τους αλαζονεία.
1 S. Hausammann, Das Christusbekenntnis in Ost und West, Band 4, Neukirchener Verlag 2004, σ. 167-168.
2 «ότι πολλοί πλάνοι εξήλθον εις τον κόσμον, οι μη ομολογούντες Ιησούν Χριστόν ερχόμενον εν σαρκί», Β’ Ιωάν.7.
Πρβλ. Ι. Καραβιδόπουλου, Η αμαρτία κατά τον απόστολον Παύλον, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 41-42.
3 Βλ. Μάρκου Ερημίτου, Περί των οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι 40, PG 65, 936CD. Πρβλ. Γ. Μαντζαρίδη,Χριστιανική Ηθική ΙΙ, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 131-133.
4 W. Fyllbright, The Arrogance of Power.
Φ. Κ. Βώρου: Αδυναμίες της Αλαζονείας.
Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Πνευματική Αφύπνιση, Λόγοι Β΄, Σουρωτή Θεσσαλονίκης 1999.
Δ. Μπουραντά: «Όλα σου τα ’μαθα, μα ξέχασα μια λέξη» http://apsychologist.blogspot.com/2011/03/7-3.html
Χρυσόστομος Α. Σταμούλης: «Συγγνωστόν γαρ, ου τιμωρητόν, η ασθένεια» Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα σε Ανατολή και Δύση
