Πόσες φορές έχουμε αναρωτηθεί εάν αυτό που νιώθουμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε, πράττουμε είναι φυσιολογικό ή όχι; Πόσες ακόμα φορές έχουμε δεχτεί κριτική για τις συμπεριφορές μας, τις οποίες σπεύδουμε να τις κατατάξουμε σε κατηγορίες που διέπονται από κοινωνικούς κανόνες και ορίζουν τη φυσιολογικότητα; Μάλιστα αρκετές φορές ακούγονται σχόλια που εξηγούν μια συμπεριφορά ή μια σκέψη ως λογική ή μη.
Τη στιγμή λοιπόν που λαχταράμε να κατατάξουμε τον τρόπο που υπάρχουμε ως φυσιολογικό ή μη, είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα δύσκολο να προσδιορίσουμε τι εμπίπτει στη μία ή την άλλη κατηγορία. Ο ορισμός του φυσιολογικού θα έπρεπε να είναι εύκολος, και το να είναι κάποιος φυσιολογικός, δεν θα έπρεπε να συνιστά μια τόσο σπουδαία φιλοδοξία. Δυστυχώς όμως δεν είναι έτσι.
Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ φυσιολογικού και διαταραγμένου είναι τόσο λεπτή, καθώς το φυσιολογικό και το διαταραγμένο δεν διαθέτουν κανένα καθολικό νόημα και δεν μπορούν- και δεν θα μπορέσουν ποτέ- να οριστούν επακριβώς. Πρόκειται σαφώς για ένα σοβαρά υποκειμενικό ζήτημα και σαφώς διαφοροποιείται ανάλογα με τον πολιτισμό, τον τόπο, το χρόνο.
Πολλοί προσπάθησαν να προσδιορίσουν τη φυσιολογικότητα, από τους αρχαίους φιλοσόφους, στατιστικολόγους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, ψυχιάτρους έως τον ίδιο τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Πολλοί δε από αυτούς έχουν αποτύχει παταγωδώς.
«Υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευρωστίας και όχι απλώς η απουσία αδυναμίας» αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και αναρωτιέμαι ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί πως είναι υγιής, ώστε να πληροί αυτά τα τόσο αυστηρά κριτήρια.
Επίσης ποιος θα ορίσει τι είναι «πλήρης σωματική, ψυχική και κοινωνική ευρωστία»;
Σε ό,τι αφορά στην ψυχή τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο. Ποιος θα προσδιορίσει τι είναι διαταραχή και τι όχι; Ποιος θα ταξινομήσει τις συμπεριφορές σε υγιείς ή ασθενείς; Είμαι διαταραγμένος εάν βιώνω την απώλεια ενός αγαπημένου μου προσώπου ή είναι μια φυσιολογική αντίδραση στο πένθος; Πάσχει από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής το παιδί μου στο σχολείο επειδή κινείται αρκετά ή βαριέται πολύ αυτά που ακούει επειδή τα έχει μάθει πολύ νωρίτερα στο σπίτι του; Είναι διαταραχή όταν ο στρατιώτης που επιστρέφει από τον πόλεμο δεν μπορεί να κοιμηθεί ή είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην εμπόλεμη συνθήκη;
Στην αγωνία του να δαμάσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά ώστε να μην μας τρομάζει, φτάσαμε να κατατάσσουμε όλες τις αντιδράσεις σε πλαίσια, ξεχνώντας πολλές φορές τον άνθρωπο. Στη λαχτάρα του να ξορκίσουμε το διαφορετικό, φτάσαμε να έχουμε μια ταμπέλα για κάθε τι που αποκλίνει από τον μέσο όρο. Στην απόγνωση του να «θεραπεύσουμε» οτιδήποτε προκαλεί δυσφορία, σπεύσαμε να το ονοματίσουμε, παραγνωρίζοντας τη συνθήκη, την ιδιοσυγκρασία, την ατομικότητα, τη διαφορετικότητα.
Βιαζόμαστε να μιλήσουμε για τον καταθλιπτικό, τον ψυχωτικό, τον σχιζοφρενή, το υπερκινητικό παιδί, το αυτιστικό, τον διπολικό, τον μελαγχολικό, κατευθυνόμενοι σε ένα μονοπάτι που η διαδρομή του θα έχει έναν και μόνο στόχο. Να αλλάξουμε διαδρομή. Μαχόμαστε να βγάλουμε τις ταμπέλες από τις ψυχικές διαταραχές τη στιγμή που τα στατιστικά και διαγνωστικά εγχειρίδια βρίθουν από τέτοιες. Πάνω από 200 τώρα πια είναι καταγεγραμμένες και ο κατάλογος διαρκώς αυξάνει. Με αυτή τη γεωμετρική αύξηση, σε λίγο ο καθένας μας θα έχει σίγουρα μια διαταραχή να καταγράψει στο βιογραφικό του.
Σαφώς οι ψυχιατρικές διαταραχές είναι χρήσιμα κατασκευάσματα, που περιγράφουν ένα σύνολο ψυχιατρικών προβλημάτων. Δεν εξηγούν όμως την αιτία τους. Είναι καλό να γνωρίζουμε και να χρησιμοποιούμε τους ορισμούς, όχι όμως να γίνονται θέσφατο, να λατρεύονται και να γίνονται λάβαρο ή να βαφτίζουν οποιαδήποτε συμπεριφορά δεν ταιριάζει ή δεν συνηθίζεται.
Φυσιολογικός δεν είναι αυτός που συγκλίνει με τον μέσο όρο. Αυτός που συγκλίνει με τον μέσο όρο είναι απλά συνήθης.
Άρθρο: Βασίλειος Ν. Κιοσσές
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Frances, A. (2013). Saving Normal. New York: William Morrow (ed.)
