“Οι γυναίκες δεν τα βρίσκετε μεταξύ σας” Ταπεινωτικά σχόλια, όπως το παραπάνω, άλλοτε αποθαρρύνουν τις γυναίκες και άλλοτε τις βγάζουν… εκτός εαυτού! Πρόκειται για μια αμφιθυμία, μια κατάσταση αμηχανίας που προκύπτει από την παραδοσιακή αντίληψη ότι δεν υπάρχουν γνήσιες γυναικείες σχέσεις, μια άποψη γένους ανδρικού, την οποία δυστυχώς συμμερίζονται και οι γυναίκες και συντηρείται αρκετά μέχρι τις μέρες μας.
Αυτή η παραδοσιακή “κατηγορία” εναντίον των γυναικών δεν μπορεί παρά να κατασκευάσθηκε από τον ανδρικό πληθυσμό του πλανήτη, μοναδικού άλλωστε διαμορφωτή όλων των κοινωνικών αντιλήψεων για… κάμποσες χιλιετηρίδες!
Οι άνδρες ποτέ δεν απειλήθηκαν από τις γυναικείες συγκρούσεις. Γιατί άλλωστε; Το πεδίο… μάχης ανάμεσα στις γυναίκες είχε πάντα λάφυρο τους ίδιους! Με οποιοδήποτε ρόλο -πατέρας, γιος, σύζυγος, κοινωνικός παράγοντας- ο άνδρας ασκούσε πάντα εξουσία.
Πρώτος σε κάθε ιεραρχία, στο σπίτι, στη δουλειά, στην κοινωνία, χάριζε την εύνοιά του στις γυναίκες, έδινε κάποιες παραχωρήσεις, αλλά με πολλούς όρους και αυστηρές προϋποθέσεις, με γνώμονα πάντα το συμφέρον του και το συμφέρον της ανδρικής κοινότητας.
Γιατί λοιπόν να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι –χάριν της ανδρικής εύνοιας, της κοινωνικής αναγνώρισης- οι γυναίκες ανέπτυξαν, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, μια αντιπαλότητα μεταξύ τους; Και γιατί πρέπει να κατηγορούνται για “φυσικές” ανικανότητες και κάποια εκ φύσεως γυναικεία χαρακτηριστικά, όταν πλέον γνωρίζουμε ότι οι κοινωνικοί και όχι οι βιολογικοί παράγοντες διαμορφώνουν τα στερεότυπα των ρόλων, τις κοινωνικές ταυτότητες και εν τέλει και τις συμπεριφορές;
Οι κοινωνίες υπήρξαν για χιλιετηρίδες πατριαρχικές, συντηρητικές και ιεραρχημένες, έτσι ώστε στην κορυφή της όποιας ιεραρχίας να βρίσκεται πάντα ένας άνδρας. Αυτό καθόριζε και νοηματοδοτούσε την κατάλληλη συμπεριφορά των μελών της ιεραρχίας, μοίραζε ρόλους και επέβαλλε την αναγκαία διαφορετικότητα στην ανατροφή αγοριών και κοριτσιών. Όπως σε κάθε ιεραρχία, ο ηγέτης της επιδιώκει και απολαμβάνει τα προνόμια και τις υπηρεσίες των μελών της, με αντάλλαγμα μια προνομιακή θέση ή μια ευνοϊκότερη μεταχείριση μέσα στην ομάδα.
Τσακώνονται λοιπόν οι γυναίκες για να κατακτήσουν την ανδρική εύνοια;
Η επίδραση της ανδρικής εξουσίας, αλλά και της γυναικείας ανάγκης για την ανδρική παρουσία στη ζωή τους, οδήγησε τις γυναίκες να ορίζουν τις σχέσεις τους με επίκεντρο τους άνδρες και τη θηλυκότητα, όπως αυτή κατασκευάσθηκε και επιβλήθηκε στις πατριαρχικές κοινωνίες. Ουσιαστικά, πρόκειται για κοινωνική σύγκρουση μεταξύ των δυο φύλων, με μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου ανδρικής προέλευσης, όπου οι γυναίκες συναινούν και αποδέχονται τις κυριαρχικές ικανότητες των ανδρών, τις εσωτερικεύουν και τελικά τις θεωρούν ασυνείδητα δική τους επιλογή.
Ενοχή – παθητικότητα – επιθετικότητα.
Είναι η ανεκτικότητα των γυναικών στις ανδρικές εντολές και το ενοχικό άγχος των γυναικείων συμμορφώσεων που μετέφερε το πεδίο σύγκρουσης στις γυναικείες σχέσεις, καθιστώντας τις γυναίκες άοπλες απέναντι στους άνδρες τους και… πάνοπλες μεταξύ τους, με όπλο τους τα στερεότυπα.
Πώς καθιερώθηκαν και συντηρούνται τα στερεότυπα;
Τα στερεότυπα δε χρειάζονται εξηγήσεις, διαπερνούν άρρητα την κοινωνική ζωή, επιβάλλουν στάσεις και συμπεριφορές, δημιουργώντας ένα αίσθημα κοινωνικής ανεπάρκειας των γυναικών. Οι παροιμίες, τα παραμύθια, οι γελοιογραφίες, αλλά και τα σύγχρονα ΜΜΕ, όπως και τα αθώα, μοντέρνα ανεκδοτάκια διακωμώδησαν τις δύστροπες, τις στρίγγλες, τις άσεμνες, αλλά και τις φιλελεύθερες φεμινίστριες, καθιερώνοντας σε “πεδίον δόξης λαμπρόν” την τίμια γυναίκα, την ιδανική κόρη, την εξαιρετική μητέρα, την αξιόπιστη σύζυγο.
 |
Από τη βρύση του χωριού στα σύγχρονα καφέ
Παρακολουθώντας ταινίες εποχής, στη θρυλική βρύση του χωριού, στο πλύσιμο της μπουγάδας στο ποτάμι, μια γυναίκα με χαρακτηριστικά “φαρμακόγλωσσας” εκπροσωπούσε τις ανδρικές, περί γυναικείων συμπεριφορών, άρρητες απαιτήσεις. Η φαρμακόγλωσσα, φορέας ηθικοπλαστικών διδαγμάτων, διέθετε και κάποια -κατά ανδρική εξουσιοδότηση- εξουσία, υπερλειτουργούσε σε σχέση με τις υπόλοιπες γυναίκες. Με τον εκβιασμό της έκθεσης καθόριζε τις ποινές.
Η συμπαθέστατη για παράδειγμα Γεωργία Βασιλειάδου, το 1960 στο ρόλος της ως υποψήφια δήμαρχος, εκβίασε όλες τις γυναίκες του χωριού να την ψηφίσουν, διότι τις είχε καταχωρήσει στο… τετράδιο αμαρτημάτων της. Το παράδοξο όμως είναι, όπως τότε, και τώρα οι ίδιες οι γυναίκες διαδίδουν αδίστακτα τους -αρνητικούς για τις γυναίκες- χαρακτηρισμούς, μερικές φορές τους εμπλουτίζουν στα πλαίσια ενός ενδοφυλικού αγώνα με έπαθλο το “μήλο”, χαρισμένο από ένα άνδρα – φορέα εξουσίας ή έρωτα.
Αν και σήμερα οι γυναίκες συγκεντρώνονται στα τρέντυ μπαράκια και τα κομψά καφέ, αναπαράγουν ασυνείδητα τα στερεότυπα για τις υποχρεωτικές γυναικείες συμπεριφορές, συχνά ασφυκτικές και αδικαιολόγητες για τις σύγχρονες συνθήκες της ισότητας και της ισοτιμίας. Οι γυναίκες συνεχίζουν να υπονομεύουν άθελά τους τις σχέσεις τους κάτω από ανδρικές συνθήκες διαμόρφωσης του ρόλου τους.
Τα παραμύθια τι λένε;
Η ζωντάνια των παραμυθιών έχει τη δύναμη της ταύτισης των παιδιών με το ηρωικό πρότυπο. Συνήθεις αφηγητές των παραμυθιών είναι οι ίδιες οι γυναίκες: μητέρες, γιαγιάδες, μεγαλύτερες αδελφές εγγράφουν και διαμορφώνουν τους παραδοσιακούς ρόλους στα παιδιά τη θέση των κοριτσιών, όταν μεγαλώσουν, καθώς και τις υποχρεωτικές διαμάχες μεταξύ τους: Στα παραμύθια θα συναντήσουμε την αχάριστη γυναίκα, την κακιά μάγισσα, την τεμπέλα, την επιπόλαιη, την πονηρή που στο τέλος του παραμυθιού τιμωρούνται σκληρά από την ανδρική δύναμη και δικαιοσύνη.
Όσο για τα πανέμορφα, σεμνά, γεμάτα νοικοκυροσύνη κορίτσια έχουν “καλή τύχη”, δηλαδή παντρεύονται, κατά προτίμηση πάντα με ήρωες και βασιλόπουλα. Κι αν το παραμύθι αφορά κάποια γυναίκα που ρίχτηκε στον κίνδυνο και την περιπέτεια, αυτό γίνεται δεκτό μόνο ως εξαίρεση και μόνο αν η ηρωική συμπεριφορά αφορά στη σωτηρία αγαπημένων, το σύζυγο, τα παιδιά και τον πατέρα της. Φυσικά, μετά την ηρωική πράξη, πάντα επιστρέφει στην εστία και στα καθήκοντά της, κοντά στους γονείς ή το σύζυγο. Διάσημες …δυάδες!
Μάνα και κόρη.
Συγκρούσεις ανάμεσα στη μητέρα και την κόρη; Τίποτα πιο συνηθισμένο! Ο ανταγωνισμός και αντιπαλότητα της μάνας ξεκινά στην εφηβεία, όταν το κορίτσι μπαίνει στην ηλικία της επαναστατικής αμφισβήτησης και συνεχίζεται στην ενήλικη ζωή της κόρης. Οι μητέρες, άθελά τους, θα υποδείξουν τους κοινωνικούς κανόνες για το νοικοκυριό, την ανατροφή των παιδιών, τη συμπεριφορά στο σύζυγο και τα πεθερικά και θα αποτρέψουν μια πρόθεση διαζυγίου της κόρης ως “στίγμα” στη ζωή της.
Η μητρική απειλή συχνά εκφράζεται με απαξιωτικούς όρους ή με την πρόσκληση και επίκληση του πατέρα-τιμωρού, δείγμα ότι η δύναμη της μάνας και είναι περιορισμένη και αντλείται από την πατρική εξουσία. Η προσβλητική μάχη μερικές φορές είναι εξοντωτική για τον ψυχισμό της έφηβης και αργότερα ώριμης γυναίκας.
Νύφη και πεθερά.
Στον κόσμο των ανδρικών κοινωνικών αντιλήψεων, περισσότερο στις μικρές επαρχιακές πόλεις, “βασιλομήτωρ” είναι η μητέρα των αγοριών, ρόλο που αποδέχθηκαν γενιές ολόκληρες γυναικών. Αυτή την κυριαρχία δεν την αφήνει εύκολα η πεθερά. Η νύφη γι αυτήν είναι μια ξένη, ενώ η πεθερά κρατά λογαριασμούς κλεισμένους στο συρτάρι, τους οποίους εμφανίζει σε κάθε ευκαιρία με λανθάνουσα επιθετικότητα, τις γνωστές “μπηχτές”. Το “μήλο της έριδος” ο γιος, εγκλωβισμένος συχνά σε δυο μεγάλες αγάπες, περιπλέκει τα πράγματα, καθώς προσπαθεί να κρατήσει Σολομώντειες ισορροπίες.
Οι σύγχρονες αυτοαναφορές.
Αν και οι παραδοσιακοί ρόλοι των δυο φύλων αλλάζουν, αν και η γυναικεία εξωστρέφεια συνεχώς αναπτύσσεται, οι γυναικείες διαμάχες ακόμα εμποδίζουν την αυτονομία των γυναικών.
Παρόλα αυτά, η αυτόνομη συναισθηματική μνήμη, αυτή που καταγράφει τα συναισθήματα και όχι τα γεγονότα, έχει καταχωρήσει την ενοχή, το αίσθημα ανεπάρκειας του γυναικείου και την ανησυχία για τη γυναικεία κατωτερότητα, έτσι όπως διδάχθηκε από τις μεγαλύτερες γυναίκες. Αυτός είναι ο λόγος που ενώ οι κοινωνικές συνθήκες αλλάζουν γρήγορα, καθυστερούν να αλλάξουν οι εσωτερικές μας στάσεις απέναντι στα στερεότυπα.
Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι σήμερα οι γυναικείες φιλίες και τα υποστηρικτικά δίκτυα ανάμεσα στις γυναίκες διαδραματίζουν ένα σπουδαίο ρόλο στη ζωή της. Η σπουδαία συναισθηματική ικανότητα της γυναικείας φύσης, η ενσυναίσθηση, η ήρεμη αγκαλιά μιας γυναίκας, ο ωκεανός της γλυκύτητας εμφανίζεται πλούσια στις γυναικείες σχέσεις.
***
Βιβλιογραφία
Βλαχούτσικου,Χ., Όταν οι γυναίκες έχουν διαφορές Αθήνα: 2002, Μέδουσα
Παπαστάμου,Σ., Διομαδικές Σχέσεις Αθήνα: 1990 Οδυσσέας
Παπαστάμου, Σ., Μειονότητες και Εξουσία Αθήνα: 1989 Οδυσσέας.
