Τα κοινωνικά δίκτυα, οι διασυνδέσεις δηλαδή με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας, έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες, επειδή διασφαλίζουν εκτόνωση της συναισθηματικής φόρτισης, ροή της πληροφορίας και υποστήριξη σε περίπτωση δυσκολιών. Συνήθως διακρίνονται σε δίκτυα δεσμών, με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα και διασύνδεσης, με άτομα!που δεν έχουν το ίδιο κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο. Σε αυτά μπορούν πλέον να προστεθούν τα συμβολικά, οι διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις και γνωριμίες, που έχουν αποβάλλει την γεωγραφική εγγύτητα ως αναγκαιότητα.
Η μοναξιά είναι μία ψυχική κατάσταση που θέτει σε επιφυλακή τον εαυτό, όταν έχει αποκοπεί από τους δεσμούς, που τον ενώνουν με την κοινωνία. Ταυτόχρονα είναι ένα σημάδι πως οι μέχρι τώρα λειτουργικές συμπεριφορές δεν έχουν ουσιαστικό αντίτιμο και δεν μπορούν να εξαργυρωθούν, ώστε να παράγουν ψυχολογική ισορροπία, αποδοχή και ευεξία.
Η μοναξιά είναι μία προειδοποίηση πως μία γυναίκα έχει ανάγκη από αλλαγή, πως διέρχεται ένα μεταβατικό στάδιο, ότι χρειάζεται νέες εμπειρίες, ότι δεν γνωρίζει ακριβώς ποιες είναι οι επιθυμίες της και πως οι υπάρχουσες έχουν απωλέσει την συναισθηματική τους ελκυστικότητα.
Σε μεγαλύτερη ένταση είναι κακός οιωνός για την επερχόμενη κατάθλιψη, την χαμηλή αυτοεκτίμηση, το νευρωσικό άγχος και τα καρδιακά επεισόδια (έρευνες δείχνουν ότι ο κίνδυνος φτάνει ειδικά στις γυναίκες το 80%, ότι αυξάνεται η αρτηριακή πίεση, αποδυναμώνεται το ανοσοποιητικό σύστημα και εντείνονται οι διαταραχές ύπνου). Η μοναξιά μπορεί να προέλθει από οποιοδήποτε πένθος ή απώλεια πραγματική ή φαντασιακή.
Η μοναξιά χαρακτηρίζεται ως κοινωνική, όταν συνεπάγεται την αποξένωση από τους φίλους, τις ερωτικές σχέσεις και την οικογένεια. Είναι συχνότερη σε γυναίκες, που προσπαθώντας να αναδείξουν μία δυναμική προσωπικότητα, θυσιάζουν τα πάντα στο βωμό της καριέρας και σε εκείνες, που αφοσιωμένες στο γάμο, στα παιδιά και στις συμβάσεις, λησμόνησαν να καλλιεργήσουν τις δεξιότητές τους, με αποτέλεσμα να αποκοπούν από τις εξελίξεις.
Αλλά κυρίως προέρχεται από την αδυναμία των σημαντικών άλλων να κατανοήσουν μία εξελισσόμενη γυναικεία ψυχοσύνθεση, που εκλιπαρεί με χίλια κρυπτογραφημένα ή φανερά μηνύματα για επικοινωνία και εγγύτητα. Οι όμορφες γυναίκες έχουν πολλαπλάσιο κίνδυνο έκθεσης σε αυτό το βασανιστικό βίωμα.
Σε τέτοιες περιπτώσεις η γυναίκα γίνεται ιδιάιτερα ευάλωτη σε άνδρες-σωτήρες ή σε μεταιχμιακές καταστάσεις, που δύσκολα μπορεί να διαχειριστεί. Την πρόσκαιρη ανάταση διαδέχεται η θλίψη, επειδή τις περισσότερες φορές οι βεβιασμένες αποφάσεις δεν λαμβάνουν υπόψη το κόστος, καπηλεύονται την αδυναμία, σφετερίζονται την κραυγή αγωνίας και προξενούν συναισθηματικό όλεθρο. Εάν το υπερεγώ και η ανατροφή μετατρέψουν την ηδονή σε ενοχές και η γυναίκα είναι ασυνηθιστη σε υπερβατικά άλματα, η πλημμελής και αστόχαστη επεξεργασία τους οδηγεί σε μεγαλύτερη μοναξιά και αίσθημα κενού. Η μοναξιά είναι θρίαμβος του ατομισμού στη συλλογική συνείδηση και στο ομαδικό πνεύμα.
Η υπαρξιακή μοναξιά σχετίζεται με την κακή σχέση με τον εαυτό: είτε εξαιτίας του κορεσμού των εμπειριών και της συνεχούς ενασχόλησης με ανούσια ιδανικά, όπως ο ευδαιμονισμός, ο καταναλωτισμός, ο ηδονισμός, η κοσμική ελαφρότητα και εξαιτίας της αργοπορημένης διαπίστωσης πως όσα εγγυώνται την ψυχική γαλήνη και ευφορία σπάνια εκπορεύονται από την ύλη. Η κοσμοθεωρία και η αντίδραση στην ιδέα του θανάτου, εάν δεν εμφορούνται από ελπίδα, θάρρος και καρτερία, αλλά περιορίζονται σε μηδενιστικές αντιλήψεις, οδηγούν με ακρίβεια στον μαρασμό και την κοινωνική αναλγησία.
Πολλές γυναίκες επιχειρούν να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά με τη μοναξιά, πέφτοντας σε ένα φαύλο κύκλο αυτοαπομόνωσης και μεμψιμοιρίας, από τον οποίο βγαίνουν άλλοτε νικήτριες και άλλοτε λεηλατημένες. Η ψυχική αυτή ένταση αντιμετωπίζεται ευκολότερα προτού διεισδύσει στα μύχια της ύπαρξης και προκαλέσει σήψη σε κάθε έκφανση της ζωής. Φαίνεται πως η άσκηση, η αποχή από το αλκοόλ και το κάπνισμα, η αλλαγή του προγράμματος καθημερινών δραστηριοτήτων και διατροφής δρουν ευεργετικά. Αυτό όμως, που οχυρώνει αποτελεσματικότερα είναι η προσήλωση στη διαρκή καλλιέργεια του νου, η ανάληψη κοινωνικής δράσης, ο εθελοντισμός και κυρίως η επικοινωνία με άτομα που δεν ανήκουν στον ήδη υπάρχοντα κύκλο, αλλά είναι φορείς ερεθισμάτων και πνευματικών ευκαιριών πρωτόγνωρων.
Οι σχέσεις έχουν ένα κρίσιμο σημείο, πέρα από το οποίο εμφωλεύει μόνο η παρακμή και η έλλειψη επικοινωνίας. Η γυναίκα, που επιθυμεί να αποφύγει τη θυματοποίηση και να εξαλείψει τη βλοσυρή απειλή της κατάθλιψης οφείλει να ξεκινήσει την επίπονη προσπάθεια από τον εξοβελισμό όλων των νοσηρών και κίβδηλων σχέσεων από τη ζωή της. Γιατί η μοναξιά δεν έχει να κάνει με την ποσότητα των δεσμών, αλλά με την ποιότητα και τις προοπτικές τους.
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου-Ψυχολόγος
