Την τελευταία δεκαετία βρίσκεται σε έξαρση η «παράνοια» για το κυνήγι της ευτυχίας. Μόνο τους τελευταίους τρεις μήνες, πάνω από 1.000 βιβλία για την ευτυχία κυκλοφόρησαν στο Amazon, μεταξύ των οποίων τίτλοι όπως Χαρούμενα Λεφτά, Χάπια Ευτυχίας για Όλους, ενώ για αυτούς που τώρα αρχίζουν να το ψάχνουν, υπάρχει η Ευτυχία για Αρχάριους.
Βασικό επιχείρημα όλων των σχετικών βιβλίων είναι η σύνδεση της ευτυχίας με όλες τις θετικές εκφάνσεις της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της καλής υγείας. Πολλές έρευνες έχουν επισημάνει τη σύνδεση ενός χαρούμενου μυαλού με ένα υγιές σώμα - όσο πιο χαρούμενος είσαι, τόσο πιο καλή υγεία φαίνεται να έχεις. Σε νέα έρευνα όμως, που μόλις δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), η εικόνα αυτή τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Η ευτυχία μπορεί να μην είναι τόσο ευεργετική για το σώμα όσο νομίζαμε. Μπορεί να είναι ακόμα και βλαβερή. Φυσικά είναι σημαντικό να καθορίσουμε πρώτα την ευτυχία. Ψυχολογική μελέτη έχει ερευνήσει πρόσφατα τις διαφορές ανάμεσα σε μια ζωή με νόημα και μια χαρούμενη ζωή. Οι ερευνητές εξέτασαν μεγάλο δείγμα ανθρώπων για ένα μήνα και ανακάλυψαν ότι η ευτυχία συνδέεται με την εγωιστική συμπεριφορά του να «παίρνεις», ενώ η αίσθηση ότι η ζωή σου έχει νόημα σχετίζεται με την αλτρουιστική συμπεριφορά του να «δίνεις».
«Η ευτυχία χωρίς βαθύτερο σκοπό χαρακτηρίζει μια σχετικά ρηχή, εγωκεντρική ακόμα και εγωιστική ζωή, στην οποία τα πράγματα κυλούν ομαλά, οι ανάγκες και οι πόθοι καλύπτονται εύκολα, ενώ οι δύσκολες περιπλοκές αποφεύγονται», αναφέρουν οι ερευνητές που συνέταξαν την αναφορά. «Εν μέρει, ο σκοπός του ανθρώπου είναι να φροντίζει και να συνεισφέρει στους άλλους. Αυτό κάνει τη ζωή να έχει νόημα, αλλά δεν μας κάνει απαραίτητα χαρούμενους», εξηγεί ο Ρόι Μπαουμάιστερ, από την ομάδα των ερευνητών.
Η νέα έρευνα του PNAS επεκτείνει τη μελέτη των διαφορών μεταξύ ευτυχίας και ζωής με πραγματικό νόημα και σε βιολογικό επίπεδο. Η ευτυχία ορίζεται, όπως αναφέρθηκε, ως το να νιώθει κάποιος καλά. Η Μπάρμπαρα Φρέντρικσον, ερευνήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνα, ειδικευμένη στα θετικά συναισθήματα και ο Στιβ Κολ, ερευνητής γενετικής και ψυχιατρικής στο UCLA, έκαναν σε 80 ανθρώπους ερωτήσεις όπως «Πόσο συχνά νιώθεις χαρούμενος;», «Πόσο συχνά νιώθεις ενδιαφέρον για τη ζωή;» «Πόσο συχνά νιώθεις ικανοποίηση;». Όσο περισσότερο οι συμμετέχοντες επιδοκίμαζαν αυτές τις μετρήσεις «ηδονικής ευεξίας» τόσο πιο ψηλά σκόραραν στο «ευτυχιόμετρο».
Στον αντίποδα, το νόημα της ζωής ορίζεται ως ο προσανατολισμός για κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του υποκειμένου. Οι ερευνητές επιχείρησαν να το μετρήσουν με ερωτήσεις όπως «Πόσο συχνά νιώθεις ότι η ζωή σου έχει κατεύθυνση ή νόημα;», «Πόσο συχνά νιώθεις ότι έχεις κάτι να συνεισφέρεις στην κοινωνία;» και «Πόσο συχνά νιώθεις μέλος μιας κοινότητας ή κοινωνικής ομάδας». Εδώ, εκείνοι που ανταποκρίθηκαν περισσότερο στην «ευαδαιμονική ευεξία» είναι εκείνοι που νιώθουν ότι έχουν νόημα στη ζωή τους.
Έπειτα η ερευνητική ομάδα εστίασε στην έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων στους συμμετέχοντες. Όπως οι νευροεπιστήμονες χρησιμοποιούν τη μαγνητική τομογραφία για να διαπιστώσουν ποιες περιοχές του εγκεφάλου αποκρίνονται σε διάφορα ερεθίσματα, έτσι και οι ερευνητές εστίασαν στον τρόπο που αποκρίνεται γενετικά το σώμα στην αίσθηση της ευτυχίας και του σκοπού. Προηγούμενη ερευνητική εργασία του Κολ έδειξε ότι όταν οι άνθρωποι νιώθουν μόνοι, θρηνούν το χαμό κάποιου αγαπημένου προσώπου ή παλεύουν για να βγάλουν τα προς το ζην, το σώμα τους μπαίνει σε φάση απειλής.
Έτσι ενεργοποιείται γονιδιακή έκφραση σχετική με το άγχος που έχει δύο λειτουργίες: αύξηση της δράσης των γονιδίων που ενεργοποιούνται σε περιπτώσεις φλεγμονής και μείωση της δραστηριότητας των αντι-ιικών γονιδίων. «Διαθέτουμε ανοσοποιητικό σύστημα που "κοιτάζει μπροστά". Αν έχεις μακρύ ιστορικό δυστυχίας, προετοιμάζεται να δεχθεί βακτηριακές λοιμώξεις.
Για τους προγόνους μας, η μοναξιά και η δυστυχία συνδέονταν με πληγές από μάχες, πολέμους κλπ. Από την άλλη, αν ζεις καλά και έχεις πολλές υγιείς επαφές, το ανοσοποιητικό διαμορφώνεται ώστε να σε προετοιμάσει για ιούς που είναι πιο πιθανό να κολλήσεις αν έρχεσαι σε επαφή με πολλούς ανθρώπους», εξηγεί η Φρέντρικσον.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι στους ανθρώπους που νιώθουν ευτυχείς αλλά δεν έχουν νόημα στη ζωή τους, τα γονίδια εκφράζονται με τρόπο παρόμοιο με εκείνους που βιώνουν χρόνια δυστυχία. Το σώμα τους προετοιμάζεται για βακτηριακές λοιμώξεις και χρόνιες φλεγμονές που μπορεί να συνδέονται με σοβαρές ασθένειες, όπως η καρδιοπάθεια και διάφορες μορφές καρκίνου. «Κενά θετικά συναισθήματα», όπως αυτά που βιώνουν οι άνθρωποι σε εξάρσεις μανίας ή πλασματική ευφορία προερχόμενη από χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, «είναι τόσο καλά, όσο η δυστυχία», λέει η Φρέντρικσον. [...]
«Το πρόβλημα δεν είναι η ποσότητα της ηδονικής ευεξίας, αλλά η μη συμβατότητα με την ευδαιμονική ευεξία. Τα πράγματα είναι καλά όταν οι δύο εκφάνσεις συμβαδίζουν. Αν όμως η ζωή σου τείνει περισσότερο προς την ηδονή, τότε το γονιδιακό πρότυπο που ενεργοποιείται είναι παρόμοιο με αυτό της δυστυχίας». Οι όροι ηδονισμός και ευδαιμονισμός φέρνουν στο μυαλό φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις πάνω στη φύση του ευ ζην.
Τελικά η ευτυχία βασίζεται στο να νιώθεις καλά, όπως υποστήριζαν οι ηδονιστές φιλόσοφοι, ή στο να είσαι καλός και να κάνεις καλό στους άλλους, όπως υποστήριζε η αριστοτέλεια φιλοσοφία και οι μεταγενέστερές της; Από τα αποτελέσματα της έρευνας, φαίνεται ότι απλά το να νιώθεις καλά δεν είναι αρκετό.
Οι άνθρωποι χρειάζονται νόημα για να ευημερούν. Ή όπως υποστήριξε ο Καρλ Γιουνγκ «Τα πράγματα με το ευτελέστερο νόημα στη ζωή αξίζουν περισσότερο από τα πιο σημαντικά χωρίς νόημα». Η σοφία του Γιουνγκ μάλλον εφαρμόζεται και από το σώμα μας, αν όχι από την καρδιά και το μυαλό μας.
[Από το The Atlantic / Απόδοση για το LiFO.gr
