Το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τη μελέτη της Ψυχολογίας, συνήθως κεντρίζεται από τις λεγόμενες «θεωρίες προσωπικότητας» Η προσωπικότητα μπορεί να θεωρηθεί κινητήριος τροχός της συμπεριφοράς, καθώς μπορεί να επηρεάσει άμεσα και έμμεσα την ζωή, αφού τα δομικά στοιχεία της προσωπικότητας, καταφέρνουν πάντα συνειδητά ή ασυνείδητα να βγαίνουν στην επιφάνεια.
Κάθε άνθρωπος είναι και μία μοναδική οντότητα που μερικές φορές μοιράζεται ωστόσο και κάποια κοινά στοιχεία. Οι παρακάτω κατηγορίες μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση και στον εντοπισμό στοιχείων του χαρακτήρα του ατόμου, χωρίς όμως αυτό να προβαίνει σε αυτό-προσδιοριστικές διαδικασίες καθώς, οι παρακάτω κατηγορίες αναφέρονται σε διαταραχές που έχουν διαφορετική κλιμάκωση σε ένταση. Έτσι όταν αναφερόμαστε σε διαταραχή προσωπικότητας μένουμε στα στοιχεία του χαρακτήρα που δημιουργούν εκτεταμένη δυσλειτουργικότητα στην καθημερινότητα, μη εφικτή διαχείριση του άγχους, κοινωνική απόσυρση, μελαγχολία, κατάθλιψη κ.α.
Στην μελέτη της Επιστήμης της Ψυχολογίας έχουν τεθεί τρεις κατηγορίες προσωπικότητας:
Η πρώτη κατηγορία αναφέρεται στους τρεις πιο εκκεντρικούς και ιδιόρρυθμους τύπους προσωπικότητας. Στην κατηγορία αυτήν ανήκουν:
1) Η Παρανοειδής Διαταραχή, κατά την οποία το άτομο συνήθως δείχνει καχυποψία και δυσπιστία στους γύρω του. Τα άτομα, συνάπτουν πολύ δύσκολα σταθερές σχέσεις καθώς πιστεύουν και φοβούνται τις κακόβουλες προθέσεις εξαπάτησης και εκμετάλλευσης των γύρω τους. Για τους λόγους αυτούς , συνήθως μεταμορφώνουν τον φόβο τους σε επιθετικότητα και αγένεια.
2) Η Σχιζοειδής Διαταραχή. Κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη κοινωνική απομόνωση. Το άτομο, δεν αισθάνεται ούτε θέλει να ανήκει σε ένα κοινωνικό σύνολο είτε αυτό είναι μία παρέα φίλων είτε η ίδια η οικογένεια. Η συναισθηματική ψυχρότητα, η αδιαφορία και η ακαμψία που χαρακτηρίζει τα άτομα αυτά, τα εμποδίζει να συνάψουν σεξουαλικές σχέσεις και συνήθως αναζητούν να δραστηριοποιούνται σε ατομικό και μοναχικό επίπεδο.
3) Η Σχιζότυπη Διαταραχή. Στην Σχιζότυπη διαταραχή, τα κύρια συμπτώματα και χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να συσχετιστούν με αυτά της Σχιζοφρένειας, λόγω όμως της ηπιότερης έντασης των συμπτωμάτων η διαταραχή αυτή διαφοροποιείται. Άτομα με Σχιζότυπη διαταραχή, συνήθως χαρακτηρίζονται ως αλλόκοτα και περίεργα καθώς τείνουν να έχουν διαστρεβλωμένη αντίληψη και αντισυμβατική σκέψη σε τέτοια ένταση που είναι αδύνατο να θεωρηθεί απλά εναλλακτικός τρόπος συμπεριφοράς και αντίληψης. Άτομα με Σχιζότυπη Διαταραχή τείνουν να πιστεύουν ιδιαίτερα σε «συμβολισμούς» και «σημάδια» καθώς και να έχουν σωματικές ψευδαισθήσεις και απρόσφορο συναίσθημα, δηλαδή το συναίσθημα το οποίο δείχνουν δεν είναι συμβατό με αυτό που επεξηγούν.
Στη δεύτερη κατηγορία των διαταραχών προσωπικότητας βρίσκονται οι τύποι προσωπικότητας που χαρακτηρίζονται ως δραματικοί, συναισθηματικοί και ακανόνιστοι.
Στην κατηγορία αυτή λοιπόν ανήκουν:
4) Η Αντικοινωνική Διαταραχή, στην οποία το άτομο τείνει να υιοθετεί παραβατική, επιθετική και βίαιη συμπεριφορά χωρίς αυτό να αισθάνεται ενοχές ή τύψεις. Επίσης, η συμπεριφορά του μπορεί να χαρακτηριστεί ως «χειριστική» και μπορεί να έχει την ικανότητα να εξαπατήσει με ευκολία τους γύρω, λόγω της ικανότητας να εκλογικεύει την άνομη συμπεριφορά του.
5) Η Οριακή/Μεταιχμιακή Διαταραχή. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη αστάθεια του ατόμου σε σταθερές αξίες της ζωής, όπως η ταυτότητα και η εικόνα του εαυτού του αλλά και των διαπροσωπικών σχέσεων του. Ακόμα στη διαταραχή αυτή επικρατεί έντονα ο φόβος της μοναξιάς, έτσι το άτομο μπορεί να συνάπτει σχέσεις εξάρτησης χωρίς να λαμβάνει υπ όψιν του τον εαυτό του και να όντας εύκολο να χειραγωγηθεί οικειοθελώς από τον άλλον. Κατ αυτόν τον τρόπο το άτομο μπορεί να υιοθετήσει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, ενώ υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις ατόμων με οριακή προσωπικότητα τα οποία είναι σημαντικά επιρρεπή σε ουσίες.
6) Η Ναρκισσιστική Διαταραχή. Άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα τείνουν να δείχνουν υπερβολική αυτοπεποίθηση, να επιδεικνύουν τα επιτεύγματα τους με σκοπό να προσελκύουν τον θαυμασμό των άλλων. Η ναρκισσιστική διαταραχή θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας ακόμη μηχανισμός άμυνας του ατόμου προκειμένου να καλύψει και να «καμουφλάρει» τις αδυναμίες του. Ακόμα η έλλειψη εμπάθειας προς τους γύρω, του το μετατρέπει σε αλαζόνα και υπερόπτη.
7) Η Δραματική/Οιστριονική Διαταραχή. Βασικό χαρακτηριστικό των δραματικών/οιστριονικών προσωπικοτήτων είναι η προσπάθεια τους να αποτελούν το κέντρο της προσοχής. Το επιτυγχάνουν δείχνοντας έντονα τον ενθουσιασμό τους και την ζωντάνια τους. Δείχνουν με ένταση, υπερβολή και με σχεδόν θεατρικό τρόπο τα συναισθήματα τους, είναι πολύ κοινωνικοί και μέσω της συμπεριφορά τους στοχεύουν στο να προκαλούν και να σαγηνεύουν τους γύρω τους.
Η τρίτη και τελευταία κατηγορία Διαταραχών Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από τους τύπους προσωπικότητας με έντονα τα στοιχεία του άγχους και του φόβου.
Στην τελευταία κατηγορία επομένως ανήκουν:
8) Η Αποφευκτική Διαταραχή. Άτομα με αποφευκτική προσωπικότητα τείνουν να έχουν έντονο τον φόβο της απόρριψης, της αποτυχίας και της αρνητικής κριτικής. Αισθάνονται ανεπαρκείς, έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και δείχνουν έντονη ντροπή και άγχος στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Έτσι, λόγο των φόβων τους συνήθως απομονώνονται κοινωνικά, ώστε να αποφύγουν καταστάσεις άγχους και είναι επιρρεπείς στο να εκδηλώσουν κοινωνικές φοβίες και αγοραφοβία.
9) Η Εξαρτημένη Διαταραχή. Στην εξαρτημένη διαταραχή ο φόβος της μοναξιάς θεωρείται ο πυρήνας της εξαρτημένης προσωπικότητας. Το άτομο καταβάλλεται από την ανάγκη του να τον φροντίσουν καθώς αισθάνεται ανήμπορο να αυτοσυντηρηθεί. Υποτάσσεται και εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από τον άλλο, και με αυτόν τον τρόπο χειραγωγείται επίσης εύκολα και λειτουργεί βάση της επιθυμίας του άλλου.
10) Η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΨΚΔΠ). Σε διαφορετικό επίπεδο από την Αγχώδη Ψυχαναγκαστική Διαταραχή, η ΨΚΔΠ έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τον «έλεγχο». Το άτομο, επιθυμεί να επιβληθεί και να ελέγξει, μέσω των εμμονών που εμφανίζει, τις καταστάσεις γύρω του. Για παράδειγμα, η ανάγκη του για έλεγχο μπορεί να εμφανιστεί ως τελειοθηρία, έντονη προσοχή στις λεπτομέρειες και στους κανόνες αλλά και σαν συναισθηματική ψυχρότητα και ακαμψία.
Στην μελέτη της ψυχολογίας, οι παραπάνω τύποι προσωπικότητας βοηθούν να κατανοήσει κανείς καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας του ατόμου. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις, όπως μπορεί να έχει παρατηρηθεί στο κοινωνικό περιβάλλον ή στο άτομο προσωπικά, ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα του ατόμου μπορεί να έχει ποικίλα στοιχεία από πολλούς τύπους, για αυτόν το λόγο το άτομο διαφέρει και από τους γύρω του. Για παράδειγμα, ας σκεφτεί κάποιος ένα άτομο από το κοντινό του περιβάλλον με τον οποίο μοιράζεται κοινά στοιχεία του χαρακτήρα του. Το άτομο εκείνο, έχει τα ίδια βιώματα με αυτό; Αν ναι, τότε το περιβάλλον του ήταν το ίδιο υποστηρικτικό η μη; Κατά αυτόν τον τρόπο, καταλαβαίνει εύκολα κανείς ότι η καλλιέργεια μίας προσωπικότητας μπορεί να επηρεαστεί από διαφόρων ειδών μεταβλητές εσωτερικές ή εξωτερικές. Για αυτόν το λόγο η διαδικασία της εξερεύνησης του εαυτού, δηλαδή η αυτογνωσία είναι μια δύσκολη, απαιτητική, χρονοβόρα και μερικές φορές τραυματική διαδικασία που απαιτεί και την ολοκληρωτική ειλικρίνεια του ατόμου.
“Being entirely honest with oneself is a good exercise.”
Sigmund Freud
Πηγή Ολυμπία Κερκέση, Ψυχολόγος
