πρεπι να τους
Πριν 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι αποζητούν την ευτυχία περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Οποιοδήποτε άλλο επίτευγμα, υγεία, ομορφιά, εξουσία, χρήμα, εκτιμάται ανάλογα με την ευτυχία που νιώθουμε όταν το κατακτούμε. Από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι τώρα έχουν αλλάξει πολλά, αλλά ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει καλύτερα από τότε τι είναι ευτυχία και πώς μπορούμε να την κατακτήσουμε.
Πολλοί άνθρωποι σπαταλούν τη ζωή τους σε μία εναγώνια αναζήτηση της ευτυχίας, σ’ ένα αδιάκοπο κυνηγητό της χαράς. Ενεργούν σαν να πρόκειται αυτά τα πράγματα να βρίσκονται κάπου εκεί έξω και όχι μέσα σε μας. Την αλήθεια αυτή οι Αρχαίοι Έλληνες την εκφράζουν στον μύθο του Νάρκισσου.
Σύμφωνα με τον ελληνικό μύθο, ο Νάρκισσος ήταν ένας όμορφος νέος τον οποίο ερωτεύτηκε η νύμφη Ηχώ. Η Ηχώ είχε στερηθεί την ικανότητα της ομιλίας από την Ήρα και μπορούσε μόνο να επαναλαμβάνει τις τελευταίες συλλαβές από τις λέξεις που άκουγε. Αφού δε μπορούσε να εκφράσει την αγάπη της στον Νάρκισσο, εκείνος την απέρριψε. Η Ηχώ πέθανε από ραγισμένη καρδιά. Οι θεοί τιμώρησαν τον Νάρκισσο για τη σκληρή του συμπεριφορά κάνοντάς τον να ερωτευτεί την εικόνα του. Ο μάντης Τειρεσίας είχε προβλέψει ότι ο Νάρκισσος θα ζούσε μέχρι που θα έβλεπε την εικόνα του. Μία μέρα, καθώς έσκυβε πάνω από τα ήσυχα νερά μιας πηγής, ο Νάρκισσος είδε την εικόνα του να αντικατοπτρίζεται στο νερό. Ερωτεύτηκε την εικόνα του τόσο πολύ που δεν ήθελε να εγκαταλείψει εκείνο το σημείο. Πέθανε από μαράζι και μετατράπηκε σε λουλούδι, τον νάρκισσο που φυτρώνει στις όχθες των ποταμών.
Ο Νάρκισσος ερωτεύτηκε το είδωλό του αφού είχε απορρίψει την αγάπη της Ηχώς. Το να αγαπήσει κανείς την εικόνα του, δηλαδή να γίνει νάρκισσος, φαίνεται στο μύθο να είναι η τιμωρία για την αδυναμία να αγαπήσει άλλο άτομο.
Η Ηχώ είναι η δική μας φωνή που επιστρέφει σε εμάς. Η φωνή είναι η έκφραση του εσωτερικού κόσμου του ατόμου και όχι της εξωτερικής του εμφάνισης. Η ποιότητα της φωνής καθορίζεται από τον συντονισμό του αέρα στους εσωτερικούς θαλάμους και αγωγούς. Η λέξη «προσωπικότητα» εκφράζει αυτή την ιδέα, ότι δηλαδή το άτομο μπορεί να αναγνωριστεί από τον ήχο που παράγει. Σύμφωνα μ’ αυτή την ερμηνεία, Νάρκισσος είναι αυτός που απαρνείται τον εσωτερικό του εαυτό δίνοντας έμφαση στην εξωτερική του εμφάνιση, την εικόνα.
Η έμφαση στην εικόνα καλλιεργείται με κάθε τρόπο από τα ΜΜΕ και τα περιοδικά. Οι πλειοψηφία των ανθρώπων ξοδεύει πολύ χρόνο και χρήμα για να διαλέξει ρούχα, για να κάνει πλαστικές εγχειρήσεις, επισκέψεις σε ινστιτούτα που θα τους βοηθήσουν να δημιουργήσουν την εικόνα που ονειρεύονται για τον εαυτό τους.
(Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο υγιές ενδιαφέρον του ατόμου για την εμφάνισή του, το οποίο βασίζεται στην αίσθηση του εαυτού και στην μετατόπιση της ταυτότητας από τον εαυτό στην εικόνα.)
Στην κουλτούρα μας η ευτυχία έχει ταυτιστεί με τον πλούτο και την επιτυχία και η επιτυχία με τη θετική σκέψη. Οι οπαδοί της θετικής σκέψης, διαστρεβλώνοντας τον όρο, αρνούνται συστηματικά καθετί που είναι δυσάρεστο, που τους τρομάζει ή τους δυσκολεύει. Μια ματιά στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον θάνατο, την αρρώστια ή άλλες σοβαρές αναποδιές είναι αρκετή για να αντιληφθούμε ότι η κοινωνία μας αρνείται να αποδεχτεί τις καταστάσεις αυτές ως κάτι φυσιολογικό για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε διαρκώς ευτυχισμένοι και η μόνη αποδεχτή πορεία στη ζωή μας είναι η διαρκώς ανοδική (περισσότερα υλικά αγαθά).
Αυτή η στάση ζωής προέκυψε μετά τη βιομηχανική επανάσταση, όπου ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων έπρεπε οπωσδήποτε να τροποποιηθεί προκειμένου να αγοράζονται τα νέα μαζικά παραγόμενα προϊόντα.
Ο Μπερνέζ, ο ανιψιός του Φρόιντ, στηριζόμενος στο έργο του θείου του για την ψυχολογία της μάζας και σε συνεργασία με ομάδα ψυχολόγων δημιούργησε το καταναλωτικό άτομο (ο όρος ανήκει σε αυτόν). Οι εργαζόμενοι έπρεπε να πειστούν πως κάθε μέρα μπορούν να αποδώσουν περισσότερο από την προηγούμενη. Η έννοια των ορίων καταργήθηκε. Εξάλλου, μέσα στο νέο πνεύμα, η προνοητικότητα ήταν ασύμφορη! Σταδιακά υιοθετήθηκε ένα υπεράνθρωπο πρότυπο που χωρίς φόβο για το αύριο μετατρέπει κάθε αποτυχία σε θρίαμβο και καταρρίπτει διαρκώς τα όρια του για να φθάσει σε μία θολά καθορισμένη κορυφή. Όμως αυτός ο τρόπος ζωής δεν είναι απλά καταστροφικός αλλά και ανέφικτος.
Όσα υλικά αγαθά και να αποκτήσουμε, όσες θετικές σκέψεις και αν κάνουμε, δεν μπορούμε να ακυρώσουμε τον θάνατο, τον πόνο, τις αποτυχίες…
Ο Κυνικός φιλόσοφος Δημήτριος υποστήριζε ότι δεν υπάρχει χειρότερη τύχη για τον άνθρωπο από το να μην του έρθουν αντιξοότητες στη ζωή και ονόμαζε «νεκρή θάλασσα» τη ζωή που δεν έχει δεχθεί τις αναποδιές της τύχης.
Ο Στωικός φιλόσοφος Σενέκας δίδασκε ότι ένα πετράδι δε μπορεί να γυαλίσει χωρίς τριβή, ούτε ένας άνθρωπος χωρίς δυσκολίες.
Μια ζωή ανενόχλητης ευκολίας δεν είναι γαλήνη αλλά νεκρική ηρεμία!
Προυποθέσεις για μια ευτυχισμένη ζωή
Ο Στωικός φιλόσοφος Επίκτητος δίδασκε ότι οι άνθρωποι θα είναι οι ευτυχισμένοι όταν δεν ζητούν τα πράγματα να γίνονται όπως τα θέλουν αλλά τα αποδέχονται όπως έρχονται. (Εγχειρίδιον Κεφάλαιο Η)
Στο Κεφάλαιο ΙΖ γράφει «Να θυμάσαι ότι είσαι ηθοποιός σ’ ένα δράμα, όπως το θέλει ο συγγραφέας του έργου. Αν το θέλει σύντομο, θα είναι σύντομο. Αν το θέλει μακροσκελές, θα είναι μακροσκελές. Αν θέλει να παίξεις το ρόλο του φτωχού, πρόσεχε να τον παίξεις και αυτόν με ευφυΐα. Πρόσεξε να κάνεις το ίδιο είτε πρόκειται για τον ρόλο του χωλού ή για τον ρόλο του άρχοντα ή ακόμα απλού ανθρώπου. Από σένα εξαρτάται αν θα τον παίξεις καλά ή όχι. Η εκλογή όμως του ρόλου ανήκει σ’ άλλον και όχι σε σένα».
Η ευτυχία, λοιπόν, είναι εσωτερική υπόθεση, δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες. «Σταμάτα να φιλοδοξείς να γίνεις οτιδήποτε άλλο εκτός από τον καλύτερο εαυτό σου γιατί μόνο αυτό βρίσκεται υπό τον έλεγχό σου». Αυτό στην ουσία μας προτείνει ο Επίκτητος στο ΙΖ Κεφάλαιο του εγχειριδίου του.
Ο Μάρκος Αυρήλιος (Ρωμαίος αυτοκράτορας – οπαδός των στωικών) δίδασκε πως λανθασμένα θεωρούμε ότι κάτι εξωτερικό έχει τη δύναμη να μας αναστατώσει. Στην ουσία, ανάμεσα στο εξωτερικό γεγονός και το εσωτερικό συναίσθημα παρεμβάλλεται η πεποίθησή μας για το πώς πρέπει να είναι ο κόσμος.
Δηλαδή το πώς νιώθουμε για τον εαυτό μας αλλά και η χαρά της ζωής εξαρτώνται άμεσα από τον τρόπο που ο νους μας φιλτράρει και ερμηνεύει τις καθημερινές μας εμπειρίες (θετική σκέψη). Για παράδειγμα, παθαίνω καρκίνο. Μπορώ ή να γεμίσω με θλίψη, θυμό, να δω την αρρώστια μου ως τιμωρία ή αποτυχία, ή σαν αφορμή για να επαναπροσδιορίσω την ζωή μου, τα αληθινά θέλω μου.
Για τον Επίκτητο, η ευτυχισμένη ζωή και η ζωή της αρετής είναι συνώνυμες. Η ευτυχία και η ελευθερία αρχίζουν όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει τι μπορεί και τι δεν μπορεί να εξουσιάσει. Στην εξουσία μας βρίσκονται οι γνώμες μας, οι φιλοδοξίες μας, οι επιθυμίες μας και τα πράγματα που μας προκαλούν απέχθεια. Έξω από τον έλεγχό μας βρίσκονται πράγματα όπως τι είδους σώμα έχουμε, το αν θα γεννηθούμε μέσα στα πλούτη, η θέση μας στην κοινωνία. Η προσπάθεια να ελέγξουμε ή να αλλάξουμε αυτά που δεν μπορούμε έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουμε δυστυχισμένοι.
Για τους Στωικούς, η επαγγελματική επιτυχία, τα πλούτη, η δύναμη, η φήμη είναι άσχετα προς την αυθεντική ευτυχία. Το σημαντικό είναι τι είδους άτομο θέλεις να γίνεις. Τι είδους ζωή επιλέγεις να κάνεις.
«Πρώτα πες στον εαυτό σου τι θα είσαι, μετά κάνε αυτό που έχεις να κάνεις»
Οι Στωικοί μας ζητούν να είμαστε συνειδητοί. Καθένας μας έχει μια εικόνα, έστω και αμυδρή, για το τι θα ήθελε να πραγματοποιήσει πριν πεθάνει. Η ποιότητα της ζωής μας καθορίζεται από το πόσο πλησιάζουμε αυτόν τον στόχο.
Αν ο στόχος παραμένει μακρινός, γινόμαστε μνησίκακοι ή παραιτούμαστε. Αν επιτευχθεί νιώθουμε ευτυχισμένοι και ικανοποιημένοι.
Το πρόβλημα προκύπτει όταν οι άνθρωποι προσκολλώνται τόσο πολύ σ’ αυτό που επιθυμούν, ώστε παύουν να απολαμβάνουν το σήμερα. Συνήθως οι άνθρωποι ζούμε στο παρελθόν ή στο μέλλον, χάνοντας το παρόν. Ο Επίκτητος μας συμβουλεύει να μην θεωρούμε τίποτα δεδομένο, ούτε τους αγαπημένους μας, αλλά κάθε φορά που τους φιλάμε να θυμόμαστε ότι μπορεί αύριο να τους χάσουμε. (Αν θέλεις τα παιδιά σου, η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζουν αιώνια, τότε είσαι ηλίθιος! Εγχειρίδιον Κεφάλαιο ΙΔ)
Ο άνθρωπος που διαλογίζεται τον θάνατο, συνειδητοποιεί ότι είναι θνητός, ότι η ζωή είναι μικρής διάρκειας , ότι δεν πρόκειται να ζήσει αιώνια και φροντίζει να ζει έντονα στο παρών, νιώθοντας ευγνωμοσύνη για όλα όσα του χάρισε η ζωή. Δεν χάνει την ζωή του μεμψιμοιρώντας και αναβάλλοντας.
Οι Στωικοί αντιλαμβάνονται ως ευτυχία την εσωτερική ηρεμία και γαλήνη. Η ηρεμία μπορεί να επιτευχθεί με την καλλιέργεια μιας ήρεμης αδιαφορίας απέναντι στις συνθήκες της ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται όταν δεν φοβόμαστε να βυθιστούμε στις αρνητικές εμπειρίες και συναισθήματα εξετάζοντας τα προσεκτικά.
Οι σωματικοί ψυχοθεραπευτές γνωρίζουμε πολύ καλά πόση αλήθεια έχει αυτή η παραίνεση. Τα αρνητικά συναισθήματα (φόβος – θλίψη – θυμός) όταν βιώνονται, αποδυναμώνονται. Συνειδητοποιούμε βιώνοντας τα ότι τα πράγματα θα πάνε στραβά, αλλά όχι τόσο στραβά όσο φοβόμαστε, ότι μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε.
Ο Σενέκας μας συμβουλεύει αν ο χειρότερος φόβος μας είναι η φτώχεια, να μην προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας oτι δεν θα συμβεί ποτέ. Αντιθέτως, μερικές μέρες να τρεφόμαστε με το χειρότερο φαγητό, ντυμένοι με τα φθηνότερα ρούχα, λέγοντας στον εαυτό μου «αυτή είναι η κατάσταση που φοβόμουν;».
Για τους Στωικούς ο κόσμος μοιάζει μ’ ένα τεράστιο έμβιο οργανισμό, του οποίου η λειτουργία του ενός οργάνου δεν είναι ανεξάρτητη από τη λειτουργία κάποιου άλλου οργάνου του. Έτσι, καθώς, βάσει της αρχής της συμπάθειας διαδοχικά το ένα εγκόσμιο ον επηρεάζει το άλλο, είναι δυνατόν να μεταφερθεί η ενέργεια από το πιο μακρινό αστέρι του ουρανού στο πιο τελευταίο πράγμα της γης και να το επηρεάσει. Επομένως, δεν μπορεί κανείς να επιδιώκει το ανώτατο γι’ αυτόν αγαθό χωρίς ταυτόχρονα να προωθεί και το καλό των άλλων. Είμαστε πολίτες του Σύμπαντος κόσμου και αυτό συνεπάγεται ευθύνη.
Όπως καταλαβαίνει κανείς ή ευτυχία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δεν είναι κατάσταση για αδύναμους, ντροπαλούς, ευκολόπιστους ή αβέβαιους ανθρώπους.
Η ευτυχία δεν είναι για δειλούς, διότι απαιτεί κουράγιο, ενεργητικότητα, θάρρος, παλικαριά, τόλμη, βούληση, πείσμα, σταθερότητα και πάνω απ’ όλα συνείδηση… απαιτεί ε ν ή λ ι κ ο εαυτό
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ωροσκόπος», στο τεύχος 6, Οκτωβρίου 2003.
Καλλιόπη Πατέντα
