Μήπως στη ζωή σας έχετε τον ρόλο του αθώου παιδιού που είναι γεμάτο αγνή αγάπη για όλο τον κόσμο; Ή είστε o αστείος τύπος που του αρέσει να γελά εις βάρος των άλλων; Μπορεί όμως να είστε μια μάγισσα που πληγώθηκε τόσες πολλές φορές ώστε έγινε ψυχρή κι απόμακρη και αποφεύγει τους άλλους, ένας εφευρέτης και επιστήμονας, ένας οραματιστής που μεταλαμπαδεύει καινούριες ιδέες στη συνείδηση του κόσμου μέσα από μια μυστηριώδη ικανότητα να καθοδηγεί;
Υπάρχουν βέβαια πολλές πιθανότητες να είστε ένας ήρωας που έχει νικήσει όλα τα τέρατα που αναδύθηκαν μέσα από τον πιο σκοτεινό του εαυτό και που αφού αφάνισε τους κακούς και είδε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, επέστρεψε στην πατρίδα του πιο σοφός και πιο συνειδητοποιημένος από ποτέ. Υπάρχουν κυριολεκτικά χιλιάδες αρχέτυπα τα οποία χρησιμοποιούμε για να εξελιχτούμε πνευματικά, 7 όμως από αυτά είναι τόσο συνηθισμένα που είναι χρήσιμο να τα κατανοήσουμε.
O Carl Jung και ο Joseph Campbell περιέγραψαν τα αρχετυπικά μοτίβα που χρησιμοποιούμε όταν εκφραζόμαστε. Ίσως θεωρήσετε ότι πρόκειται για μύθους ή ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας προκειμένου να βιώσουμε την εμπειρία της ζωής.
Ο Campbell περιγράφει το ταξίδι του «ήρωα/ηρωίδας» ως κάτι που όλοι πρέπει να κάνουμε προκειμένου να διαχωρίσουμε τον «συνηθισμένο κόσμο» από τον εαυτό μας και να θυσιαστούμε για να διορθώσουμε τις αδικίες που παρατηρούμε στον κόσμο. Μέσω αυτής της ενσάρκωσης ανταποκρινόμαστε σε ένα «κάλεσμα στην περιπέτεια» προκειμένου να ξεκινήσουμε αυτό το ταξίδι, αλλά στην πραγματικότητα διερευνούμε τι μπορούμε να μάθουμε από τον εαυτό μας.
Ο Ήρωας αποτελεί το πρώτο από τα 7 αρχέτυπα. Είναι ο πρωταγωνιστής. Χωρίς αυτόν, η ιστορία είναι καταδικασμένη να αποτύχει, όπως άλλωστε και η εμπειρία της ζωής μας. Αν και ορισμένοι θα υποστηρίξουν ότι ο μονομύθος δεν αρκεί για να περιγράψει όλους τους χαρακτήρες μέσα στο παιχνίδι της ζωής, σίγουρα είναι χρήσιμο για την κατανόηση του ότι όλοι παίζουμε έναν ρόλο και του ότι μπορούμε να επιλέξουμε κάποιον διαφορετικό τόσο εύκολα όσο αν αλλάζαμε κοστούμι σε ένα έργο του Σαίξπηρ.
Με λίγα λόγια, παρακάτω περιγράφονται τα 7 αρχέγονα αρχέτυπα στα οποία όλοι παίζουμε κάποιο ρόλο (μέσα από χιλιάδες δυνατότητες). Σε πολλές περιπτώσεις, άλλοι παίζουν επίσης τον δικό τους ρόλο, κι έτσι καταφέρνουμε να συνεχίσουμε το ταξίδι της ζωής:
1. Ο Ήρωας
Ο Ήρωας (Ηρωίδα) βρίσκεται παντού. Υπάρχει σε κάθε αρχαίο μύθο, λαϊκή κουλτούρα, αρχαίο πολιτισμό και έπος. Ο Gautama Buddha είναι Ήρωας, όπως ακριβώς και ο Iron Man. Κατά τον ίδιο τρόπο είναι Ηρωίδα η Amelia Earhart και η Ιωάννα της Λωραίνης. Ο Ήρωας συχνά γεννιέται κάτω από περίεργες ή επικίνδυνες συνθήκες ή αποτελεί μέλος μιας βασιλικής οικογένειας. Μόλις λάβει το «κάλεσμα στην περιπέτεια» αφήνει την πατρίδα του για να συνεχίσει το ταξίδι του. Ίσως διαθέτει υπερφυσικά χαρίσματα (ενόραση και ενακοή) και πρέπει να περάσει πολλές δοκιμασίες στη ζωή του προκειμένου να συμφιλιωθεί με το πατρικό αρχέτυπο ενώ ταυτοχρόνως εκμηδενίζει το εγώ του με σκοπό να αποκτήσει πνευματικά χαρίσματα. Αποτελεί ένα εξιδανικευμένο πρόσωπο που αντιμετωπίζει δοκιμασίες και ταλαιπωρίες με τρόπους που ο μέσος άνθρωπος δεν μπορεί.
«Εν ολίγοις, οι Ήρωες συμβάλλουν στην ανάγκη της κοινωνίας να διαιωνίζει τις αξίες της. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, η θρησκεία έχει υπάρξει η βασική αιτία της διαιώνισης των κυρίαρχων γνωρισμάτων της κοινωνίας χρησιμοποιώντας μυθικά πρόσωπα με σκοπό να τονίσει ηθικές και κοινωνικές αρχές που βοηθούν στη δημιουργία μιας κοινής αντίληψης για κοινωνικά ζητήματα όπως ο θάνατος και ο ρόλος των 2 φύλων.
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα ενός σύγχρονου Ήρωα που αντικατοπτρίζει τη συγκεκριμένη κοινωνική κατάσταση είναι ο Luke Skywalker από την ταινία «Ο πόλεμος των άστρων». Ο Luke επιβεβαιώνει την πίστη μας στην κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στην ύπουλη εισβολή της τεχνολογίας στον κόσμο μας. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και πολλοί άνθρωποι ανησυχούσαν όσον αφορά την κυρίαρχη θέση τους στην κοινωνία. Έτσι λοιπόν, ο Ήρωας μεταμορφώθηκε στον θρίαμβο του ανθρώπινου πνεύματος ενάντια στα σατανικά σχέδια της τεχνολογίας».
2. Ο Μέντορας
Μερικές φορές ο Μέντορας εμφανίζεται με τη μορφή δασκάλου ή σοφού. Ο σκοπός του είναι να δοκιμάσει τη βούληση του Ήρωα, την αφοσίωσή στο καθήκον του και την ικανότητά του να παραμείνει σταθερός στην πορεία του ταξιδιού του. Ο Μέντορας καθοδηγεί τον Ήρωα, αλλά μπορεί επίσης να καθοδηγήσει και οποιοδήποτε άλλο από τα υπόλοιπα αρχέτυπα που συμβολίζονται μέσα στο παιχνίδι της ζωής.
3. Η Σκιά
Η Σκιά αποτελεί συνήθως την ανταγωνιστική πτυχή της ιστορίας. Μπορείτε να το διαπιστώσετε στη σχέση σας με ένα άλλο πρόσωπο, όπου εσείς είστε ο ανταγωνιστής του, ή μπορεί κάποιος άλλος να είναι δικός σας ανταγωνιστής. Ο ρόλος της Σκιάς είναι να αποπροσανατολίσει τον Ήρωα ή την Ηρωίδα από τον στόχο του/της. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι αντιπροσωπεύει τα θραύσματα του υποσυνειδήτου που δεν έχουν έρθει στην επιφάνεια για να ασχοληθούμε με αυτά συνειδητά. Ακριβώς όπως εξήγησε ο Carl Jung, η Σκιά δεν είναι πάντα κακή. Είναι απλώς η άγνωστη σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητάς μας.
Είναι σκοτεινή τόσο επειδή συνήθως αποτελείται από πρωτόγονα, αρνητικά, κοινωνικά ή θρησκευτικά καταπιεσμένα συναισθήματα και παρορμήσεις όπως η λαγνεία, η επιθυμία για εξουσία, ο εγωισμός, η απληστία, ο φθόνος, ο θυμός και η οργή, όσο κι επειδή επισκιάζεται από τη συνείδηση λόγω της σκοτεινής φύσης της. Όταν η Σκιά εμφανίζεται στη ζωή μας αντιλαμβανόμαστε το ταξίδι και την επιτυχία του Ήρωα.
«Οτιδήποτε θεωρούμε κακό, κατώτερο ή απαράδεκτο και αρνούμαστε να το παραδεχτούμε γίνεται μέρος της Σκιάς, ο αντίποδας αυτού που ο Jung ονόμαζε περσόνα ή συνειδητή προσωπικότητα. Σύμφωνα με την Aniela Jaffe, αναλύτρια του Jung, η Σκιά είναι «το άθροισμα όλων των προσωπικών και συλλογικών πτυχών της ψυχής οι οποίες, λόγω της ασυμβατότητάς τους με την επιλεγμένη συνειδητή συμπεριφορά, δεν εκφράζονται στη ζωή μας».
4. Ο Σύμμαχος
Σκεφτείτε τον Robin, τον συνεργάτη του Batman ή τον Jim, τον φίλο του Huck Finn που ταξίδεψε μαζί του μέχρι τον Μισισιπή. Αυτοί είναι οι φίλοι που μας βοηθούν στο ταξίδι μας. Μας στηρίζουν και συχνά αντικατοπτρίζουν τις θετικές πλευρές του εαυτού μας τις οποίες ξεχνάμε και οι οποίες πρέπει να αντανακλώνται σε άλλα αρχέτυπα, όπως εκείνο της Σκιάς.
5. Ο Χαρακτήρας που αλλάζει συνεχώς πρόσωπα
Αυτό είναι το στοιχείο της ιστορίας, της δικής σας ιστορίας, που εμπεριέχει την αμφιβολία. Είναι ο δύσπιστος άνθρωπος, η κυνική πεθερά, η φωνή μέσα στο κεφάλι σας που σας λέει ότι η ιστορία δεν μπορεί να προχωρήσει. Αυτός ο Χαρακτήρας θα δυσκολέψει τον Ήρωα να ακολουθήσει την πορεία του προκαλώντας κάθε είδους αντιπερισπασμούς και αμφιβολίες σχετικά με τον αληθινό σκοπό του.
6. Ο Απατεώνας
Είναι επίσης γνωστός ως Κλόουν ή Γελωτοποιός και μοιάζει με τον Χαρακτήρα που αλλάζει συνεχώς πρόσωπα, αφού σκοπός του είναι να προκαλέσει προβλήματα στον Ήρωα. Ο Απατεώνας έχει τον ακριβώς αντίθετο ρόλο του Φύλακα ή του Μέντορα. Αντιπροσωπεύει τον πειρασμό. Σκεφτείτε τον σέξι άντρα ή γυναίκα στο γραφείο σας που θα σας βάλει σε πειρασμό ή έναν πλακατζή φίλο σας που σπαταλά τον χρόνο σας και σας δελεάζει να αποφύγετε τις ευθύνες σας.
7. Ο Εξερευνητής
Επίσης γνωστός ως Περιπλανώμενος ή Ονειροπόλος, ο Εξερευνητής ψάχνει μονίμως για απαντήσεις. Μπορεί να μοιάζει με μια «χαμένη» ψυχή που δεν καταφέρνει να στεριώσει κάπου, αλλά βοηθά την ιστορία να προχωρήσει με κάθε είδους έρευνα. Επιθυμεί τόσο πολύ να βρει απαντήσεις που είναι ικανός να θέσει τον εαυτό του σε κίνδυνο και να ενεργήσει αυθόρμητα ή σπασμωδικά μόνο και μόνο για να καταφέρει να αναζητήσει περισσότερες απαντήσεις. Σκεφτείτε τον Βούδα. Ο Εξερευνητής είναι πολύτιμος, αλλά μόνο ο Ήρωας βρίσκει την απόλυτη αλήθεια.
Τελικές σκέψεις
Ο Campbell έγραψε το βιβλίο «Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα» επειδή υπάρχουν πάρα πολλοί ρόλοι που μπορούμε να παίξουμε. Τα αρχέτυπά του έχουν τόσο βαθύ νόημα που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε ταινίες, όπως στον «Πόλεμο των άστρων», καθώς και σε σχεδόν κάθε ταινία του Χόλιγουντ και απευθύνονται σε ακροατήρια που θα ταυτιστούν με όποιο αρχέτυπο υποδύονται στη δική τους ζωή.
Ο στόχος είναι πάντα ίδιος – να αντέξουμε τις δοκιμασίες, να ξεφύγουμε από τα δόντια του τέρατος, να ζήσουμε μια μεγάλη περιπέτεια και να επιστρέψουμε πιο σοφοί για να μοιραστούμε τη γνώση με τους άλλους ανθρώπους. Αυτό το μεγάλο ταξίδι στο οποίο όλοι μας συμμετέχουμε είναι επίσης γνωστό ως αναχώρηση, έναρξη και κύκλος επιστροφής. Ποιο είναι λοιπόν το δικό σας αρχέτυπο;
