Σχέσεις, σχέσεις, σχέσεις. Άνθρωποι, άνθρωποι, άνθρωποι. Μοίρασμα, μοίρασμα, μοίρασμα. Με αφορμή τη μεγαλύτερη επιστημονική έρευνα που έγινε ποτέ για την ανθρώπινη ευτυχία, ψυχίατροι, ψυχοθεραπευτές και επιστήμονες της υγείας είναι πιο σίγουροι από ποτέ ότι για μια "γεμάτη" ζωή τίποτε δεν είναι πιο σημαντικό από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.
Η καλή ζωή χτίζεται με καλές σχέσεις. Δεν υπάρχει τίποτα πιο καταλυτικό για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, πνευματική και σωματική, άρα για τη μακροπρόθεσμη ευτυχία τους, από την πλούσια, ποιοτική ανθρώπινη διασύνδεση. Ούτε τα χρήματα ούτε η φήμη, που αποτελούν τους κυριότερους στόχους των νέων ανθρώπων, όπως προέκυψε από πρόσφατη έρευνα, δεν εγγυώνται την ευτυχία. Μόνο οι ζεστές, ποιοτικές ανθρώπινες σχέσεις οδηγούν σε αυτήν.
Δεν το λέω εγώ ή κάποιος ρομαντικός, κάποια κάρτα στο Facebook στην οποία ούτε καν κάνουμε like γιατί μοιάζει σαχλή. Το λέει το Χάρβαρντ. Και είναι πλέον αποδεδειγμένο επιστημονικά από την εγκυρότερη, πιο μακρόχρονη και με το μεγαλύτερο κύρος έρευνα που έχει διεξαχθεί ποτέ πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, το Study of Adult Development της Ιατρικής Σχολής του.
Ή, όπως την αποκαλούν επί δεκαετίες οι επιστήμονες, The Study. «Ομολογώ ότι με συγκινεί που το Χάρβαρντ με το κύρος του μας φέρνει αυτό το μήνυμα», λέει η κ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου, συστημική ψυχοθεραπεύτρια και συν-μεταφράστρια των έργων του Ιρβιν Γιάλομ και άλλων θεωρητικών και μεθοδολογικών βιβλίων από σημαντικούς ψυχοθεραπευτές. Η πιο πρόσφατη μετάφρασή της είναι το βιβλίο της ομότιμης καθηγήτριας του Cambridge Terri Apter «Δύσκολες μητέρες. Πώς να κατανοήσουμε και να ξεπεράσουμε την επίδρασή τους πάνω μας» που κυκλοφόρησε τα Χριστούγεννα από τις εκδόσεις Αρμός. «Το λέμε συχνά, αλλά δεν το πιστεύουμε πάντα, η σκληρή καθημερινότητα μοιάζει να το διαψεύδει, όμως είναι σημαντικό ότι επιτέλους υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι τα πλούτη και τα αξιώματα δεν παίζουν ρόλο όσο οι σχέσεις και η αγάπη. Είναι σχεδόν επαναστατικό».
Παρακολούθησαν τις ζωές τους σε πραγματικό χρόνο
Η «Μελέτη Ανάπτυξης των Ενηλίκων» ξεκίνησε πριν από 75 χρόνια, έχοντας δείγμα 814 ανθρώπους: 268 αγόρια από ανώτερες τάξεις, φοιτητές του Χάρβαρντ, 456 αγόρια από φτωχές συνοικίες της Βοστώνης και 90 γυναίκες προικισμένες πνευματικά με IQ άνω του 140, που αρχικά ανήκαν σε έρευνα του Στάνφορντ. Από το 1938 οι ερευνητές, ο επικεφαλής των οποίων έχει αλλάξει έως σήμερα τέσσερις φορές, παρακολουθούσαν ανά τακτά χρονικά διαστήματα τις ζωές των συμμετεχόντων, όχι μόνο με ερωτηματολόγια, αλλά και με προσωπικές συνεντεύξεις, εξετάσεις αίματος, μαγνητικές εγκεφάλου. Καμία άλλη έρευνα δεν κατάφερε να αντέξει τόσα χρόνια και να βγάλει τόσο ολοκληρωμένα συμπεράσματα για τις ζωές των συμμετεχόντων, όχι από τις αναμνήσεις τους, αλλά από την παρακολούθηση των ζωών τους σε πραγματικό χρόνο. Είναι συγκινητικό ακόμη και αυτό καθαυτό το εγχείρημα.
Ποια είναι τα συμπεράσματα;
Το βασικότερο αυτό που ήδη είπαμε: οι καλές σχέσεις μας κρατούν ευτυχισμένους και υγιείς - η μοναξιά κυριολεκτικά σκοτώνει. Δεν έχει σημασία η ποσότητα των σχέσεων που κάνουμε, αλλά η ποιότητά τους, το πόσο μπορούμε να μοιραστούμε, να βρούμε κατανόηση, να βασιστούμε στον σύντροφο, στους φίλους, στις κοινωνικές μας επαφές. Οι καλές σχέσεις δεν προστατεύουν μόνο τη σωματική υγεία, αλλά και την πνευματική. Ενώ οι επτά βασικοί παράγοντες που προδιαγράφουν μια ευτυχισμένη ζωή είναι η αποχή από το κάπνισμα, η μόρφωση, το καλό σωματικό βάρος, ο καλός και σταθερός γάμος ή μόνιμη σχέση, η άσκηση, η μη κατάχρηση αλκοόλ και κυρίως η ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε, αυτό που οι επιστήμονες λένε «ώριμες άμυνες» και που στην καθομιλουμένη θα λέγαμε «το να μπορείς να κάνεις τα λεμόνια λεμονάδα». Ακόμη και ο αλκοολισμός, που θεωρείται βασικός παράγοντας δυστυχίας, σύμφωνα με το Χάρβαρντ, δεν είναι μόνο γιατί επιβαρύνει την υγεία, αλλά κυρίως γιατί διαλύει τις ανθρώπινες σχέσεις του παθόντος - αυτό είναι που τον καταδικάζει στη δυστυχία.
Οι άνθρωποι μας αλλάζουν, οι σχέσεις μας γιατρεύουν
Η μεγαλύτερη προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει κανείς προκειμένου να ζήσει καλά είναι να δουλέψει πάνω στις σχέσεις του. «Δεν είναι τα κακά πράγματα που μας συμβαίνουν αυτά που μας καταδικάζουν», λέει ο Τζορτζ Βάιλαντ, προτελευταίος διευθυντής της έρευνας, στο βιβλίο του «Στοιχεία ευτυχίας» όπου καταγράφει δέκα ιστορίες ζωής από δέκα συμμετέχοντες. «Είναι οι καλοί άνθρωποι που έρχονται στη ζωή μας σε κάθε ηλικία που οδηγούν σε μια ευτυχισμένη ζωή. Οι σχέσεις που μας γιατρεύουν διευκολύνονται από την ικανότητά μας να συγχωρούμε, να ευγνωμονούμε και να αφήνουμε τους ανθρώπους να μας αγγίξουν, δηλαδή να εμπλουτίζουμε τους εαυτούς μας από την αγάπη που τρέφουμε για κάποιον. Ένας καλός γάμος στα 50 προδιαγράφει ευχάριστα γηρατειά περισσότερο από ό,τι η χαμηλή χοληστερίνη. Άλλωστε, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας, η αντικειμενικά καλή υγεία είναι λιγότερο σημαντική από την υποκειμενική. Δεν πειράζει να είναι κανείς άρρωστος, φτάνει να μη νιώθει άρρωστος».
«Αν συμφωνήσουμε ότι ευτυχία είναι να ζει κανείς ποιοτικά και να είναι ευχαριστημένος από τη ζωή του, αυτός είναι ένας στόχος που αξίζει κανείς να επιδιώκει», λέει η κ. Ανδριτσάνου. «Και θα τον συνέδεα και με το να ζούμε στο τώρα. Οταν ζούμε στο τώρα και δεν μας απορροφά τι έχει φύγει στο παρελθόν και τι φοβόμαστε ότι θα γίνει στο μέλλον, όλα μπαίνουν σε διαστάσεις πολύ λιγότερο επιβαρυντικές, τρομακτικές και θλιβερές». Είναι αλήθεια πως, σύμφωνα με τις τελικές σκέψεις των επιστημόνων πάνω στην έρευνα, η αυξημένη ικανότητα για συγχώρεση είναι βασικό στοιχείο όσων ζουν καλύτερες ζωές. Η δυνατότητα να αφήνουμε πράγματα πίσω οδηγεί σε επιτυχημένο «μεγάλωμα» πολύ περισσότερο από το να κρατάμε απωθημένα με ανθρώπους ή καταστάσεις.
Η κρίση μέσης ηλικίας είναι δώρο, όχι κατάρα
Το δεύτερο και ίσως σημαντικότερο συμπέρασμα είναι πως, αντίθετα από ό,τι πιστεύουμε όταν έχουμε μια επιφανειακή σχέση με την ψυχοθεραπεία, ΔΕΝ είμαστε απόλυτα προκαθορισμένοι, ΔΕΝ είμαστε δέσμιοι της παιδικής μας ηλικίας ή της σχέσης μας με τους γονείς μας. Συμμετέχοντες με φριχτές ζωές ως παιδιά κατάφεραν μέσω της ευφυΐας και του χαρακτήρα τους να καταλήξουν πιο ευτυχισμένοι από άλλους με καλύτερες παιδικές ηλικίες. «Όποιες κι αν είναι οι καταβολές μας, τα βιώματά μας και οι ιστορίες μας, έχουμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε και να τα ξεπεράσουμε», λέει η κ. Ανδριτσάνου.
«Καταλυτική σε αυτό είναι η κρίση της μέσης ηλικίας, που έχουμε μάθει να φοβόμαστε, αλλά αποτελεί σημαντικότατο ορόσημο στη ζωή ενός ανθρώπου. Έρχεται γύρω στα 45 να υπενθυμίσει με τον πιο καίριο και οξύ τρόπο ότι μπορεί να έχουμε αφήσει κάποιες πλευρές του εαυτού μας που δεν έχουμε εκφράσει καθόλου. Και όποιος έχει την τόλμη και την αγωνιστικότητα να μην αφήσει αυτά τα κομμάτια του να χαθούν, βαδίζει προς την ελευθερία και την ολοκλήρωση. Δεν χρειάζεται να φοβόμαστε τη μέση ηλικία, είναι αναζωογονητική. Πολλοί άνθρωποι στην έρευνα άλλαξαν τη ζωή τους μετά τα 40, έζησαν σχεδόν δύο ζωές. Κάποια πράγματα γίνονται μόνο όταν μεγαλώνει κανείς. Σε μια εποχή που θεωρεί τη νεότητα απόλυτη αξία και θεωρεί ότι η ζωή τελειώνει μετά τα 40, είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι επιστημονικά δεδομένα έρχονται να αποδείξουν ότι το να μεγαλώνει κανείς είναι κάτι που πρέπει να περιμένει με χαρά και αγωνία».
Και η ψυχοθεραπεία; Μπορεί να μας οδηγήσει στην ευτυχία;
«Η εκπαίδευση, η παιδεία είναι σημαντικότατος παράγοντας για να γίνουμε ευτυχισμένοι, και εκεί θα ενέτασσα και την ψυχοθεραπεία», λέει η κ. Ανδριτσάνου. «Δεν είναι μια καταφυγή, αλλά ένα ολόκληρο ταξίδι ανακάλυψης και γνώσης του εαυτού μας και των άλλων. Μαθαίνουμε τα όριά μας, τους τρόπους που σχετιζόμαστε και αν είναι λειτουργικοί, εκπαιδευόμαστε σε νέα μοτίβα σχέσεων, ανακαλύπτουμε δυνάμεις και ισχυρά μας σημεία. Ο κοινός παρονομαστής είναι η γνώση. Οσο περισσότερα πράγματα μαθαίνουμε, όσο πιο ανοιχτοί είμαστε στον κόσμο και στην εμπειρία τόσο αργότερα γερνάμε, τόσο πιο ευτυχισμένοι γινόμαστε».
*************
Περιοδικό "Κ" της Κυριακάτικης Καθημερινής
