Πώς κρίνουμε ορθά –αξιολογούμε- ένα κοινωνικό ή πολιτικό γεγονός, ένα λόγο ή μια ιστορική πράξη;
Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να το αναλύσει κάποιος και ακόμη πιο δύσκολο να το θέσει σε καθημερινή προσπάθεια, καθώς απαιτεί μια τέτοια ικανότητα διάκρισης σε συνδυασμό με σοφία που πάει αρκετά μακρύτερα από τα συνηθισμένα. Απαιτεί ένα τέτοιο βάθος κουλτούρας και ηθικής άνδρωσης ώστε να παραμένει κάτι εξαιρετικά σπάνιο.
Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ θα μπορούσε να είναι αντικείμενο μιας ολόκληρης επιστήμης. Προς το παρόν ο μέσος άνθρωπος δεν είναι σε αυτό το βαθμό ώριμος [ώριμος με την καντιανή προσέγγιση1] να εκφράζει θέληση για την αλήθεια (καθώς στην ουσία αυτό είναι η διάκριση) πόσο μάλλον να εργάζεται συστηματικά προς αυτήν.
Η αποκοπή της μοντέρνας κοινωνίας από την ηθική διάσταση της πράξης κονιορτοποιεί την κοινωνικότητα αλλά και την πολιτική. Την πολιτική ως ύψιστη κοινωνική και ιστορική προσφορά. Ο κυρίαρχος αμοραλισμός αλέθει τα πάντα και τα ισοπεδώνει. Η ζωή ρηχαίνει τόσο ώστε η καθημερινότητα να αποτελεί ένα πεδίο ανίας και κατάθλιψης, απ’ όπου το νόημα εκλείπει. Κι όταν εκλείπει το νόημα τότε εκλείπει και ο ορθή σκέψη. Και όταν εκλείψει η ορθή σκέψη, τότε κάθε παραλογισμός και κάθε αγριότητα μπορεί να αναδυθεί από τα σκοτάδια του ασυνειδήτου και να δικαιολογηθεί ως κάτι λογικό ή φυσιολογικό.
Λίγα λόγια μόνο για τη διάκριση ως προς μια πολιτική πράξη: Το σημερινό τοπίο σφύζει από πληροφορίες. Τόσες πολλές μάλιστα που περισσότερο αποτελεί θόρυβο παρά επικοινωνία. Οι λεγόμενοι διαμορφωτές γνώμης είναι συνήθως άτομα από το χώρο της πολιτικής και της δημοσιογραφίας που παίζουν έναν ρόλο έρευνας, σταχυολόγησης και μετάδοση της πληροφορίας ή της είδησης, σχολιασμένης ή μη. Στενόμυαλα ή όχι, καλής ή κακής πρόθεσης δεν έχει τόσο σημασία για τον πολίτη καθώς από αυτούς πληροφορείται. Αλλά τα ΜΜΕ δεν είναι ουδέτερα ούτε ακριβώς πλουραλιστικά. Είναι επιχειρήσεις που κατέχουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία μεγάλοι επιχειρηματίες και συνεπώς ελέγχονται από μία συγκεκριμένη οικονομική τάξη. Ας μη θέσουμε το ζήτημα της διαπλοκής τους με το χώρο της πολιτικής. Ας σταθούμε μόνο στο ό,τι οι δημοσιογράφοι είναι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ και κινδυνεύουν με απόλυση αν ξεφύγουν από τη «γραμμή» του ιδιοκτήτη του Μέσου. Και είναι απόλυτα αληθινή η φράση: «Όταν κάποιος πληρώνεται για να μη βλέπει ένα πρόβλημα, δεν το βλέπει2». Θα συμπλήρωνα μάλιστα αυτή τη φράση ως εξής: όταν κάποιος πληρώνεται να βλέπει κάτι ως πρόβλημα ενώ δεν είναι, το βλέπει.
Δεν είναι όμως ούτε οι πολιτικοί ανοικτοί προς την αλήθεια. Τα κόμματα δεν είναι το πεδίο της πολιτικής ανάπτυξης και σύνθεσης των οραμάτων για το μέλλον από τα οποία θα αναδυθεί το καλύτερο. Αποτελούν την ταφόπλακά τους. Είναι η προκρούστια κλίνη που ό,τι περισσεύει κόβεται και ό,τι υπολείπεται δια-τάσσεται για να έρθει στα μέτρα των υπολοίπων. Με λίγα λόγια σήμερα τα κόμματα εκτρέφουν γιες μεν και κυρίως μια γλοιώδη συνομοταξία «υβριστών» του πλουραλισμού, της ανοικτότητας και του καλύτερου. «Υβριστών» με την έννοια της βερμπαλιστικής επίκλησης αρχών που δεν ιχνηλατούνται ούτε καν σε επίπεδο έφεσης μέσα τους, πόσο μάλλον ως πραγματική αγωνία για την πραγμάτωσή τους.
Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ είναι η διεισδυτική ματιά του ανθρώπου που αγωνιά για το καλύτερο. Η μοντέρνα ή μεταμοντέρνα κοινωνία πρέπει να ανακαλύψει ένα νέο αξιακό περιεχόμενο με νέους όρους μιας νέας ηθικής (ατομικής, κοινωνικής, ή πολιτικής). Και επειδή τέτοιοι όροι προκαλούν μια, ας μου επιτραπεί ο όρος, «απέχθεια» σε κάποιους (καθώς είναι αλήθεια πως για αιώνες αναμασήθηκαν χωρίς βιωματικό αντίκρισμα) είναι καιρός να ξαναπροσεγγίσουμε στοχαστικά τέτοιες έννοιες και να προσδώσουμε πιο σύγχρονο και κυρίως αυθεντικό-βιωματικό περιεχόμενο, ώστε να αποτελέσουν άξονες ενός νέου σύγχρονου ή μελλοντικού πολιτισμού.
Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ είναι ο στοχαστικός μόχθος πάνω στα πράγματα. Η αποκάλυψη των προθέσεων ή των κινήτρων που τα συνθέτουν. Τα κίνητρα ή οι προθέσεις εκ των πραγμάτων εμπεριέχουν μια αφετηρία ηθική. [Με τον όρο «ηθική» δεν εννοείται η μικροαστική μικροκοινωνική ηθική αλλά εκείνη η ποιοτική και εξελικτική δυναμική μιας στάσης που νοηματοδοτεί τη ζωή μέσα από την προσφορά-φιλότητα, την ανιδιοτέλεια και των μεγάλων εκείνων παγκόσμιων φυσικών κοινών αξιών που βρίσκονται μέσα σε κάθε άνθρωπο. Είναι εκείνες οι αξίες πάνω στις οποίες ο καθένας προσπαθεί να δικαιολογηθεί όταν κατηγορηθεί για κάτι ή να παίξει θέατρο πως τις υπερασπίζεται και τις προάγει.] Η αποκάλυψη συνεπώς των κινήτρων είναι πολύ σημαντική και αυτομάτως προσανατολίζει σε σημαντικό βαθμό. Είναι μια δύσκολη υπόθεση, καθώς ο άνθρωπος είναι κυριολεκτικά ένας ηθοποιός που οι ρόλοι εναλλάσσονται με ταχύτητα και είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνεις πίσω από τις μάσκες. αλλά όχι αδύνατο. Απαιτείται ο στοχαστικός μόχθος.
Αγωνίζεται όμως και να είναι και όχι να φαίνεται ή να έχει. «Ο φαρισαίος που φωνασκεί στο ναό την προσευχή του» είναι ανώτερος ηθικά από εκείνον τον ανώνυμο της σχετικής παραβολής που αφανής από τους γύρω του, βιώνει βαθιά μέσα του τη μυστηριακότητα της πράξης του; Ποιος θα απαντούσε ναι; Αυτή την εσωτερική αίσθηση και αναγνώριση κάποιων παγκόσμιων αξιών αφορά η προηγούμενη αναφορά πάνω σε «φυσικές κοινές αξίες». Η αυθεντικότητα είναι μία τέτοια.
Ο «στοχαστικός μόχθος» είναι η συστημική προσέγγιση του εξεταζόμενου θέματος σε χώρο και χρόνο και η αναγωγή του μέσα στο αξιακό εκείνο πλαίσιο που το νοηματοδοτεί. Προϋποθέτει μια έντονη διάθεση για έρευνα-αναζήτηση για την αλήθεια- και γι’ αυτό πραγματικός στοχασμός είναι η διαρκής ερωτηματοθεσία και ο αναστοχασμός. Έχει σημασία να επιχειρούμε να προβλέψουμε το αποτέλεσμα που θα έχει στο μέλλον μια πράξη ή ένα γεγονός, πέρα από τα κίνητρά τους. Οι ενδεχόμενες βλάβες ή το πόσο αβλαβής θα είναι εντέλει, πόσο θα προάγει το καλύτερο δεν είναι πάντα προφανείς. Το προφανές ή το αυτονόητο είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για το λάθος. Η άνεσή μας και ο φόβος είναι λίπασμα για το προφανές και τη μυωπικότητά μας απέναντι στο ορθό.
Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ απαιτεί συνεπώς μια εκγυμνασμένη συνείδηση που διαρκώς αναζητά την αλήθεια. Μια τέτοια συνείδηση εκφράζει η περιέργεια και η διάθεση για έρευνα και γνώση, καθώς το έλλειμμα γνώσης πάνω σε ένα αξιολογούμενο γεγονός ή πράξη ή έστω απόφαση συνήθως καταλήγει σε σφάλμα ή ελλιπή κατανόηση.
Τέλος η ΔΙΑΚΡΙΣΗ είναι η ευθύνη μας απέναντι στο μέλλον. Ο άνθρωπος είναι αυτός που το διαμορφώνει με τις πράξεις του και επειδή κάθε πράξη έχει συνέπειες (ακόμα και η απραξία) η ευθύνη είναι ολοφάνερη. Δεν είναι μια ευθύνη που εντάσσεται σε ένα τιμωρητικό πλαίσιο μιας μεταφυσικής Δικαιικής Αρχής αλλά μια ευθύνη εσωτερική-υπαρξιακή, αυτοεπιλεγόμενη. Γιατί «πράγματι είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι»3, έχουμε λόγο πάνω στα πράγματα, επι-λέγουμε. Είμαστε συνδιαμορφωτές και συνδημιουργοί του μέλλοντος. Κι αυτό δεν είναι κάτι ασήμαντο. Είναι ένα υπέρτατο θαύμα της ζωής και υπέρτατη νοηματοδότηση. Είμαστε υπεύθυνοι έναντι εκείνων που θα έρθουν, καθώς χαράζουμε τους δρόμους πάνω στους οποίους θα βαδίσουν. Και ως προς αυτούς θα σταθούμε αρωγοί ή βαρίδια, βλαβεροί ή αβλαβείς. Ως προς αυτούς θα διαβούμε αδιάφορα και ανούσια τις ζωές μας καταναλώνοντας το Χρόνο μας ως εάν να μην υπήρξαμε ποτέ.
_______________
_______________
1 «Ωριμότητα είναι η δυνατότητα κάποιου να σκεφτεί χωρίς τη βοήθεια της σκέψης κάποιου άλλου» Εμμ. Καντ.
2Αλ Γκορ (πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, ευαισθητοποιημένος στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής)
3Ζαν Πωλ Σαρτρ.
Γιώργος Μαυρουλέας,
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
