Μπαίνεις στη σκοτεινή αίθουσα και είναι όλοι εκεί, γνωστοί και απολύτως συγκεκριμένοι· ο σερίφης, ο πληρωμένος πιστολάς, το κορίτσι του σαλούν, ο ράντσερ, ο χαρτοπαίχτης, οι συμμορίες και πάνω απ' όλους και όλα ο ήρωας.
Αυτός είναι όλο το έργο.
Ο μοναχικός, λιγόλογος άντρας με το χαρακτηριστικό άτρομο βάδισμα και τον δικό του κώδικα δικαιοσύνης. Δεν έχει τίποτα, εκτός από το άλογο και το όπλο του, μα ο κόσμος είναι στα πόδια του.
Και άλλα φιλμ διέθεταν ήρωες και σκηνές δράσης, ίσως πιο βίαιες και πιο δραματικές, αλλά στο γουέστερν ο ήρωας είναι μια ολότελα διαφορετική φιγούρα. Στα αστυνομικά έργα ο δολοφόνος ή ο αστυνομικός παίζουν επαγγελματικά το παιχνίδι μέχρι τη λύση του· στα πολεμικά οι μάχες κάποτε τελειώνουν κι οι πρωταγωνιστές θα γυρίσουν στην αγκαλιά των δικών τους.
Για τον περιπλανώμενο καουμπόι δεν υπάρχει ανάπαυση, επιστροφή στην ηρεμία ή κατ' άλλους στην ανούσια καθημερινότητα. Τον μοναχικό άντρα δεν τον περιμένει σπίτι, γυναίκα και παιδιά· θα συνεχίσει τη μονήρη πορεία του, στην οποία μόνο μια σφαίρα θα γράψει το τέλος. Κι αν δεν συμβεί στο συγκεκριμένο φιλμ, εύκολα μαντεύεις ότι θα συμβεί σε κάποιο επόμενο.
Στο γουέστερν ο ήρωας δεν κάνει υπερφυσικά κατορθώματα, που σημαίνει ότι κι ο θεατής πιθανόν να τα κατάφερνε αν βρισκόταν σε παρόμοια θέση.
Δεν είναι υπερ-άνθρωπος. Είναι υπερ-άντρας.
Τολμά και εμμένει σε αξίες που ο στριμωγμένος άνθρωπος της δουλειάς από φόβο, ανάγκη ή ιδιοτέλεια εύκολα τις παραμερίζει. Τα εμφανή χαρακτηριστικά του είναι η γρηγοράδα στο πιστόλι και η ατσάλινη γροθιά. Η υποδόρια γοητεία που ασκεί όμως στους νέους, και όχι μόνο, είναι πως έχει εμπειρία ζωής, διαβάζει τους ανθρώπους και διαθέτει αυτό που θεωρείται το άπαν του άντρα:
Ξέρει πώς πρέπει να φερθεί σε κάθε περίπτωση.
Υπάρχουν πράξεις αλησμόνητες.
Ο Γιουλ Μπρίνερ στο Και οι 7 ήταν υπέροχοι, όταν οι φτωχοί Μεξικάνοι χωρικοί τού προσφέρουν ένα σακουλάκι με τα ασήμαντα τιμαλφή του χωριού τους, προκειμένου να τους σώσει από τους ληστές, εκεί που ένας άλλος πιστολάς της κλάσης του θα τους είχε ξαποστείλει, αυτός δέχεται λέγοντας απλώς: "Μου έχουν προσφέρει πολλά, αλλά ποτέ τα πάντα".
Στο Τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές ο Γκάρι Κούπερ έχει όλες τις δικαιολογίες του κόσμου να αποφύγει τη θανάσιμη σύγκρουση· και μία μόνο απ' αυτές θα αρκούσε στον μέσο άνθρωπο να το βάλει στα πόδια "με αξιοπρέπεια". Έχει παραιτηθεί από σερίφης, έχει παντρευτεί το ίδιο πρωινό την Γκρέις Κέλι και, το εξοργιστικό, οι κάτοικοι της πόλης που υπερασπίζεται του γυρνάνε αχάριστα την πλάτη. Όμως αυτός μένει. Την ίδια εκείνη μέρα του γάμου του συντάσσει τη διαθήκη του και βγαίνει ντάλα μεσημέρι στον σκονισμένο δρόμο να αντιμετωπίσει μόνος τη συμμορία που έρχεται.
Στο Τελευταίο ηλιοβασίλεμα ο περιπλανώμενος πιστολέρο Κερκ Ντάγκλας ανακαλύπτει αυτό που υποψιάζεται όλη η αίθουσα· η κοπέλα με την οποία ερωτοτροπεί είναι κόρη του. Τότε, στη μονομαχία με τον Ροκ Χάτσον, τον νέο σύντροφο της πρώην αγαπημένης του και μητέρας της κοπέλας, προσέρχεται με το όπλο άδειο από σφαίρες. Με τον θάνατό του κερδίζει τον σεβασμό στον εαυτό του και τον σεβασμό του θεατή.
Ο Μάρλον Μπράντο στο Η εκδίκηση είναι δική μου και ο Στιβ Μακ Κουίν στο Νεβάδα Σμιθπέρασαν του λιναριού τα πάθη, αλλά δεν εγκατέλειψαν ποτέ τον σκοπό τους να τιμωρήσουν, έστω και μετά από χρόνια, ο πρώτος τον προδότη φίλο και ο δεύτερος τους φονιάδες των δικών του.
Οι ταινίες γουέστερν ενθουσίασαν ανθρώπους κάθε εθνικότητας, ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου· από τον απλό θεατή ώς τον Μπέργκμαν και τον Βίτγκενσταϊν, που παρακολουθούσαν μανιωδώς γουέστερν. Οι περιπέτειες στην Άγρια Δύση είναι μάλλον η πιο δημοφιλής πλευρά της Αμερικής σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μόνο στις ταινίες με συγκρούσεις Λευκών και Ινδιάνων το κοινό της αίθουσας διχαζόταν· οι Λευκοί δεν ήταν για όλους οι καλοί και οι Ινδιάνοι δεν ήταν για όλους οι κακοί. Ενώ άλλοι χειροκροτούσαν με την εμφάνιση του Ιππικού, ακούγονταν στην αίθουσα και σπλαχνικές φωνές διαμαρτυρίας:
"Αφήστε, ρε, τους ανθρώπους!".
Στην Ελλάδα τα γουέστερν μετέφεραν τη συντριπτικά πιο δυνατή εικόνα του έξω κόσμου.
Οι Έλληνες θεατές αντίκρισαν ένα μεγαλειώδες επικό τοπίο, έναν κόσμο που κάθε άλλος που ήξεραν ήταν μπροστά του μικρογραφία. Απέραντες εκτάσεις, άγρια φύση, πανέμορφα άλογα, αναρίθμητα κοπάδια, σκληροί, αποφασισμένοι άντρες.
Το γουέστερν συνάρπασε τους άντρες και διαόλισε τις γυναίκες.
Για εκείνους ήταν η απόρριψη του αστικού τρόπου ζωής, η Περιπέτεια δίχως τέλος. Η ανέμελη περιπλάνηση με μόνη συντροφιά το άλογό σου. Ο ρομαντικός ύπνος στην ύπαιθρο, δίπλα στην αναμμένη φωτιά. Η ελευθερία να επιλέγεις. Η ανύψωση πάνω από τα μικρά. Η ενασχόληση μόνο με τα μεγάλα και τα δραματικά των ανθρώπων· την τιμή, την αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, την εκδίκηση.
Για εκείνες ο ήρωας ήταν ό,τι χειρότερο μπορούσε να τους τύχει· ένας άντρας-ρεμάλι που δεν μπαίνει κάτω από κεραμίδι, κάνει διαρκώς του κεφαλιού του και δίνει προτεραιότητα σε αξίες που θέτουν σε κίνδυνο τη σπιτική γαλήνη και τάξη. Κι όμως οι γυναίκες είχαν περίοπτη θέση στα γουέστερν· είναι τα άνθη της Άγριας Δύσης. Ούτε στις ιπποτικές ταινίες η γυναίκα δεν αντιμετωπίστηκε με τόσο σεβασμό και αβροφροσύνη.
Όπως όλες σχεδόν οι ξένες ταινίες που προβάλλονταν στην Ελλάδα, τα γουέστερν έφεραν φοβερούς τίτλους, εγχώριας έμπνευσης. Το Apache με τον Μπαρτ Λάνγκαστερ έγινε Ο σκλάβοςπου δεν λύγισε ποτέ, το High Noon με τον Γκάρι Κούπερ Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές, τοMan without a Star με τον Κερκ Ντάγκλας Χωρίς συρματοπλέγματα κ.ο.κ.
Το κόλπο ήταν αποδοτικό.
[Το 1959 στον κινηματογράφο "Κρανάη" στην Αγία Σοφία του Πειραιά προβάλλεται ένα γουέστερν με τον συναρπαστικό τίτλο Ο γίγαντας της καταραμένης κοιλάδας.
Οι φωτογραφίες του έργου στα διαφημιστικά ταμπλό είναι ακόμη πιο ερεθιστικές, αλλά το καρφιτσωμένο καρτελάκι "Ακατάλληλον" μου κόβει τα πόδια. Τελικά, αν και ανήλικος, τρυπώνω με καρδιοχτύπι στην αίθουσα - κάνανε και τα στραβά μάτια για το εισιτήριο - και κρύβομαι σε μια γωνιά μη με πάρει το μάτι κάποιου αστυφύλακα που περιπολεί στα διαλείμματα.
Έτσι είδα το πρώτο μου γουέστερν, το μυθικό Σέιν (Shane) με τον Άλαν Λαντ, που μου σπάραξε την καρδιά. Ο Σέιν είναι ο Περιπλανώμενος Ιππότης. Ο Κανένας που έρχεται από το Πουθενά, αποδίδει Δικαιοσύνη και φεύγει πάλι στο Πουθενά.
Όταν στο φινάλε του έργου ο Σέιν χάνεται για πάντα στη σκοτεινή κοιλάδα πάνω στο άλογό του, ήταν η πρώτη φορά που έκλαψα στον κινηματογράφο και δυστυχώς η τελευταία.
Μαζί με τον Σέιν χάθηκε κι η αθωότητα.]
Αν, όπως λέει ο Τζορτζ Γκρόντεκ, "ο άντρας είναι άντρας μόνο για λίγα λεπτά (της στύσης), τον περισσότερο καιρό είναι ένα μικρό αγόρι", το γουέστερν ήταν το τέλειο αντρικό παραμύθι, αυτό που τον έκανε να ονειρεύεται.
Η ακεραιότητα που συνοδεύει την προσωπική δράση του ήρωα μπορεί να αποπνέει μια παιδιάστικη διδακτικότητα, αλλά εγγράφεται στη μνήμη σαν ηθική εμπειρία.
Και ενίοτε τύπτει.
Αυτός που θα γινόσουν δεν έγινες· το κύμα αλλού σε ξέρασε και ο καουμπόι που έκρυβες μέσα σου χάθηκε για πάντα στο σκοτάδι.
************
Άρθρο του Διονύση Χαριτόπουλου στην εφημερίδα Τα Νέα, 21/9/2002.
