Απώλεια ή αλλαγή εργασίας, σχέδια που ναυάγησαν, μια ασθένεια, η έντονη κούραση, η μοναξιά, μια σημαντική προσωπική απώλεια, γενικότερα οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στις συνθήκες ζωής που μας βγάζει από τη ρουτίνα και τη σταθερότητά μας, ακόμα κι αν είναι επιθυμητή και επιδιωκόμενη, απαιτεί την προσαρμογή μας, μια διαδικασία που μπορεί να μην είναι πάντα ομαλή και να μας οδηγήσει σε κρίση.
Αν και ο όρος ”κρίση” συνήθως φέρνει στο μυαλό πολύ αρνητικά γεγονότα, ακόμη και απειλητικά για τη ζωή, ωστόσο μια κρίση μπορεί να προκληθεί και από οποιοδήποτε γεγονός μας δημιουργεί αβεβαιότητα και κλονίζει την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας, τον κόσμο, τους άλλους ανθρώπους και το μέλλον, αντίληψη που μας παρέχει ασφάλεια και αίσθηση ελέγχου.
Το άγχος που μας προκαλούν οι αλλαγές αυξάνεται όταν η νέα κατάσταση δεν είναι αναμενόμενη, είναι ιδιαίτερα σημαντική ή ανεπιθύμητη και άγνωστη σε μας (δεν έχουμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν κάτι παρόμοιο). Πολλές φορές μπορεί ακόμα και εμείς οι ίδιοι ”αντικειμενικά” να μη θεωρούμε ιδιαίτερα σοβαρά τα γεγονότα που μας οδηγούν σε κρίση, απλώς τυχαίνει ”να μας πέσουν πολλά μαζί” και να μας εξαντλήσουν.
Το τι προκαλεί ή εντείνει μια κρίση δεν εξαρτάται από τη συγκεκριμένη κατάσταση, αλλά από την προσωπική μας αντίληψη γι’ αυτήν και για την ικανότητά μας να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, το κατά πόσο τη θεωρούμε ανεξέλεγκτη και της δίνουμε τον χαρακτήρα ”καταστροφής”.
Τι μας συμβαίνει όταν βρισκόμαστε σε κρίση:
* Αντιλαμβανόμαστε την κατάσταση ως πολύ σημαντική, επείγουσα και απειλητική, με σοβαρές συνέπειες για εμάς.
* Αισθανόμαστε ανίκανοι να την αντιμετωπίσουμε με τους συνηθισμένους τρόπους.
* Νιώθουμε έντονο φόβο, ένταση και σύγχυση ή ”πάγωμα”, σαν ”να τα έχουμε χαμένα”.
* Σκεφτόμαστε με ιδιαίτερα αρνητικό – μη ρεαλιστικό τρόπο σχετικά με την έκβαση της κατάστασης και τη δυνατότητα αντιμετώπισής της, που μπορεί να περιλαμβάνει ακόμα και σκέψεις αυτοκτονίας.
Το τι προκαλεί ή εντείνει μια κρίση δεν εξαρτάται από τη συγκεκριμένη κατάσταση, αλλά από την προσωπική μας αντίληψη γι’ αυτήν και για την ικανότητά μας να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, το κατά πόσο τη θεωρούμε ανεξέλεγκτη και της δίνουμε τον χαρακτήρα ”καταστροφής”.
Τι μας συμβαίνει όταν βρισκόμαστε σε κρίση:* Αντιλαμβανόμαστε την κατάσταση ως πολύ σημαντική, επείγουσα και απειλητική, με σοβαρές συνέπειες για εμάς.
* Αισθανόμαστε ανίκανοι να την αντιμετωπίσουμε με τους συνηθισμένους τρόπους.
* Νιώθουμε έντονο φόβο, ένταση και σύγχυση ή ”πάγωμα”, σαν ”να τα έχουμε χαμένα”.
* Σκεφτόμαστε με ιδιαίτερα αρνητικό – μη ρεαλιστικό τρόπο σχετικά με την έκβαση της κατάστασης και τη δυνατότητα αντιμετώπισής της, που μπορεί να περιλαμβάνει ακόμα και σκέψεις αυτοκτονίας.
Συνήθως, οι αντιδράσεις μας στη διάρκεια μιας κρίσης μπορεί να περιλαμβάνουν: άγχος, αγωνία, θλίψη, φόβο, ντροπή, θυμό, ενοχή, απελπισία, αποδιοργάνωση και σύγχυση, αποφυγή ή αντίθετα ”αναμάσημα” σκέψεων σχετικά με το πρόβλημα, δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων, έλλειψη συγκέντρωσης ή μη ρεαλιστικές, καταστροφικές σκέψεις, παρορμητική συμπεριφορά, περιορισμό των δραστηριοτήτων και των κοινωνικών επαφών, ακόμη και σωματικά συμπτώματα όπως κόπωση, διαταραχές στον ύπνο και στην όρεξη, ένταση και πόνους στους μυς και σε διάφορα άλλα μέρη του σώματος.
Τι μπορεί να μας βοηθήσει όταν βρισκόμαστε σε κρίση:
* Να συνειδητοποιήσουμε ότι πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση και να αποδεχτούμε ότι οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις μας αυτή τη στιγμή είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες, με βάση τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε γι’ αυτήν.
* Να εντοπίσουμε τις ικανότητες και τα μέσα που χρειάζονται για να αντιμετωπιστεί η συγκεκριμένη
κατάσταση και να αξιολογήσουμε κατά πόσο τα διαθέτουμε ή όχι.
* Η προθυμία να αναζητήσουμε και να δεχτούμε βοήθεια από άλλους, ιδίως όταν έχουν αντιμετωπίσει κάτι ανάλογο, μπορεί να μειώσει την αβεβαιότητα και τις καταστροφικές σκέψεις μας και να μας δώσει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.
* Η ενασχόληση με ευχάριστες και χαλαρωτικές δραστηριότητες και η φροντίδα του εαυτού (ύπνος, διατροφή κ.λπ.) μπορεί να μας ”γλιτώσει” από επιπλέον δυσκολίες που οι ίδιοι προσθέτουμε στην κατάσταση.
Μια απαραίτητη διαδικασία είναι να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε διαφορετικά για την κατάσταση, να αλλάξουμε την αντίληψή μας γι’ αυτήν και για την ικανότητά μας να την αντιμετωπίσουμε:
– Πόσο πιθανό είναι να συμβούν αυτά που φοβάμαι – τι αποδείξεις έχω ότι θα συμβούν;
– Έχω αντιμετωπίσει κάτι παρόμοιο στο παρελθόν; Με ποιο τρόπο; Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Θα μπορούσα να κάνω και τώρα κάτι παρόμοιο;
– Ποια είναι η χειρότερη πιθανή συνέπεια της κατάστασης;
– Αν συμβούν αυτά που φοβάμαι, ποιο θα ήταν ένα αποτελεσματικό σχέδιο δράσης;
– Τι γνωρίζω για τη νέα κατάσταση; Τι αναμένεται από εμένα να κάνω; Τι πληροφορίες μου χρειάζονται και από πού θα μπορούσα να τις πάρω;
– Τι θα έκανε στη θέση μου κάποιος άλλος άνθρωπος τον οποίο εκτιμώ;
– Από πού θα μπορούσα να ζητήσω βοήθεια; Ποια άτομα στο περιβάλλον μου και τι ακριβώς θα μπορούσαν να κάνουν;
Επιπλέον, όταν χρειάζεται να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις μπορεί να μας βοηθήσει ηεφαρμογή μιας στρατηγικής για την επίλυση προβλημάτων (μια καθορισμένη σειρά βημάτων που μας βοηθούν να επικεντρωθούμε στο πρόβλημα, να θέσουμε ρεαλιστικούς στόχους και προτεραιότητες, να εξετάσουμε εναλλακτικά σενάρια και να βρούμε μια ικανοποιητική λύση):
1) Καθορισμός του προβλήματος: Ορίστε τι σας ενοχλεί ή σας απασχολεί όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένα. Π.χ. ”πρέπει να βρω τρόπο να εξοικονομήσω το Χ χρηματικό ποσό για την αποπληρωμή του χρέους μου σε Χ χρονικό διάστημα” και όχι ”πρέπει να βρω πολλά χρήματα”. Σκεφτείτε επίσης διάφορες πλευρές του θέματος, π.χ. τι πρόκειται να συμβεί, πότε, ποιος ή θα αναμιγνύεται. Δουλέψτε με ένα μόνο θέμα τη φορά.
2) Aπαρίθμηση πιθανών λύσεων: Προσπαθήστε να βρείτε όσο το δυνατόν περισσότερες λύσεις και καταγράψτε όλες τις ιδέες σας, όσο συνηθισμένες ή εξωφρενικές κι αν σας φαίνονται. Μην αποκλείετε τίποτα. Όσο περισσότερες πιθανές λύσεις σκεφτείτε τόσο το καλύτερο. Προσπαθήστε να δείτε πώς θα αντιδρούσε κάποιος άλλος στη θέση σας. Μη διστάσετε να ζητήσετε τη συμβουλή τρίτων.
3) Αξιολόγηση των ”υπέρ” και των ”κατά” κάθε πιθανής λύσης, ώστε να βρείτε εκείνη με τα περισσότερα ή σημαντικότερα υπέρ και τα λιγότερα ή πιο ανώδυνα κατά.
4) Σχεδιασμός: Αποφασίστε πώς θα εφαρμόσετε την επιλεγμένη λύση. ”Τι ακριβώς θα γίνει, πότε, πού, ποιος θα αναμιχθεί, ποια βήματα ακριβώς θα ακολουθήσετε”. Πριν εφαρμόσετε τη λύση στην πράξη, βοηθά να την ”εφαρμόσετε” με κάθε λεπτομέρεια στη φαντασία σας.
5) Δράση: Εφαρμόστε τη λύση που επιλέξατε.
6) Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων: Αν δεν πετύχατε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, προσπαθήστε να κατανοήσετε τι πήγε στραβά. Ίσως φανήκατε υπεραισιόδοξος/η ή δεν αξιολογήσατε σωστά τις συνθήκες, ίσως ευθύνεται κάποιος παράγοντας που δεν υπολογίσατε. Όποιο κι αν είναι το συμπέρασμά σας, θυμηθείτε ότι δεν αποτύχατε. Μάθετε από την εμπειρία σας και ξαναπροσπαθήστε, είτε ξεκινώντας και πάλι από το 1ο βήμα, είτε δοκιμάζοντας τη λύση που θεωρήσατε την επόμενη καλύτερη.
Γιατί οι δυσκολίες μπορεί να μην είναι μόνο ”επικείμενος κίνδυνος” αλλά και ”προκλήσεις – ευκαιρίες”, ένα μέσο για να μάθουμε κάτι καινούργιο για τον εαυτό μας και να αποκτήσουμε νέες εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες… Ωστόσο, αν αισθάνεστε ότι η δυσφορία και η αποδιοργάνωσή σας είναι ιδιαίτερα έντονες και δεν μπορείτε να τις χειριστείτε, πιθανώς η συγκεκριμένη κατάσταση ”ξεπερνά τις δυνάμεις σας”.
Σ’ αυτή την περίπτωση, μην αμελήσετε να μιλήσετε με κάποιον που εμπιστεύεστε και να αναζητήσετε περαιτέρω βοήθεια, καθώς η ικανότητά σας να φροντίσετε τον εαυτό σας, να σκεφτείτε λογικά και να πάρετε τις κατάλληλες αποφάσεις πιθανώς είναι προσωρινά περιορισμένη.
Σ’ αυτή την περίπτωση, μην αμελήσετε να μιλήσετε με κάποιον που εμπιστεύεστε και να αναζητήσετε περαιτέρω βοήθεια, καθώς η ικανότητά σας να φροντίσετε τον εαυτό σας, να σκεφτείτε λογικά και να πάρετε τις κατάλληλες αποφάσεις πιθανώς είναι προσωρινά περιορισμένη.
Της Ευθυμίας Παυλάτου στην ιστοσελίδα www.in2life.gr
