Γράφετε πως περάσατε τον χειμώνα σε μια καλοδιατηρημένη πόλη του Εξωτερικού. Για μερικές ημέρες αισθανόσασταν ευχαριστημένη, όσο το βλέμμα σας γλιστρούσε πάνω σε μαρμάρινα παλάτια, σε ανθισμένους κήπους με σιντριβάνια, σε γυαλιστερούς και καλά πλυμένους δρόμους, σε ναούς, μουσεία, βιβλιοθήκες, ξενοδοχεία και σε όλη εκείνη την ποικιλόμορφη αταξία από κτίρια και πράγματα που με μία λέξη αποκαλούμε «πολιτισμό.
Πολύ αργότερα έπεσε το βλέμμα σας πάνω στους ανθρώπους αυτής της πόλης, για την ακρίβεια το δικό τους βλέμμα έπεσε πάνω σας, και σεις αφυπνιστήκατε και προσέχατε να είναι ελαφριά η τσάντα σας στα χέρια. Αγοράσατε ένα κομμένο γυαλί πολύ ακριβά για το οποίο σας διαβεβαίωναν ότι πρόκειται για διαμάντι. Οι αμαξάδες σας πήγαιναν σε όλη την πόλη, στην αγορά, στα ψώνια και αμέσως μετά σας επέστρεφαν στο ξενοδοχείο σας. Νιώθατε ότι σας κοίταζαν όχι σαν άνθρωπο, αλλά όπως οι γύπες τα πτώματα. Καθένας από αυτούς έψαχνε ένα σκοτεινό και στενό πέρασμα ανάμεσα στις νομικές παραγράφους για να μπορέσει ατιμώρητα να σας ξεμοναχιάσει και να σας μαδήσει.
Γι’ αυτό αναρωτιέστε πως είναι δυνατός ο πολιτισμός αυτής της πόλης να σας προξενεί θαυμασμό, ενώ ο χαρακτήρας των ανθρώπων ασφυξία!
«Οι πρόγονοι αυτών των ανθρώπων θα πρέπει να ήταν πραγματικοί γίγαντες, αφού μπόρεσαν να οικοδομήσουν τέτοιο πολιτισμό». Αυτές ήταν οι τελευταίες λέξεις της επιστολής σας.
Μη ξεγελιέστε. Οι πρόγονοί τους ήταν ίδιοι όπως και αυτοί. Δεν οικοδομούν πολιτισμό μόνον οι μεγάλοι άνθρωποι, αλλά συχνά και οι μικροί, οι πολύ μικροί, ακόμα και οι απάνθρωποι. Μικροί άνθρωποι έκτισαν τον πολιτισμό της Βαβυλώνας και της Μεσοποταμίας, μικροί άνθρωποι έκτισαν και τον πολιτισμό της Αραβίας και της Αιγύπτου. Ο αρχιερέας του κακού Καρακάλας έκτισε τα πιο υπέροχα λούτρά. Ο αιμοσταγής Χαμουραμπή σηκώσε τους κρεμαστούς κήπους. Απάνθρωποι έκτισαν τον πολιτισμό της Τύρου και της Σιδώνας των δύο άθεων πόλεων από τις οποίες απέμειναν δύο ψαροχώρια. Απάνθρωποι έκτισαν τον πολιτισμό στα Σόδομα με το κακό που έκρυβαν. Οι Μεξικανοί, που ο Θεός ξέρει τι είδους άνθρωποι ήταν, δημιούργησαν έναν λεπτό και ένδοξο πολιτισμό. Πλήρως ποτισμένη ήταν η Καπερναούμ, αλλά ο πολιτισμός της δεν τη βοήθησε ώστε να μην παρασυρθεί με τη σειρά της από τα Σόδομα. «Και συ Καπερναούμ…», λέει ο Κύριος, « η έως του ουρανού υψωθείσα έως άδου κατβιβασθήση, ότι ει εν Σοδόμοις εγενήθησαν αι δυνάμεις αι γενόμεναι εν σοι, έμειναν αν μέχρι της σήμερον. Πλην λέγω υμίν ότι γη Σοδόμων ανεκτότερος έσται εν ημέρα κρίσεως ή σοι…» (Ματθ. 11,23-24)
Ο χαρακτήρας και ο πολιτισμός δεν συμβαδίζουν πάντοτε. Ούτε ο ανθρωπισμός με τον πολιτισμό, το μαρτυρούν οι Ρωμαίοι. Ούτε ο ηρωισμός με τον πολιτισμό. Ούτε ο πολιτισμός μπορεί να εκτιμήσει την αξία του ανθρώπου η του λαού. Και όπως συχνά οι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν χωρίς χαρακτήρα, έτσι κάποιες φορές εξελίχθηκαν δυνατοί χαρακτήρες χωρίς πολιτισμό. Παράδειγμα γι’ αυτό στην αρχαιότητα είναι οι Σπαρτιάτες και στη σύγχρονη ιστορία οι Αρναούτες.
Αλλά επιτρέψτε μου ως Σλάβος να σας θέσω το ερώτημα: μετά την εμπειρία σας για τον πολιτισμό και την απανθρωπιά στην πόλη αυτή ποιο νομίζετε ότι θα έπρεπε να είναι το κύριο μέλημα και καθήκον των σλαβικών λαών, να οικοδομήσουν πολιτισμό ή να εκπαιδεύσουν χαρακτήρες; Και τι περιμένει ο υπόλοιπος κόσμος από τους Σλάβους: πολιτισμό ή ανθρώπους; Και ποια είναι η αγωνιώδης ανάγκη της ανθρωπότητας σήμερα: ο πολιτισμός ή οι αγαθοί άνθρωποι;
Σκεφθείτε πάνω σ’αυτό και μου ξαναγράφεται.
Από το βιβλίο: «Δεν φτάνει μόνο η Πίστη…»
Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς
Επιστολή: Στην κυρία Ρ.Ζ. για τον πολισμό και τον άνθρωπο.
