Ποιος είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος που έζησε ποτέ; Με δεδομένο ότι είναι αδύνατον να συγκρίνεις άρματα και ιδιωτικά αεροπλάνα, το ερώτημα είναι παράλογο. Οι οικονομολόγοι ωστόσο έχουν προσπαθήσει να το απαντήσουν, χρησιμοποιώντας ίσως το καλύτερο μέτρο -όπως το προσδιόρισε ο Ανταμ Σμιθ- βασισμένο στο ετήσιο εισόδημα ως πολλαπλάσιο του μέσου μισθού των συμπατριωτών του.
Η απάντηση που δίνουν δεν είναι ο Μάρκος Κράσος, που η περιουσία του ήταν ίση με ολόκληρο το θησαυροφυλάκιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το ετήσιο εισόδημά του ήταν ασήμαντο για έναν πλουτοκράτη, ίσο με το μέσο ετήσιο εισόδημα 32.000 Ρωμαίων. Ούτε κάποιος από τους βαρώνους-ληστές της Χρυσής Εποχής των ΗΠΑ – ο Αντριου Κάρνεγκι, που ο πλούτος έφτασε στην κορύφωσή του το 1901, έβαζε στην τσέπη εισόδημα ισοδύναμο με εκείνο 48.000 τυπικών Αμερικανών, ενώ η τεράστια περιουσία του Τζον Ροκφέλερ του απέδιδε ετησίως εισόδημα όσο 116.000 συμπατριωτών του.
Ο πλούτος αυτών των ιστορικών προσώπων ωχριά σε σύγκριση με τα εισοδήματα που κερδίζουν οι χρηματιστές της Γουόλ Στριτ, οι σπασίκλες δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ και οι σκοτεινοί ολιγάρχες που λεηλάτησαν τη Ρωσία. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται ο Κάρλος Σλιμ, ο Μεξικανός κροίσος των τηλεπικοινωνιών που η περιουσία του των 53 δισ. αποδίδει όσο εκείνη 400.000 συμπατριωτών του.
Τα χάσμα διευρύνεται
Πάντα υπήρχε χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, αλλά αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο έχει διευρυνθεί η απόσταση τις τελευταίες δεκαετίες. Οι σημερινοί κροίσοι, που αποσπούν όλο και περισσότερο πλούτο, συγκροτούν μια νέα παγκόσμια ελίτ, μια διεθνή τάξη αποτελούμενη ως επί το πλείστον από αυτοδημιούργητους επιχειρηματίες που συσσωρεύουν απίστευτες περιουσίες. Είναι το αντικείμενο της επίκαιρης και συναρπαστικής ανάλυσης που έκανε η Κρίστια Φρίλαντ, πρώην αρχισυντάκτρια των Financial Τimes.
Ξεχάστε το 1% που έβαλαν στόχο οι διαδηλωτές του Occupy Wall Street. Η Φρίλαντ μιλάει για το 0,1%, τους ανθρώπους που κοιτάνε από ψηλά με περιφρόνηση τους πτωχούς που ενθυλακώνουν μερικά εκατομμύρια τον χρόνο. Και παραθέτει άλλο ένα σοκαριστικό σημάδι των καιρών μας: πριν από τρεις δεκαετίες, τα διευθυντικά εταιρικά στελέχη στην Αμερική εισέπρατταν κατά μέσο όρο 42 φορές μεγαλύτερο εισόδημα από τον μέσο εργαζόμενο/ σήμερα η αναλογία αυτή έχει φτάσει στο απίστευτο 380.
Ας ληφθεί υπόψη ότι όσο πλουσιότερος είναι κανείς, τόσο μικρότερο ποσοστό του εισοδήματός του τείνει να πληρώνει σε φόρους, με το επίπεδο να μειώνεται ακόμα και όταν φτάνουμε στην κορυφή της πυραμίδας.
Παρότι γίνονται κάποιες αναφορές σε πάρτι με ποπ σταρ που πληρώνονται ένα εκατομμύριο δολάρια για τη συμμετοχή τους, το βιβλίο δεν προσφέρει ηδονοβλεπτικές ματιές στο μυθικό life style των πλούσιων και των διάσημων. Η συγγραφέας χαρτογραφεί την άνοδο αυτής της τάξης εξετάζοντας διεθνείς τάσεις και εξερευνώντας τις συνέπειες της δημιουργίας μιας τέτοιας βαθύπλουτης ελίτ, ενώ μετακινείται επιδέξια από πυκνές ακαδημαϊκές μελέτες και συνεντεύξεις με τον Τζορτζ Σόρος σε αποτιμήσεις της επιτυχίας της Lady Gaga.
Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι;
Κατ’ αρχάς, είναι όλοι σχεδόν άνδρες, που θυσιάζουν την οικογενειακή ζωή στο κυνήγι της περιουσίας. Ενας διευθυντής εταιρείας που περνάει το ένα τρίτο του χρόνου σε τράνζιτ, είπε χαρακτηριστικά: «Είμαστε οι άνθρωποι που γνωρίζουμε τις αεροσυνοδούς καλύτερα από τις συζύγους μας».
Συχνά μεσοαστικής καταγωγής και επίσης συχνά με μαθηματική παιδεία, τείνουν να είναι αυτοδημιούργητοι παρά κληρονόμοι. Εχουν φοιτήσει σε καλά πανεπιστήμια και δημιουργούν την πρώτη τους περιουσία νωρίς. Πολλοί είναι σε κάποιο βαθμό «αουτσάιντερ» -οι περισσότεροι Ρώσοι ολιγάρχες, για παράδειγμα, ήταν ευφυείς, φιλόπονοι Εβραίοι με διπλώματα από κορυφαία πανεπιστήμια της σοβιετικής εποχής- και συχνά είναι μετανάστες.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές κυριαρχούν σ’ αυτό το κλαμπ, με τους τιτάνες της τεχνολογίας να ακολουθούν, αλλά -σαν τα ψαράκια που τρέφονται με τα αποφάγια των καρχαριών- υπάρχουν στις παρυφές και δικηγόροι, ακόμα και οδοντίατροι που εξυπηρετούν τις ανάγκες τους. «Οι σούπερ σταρ διαφόρων επαγγελμάτων που δουλεύουν για τους σούπερ πλούσιους μπορούν να χρεώνουν σούπερ αμοιβές», παρατηρεί κυνικά η Φρίλαντ.
Στηρίζει τα ευρήματά της σε μελέτες υψηλού επιπέδου, δυνατά στατιστικά στοιχεία και χορταστικές πληροφορίες. Υποστηρίζει ότι η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση δημιουργούν συνθήκες «ο νικητής τα παίρνει όλα» σε πολλούς τομείς. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν μέσα σε μια μονωμένη, βολική φυσαλίδα/ τριγυρίζουν στον κόσμο χρησιμοποιώντας τις ίδιες υπηρεσίες και παρακολουθώντας τις ίδιες «πολιτιστικές» εκδηλώσεις/ και, απ’ όπου κι αν προέρχονται, Ασία, Αφρική, ή Δύση, παραδέχονται απερίφραστα ότι αισθάνονται πιο άνετα μεταξύ τους παρά με τους συμπατριώτες τους.
Υπερβολικά αλαζόνες
Μερικοί επιδεικνύουν φοβερή αλαζονεία, όπως ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι «αν δεν είσαι ολιγάρχης, τότε κάποιο πρόβλημα έχεις», είχε πει, κάποτε ο πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία, αν και το προφίλ του χάλασε όταν τον φυλάκισαν. Η αλήθεια είναι ότι ο ακραίος πλούτος και ο ασυγκράτητος εγωισμός είναι εκρηκτικό μείγμα: στην Κίνα, τουλάχιστον 14 δισεκατομμυριούχοι εκτελέστηκαν την τελευταία δεκαετία.
Η ειρωνεία είναι, όπως επισημαίνει η συγγραφέας, ότι το παρεμβατικό κράτος συχνά γίνεται ο καλύτερος φίλος του πλουτοκράτη, είτε πρόκειται για καθεστώς κρατικού καπιταλισμού όπως στην Κίνα, είτε για τον προστατευτικό καπιταλισμό της Δύσης. Αρκεί να δείτε όλους εκείνους τους πάμπλουτους τραπεζίτες που επί έναν αιώνα έσπρωχναν για μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση προκειμένου να διορθώνονται τα καταστροφικά λάθη τους, παρότι, περιττό να πούμε, ποτέ δεν ρίχνουν το φταίξιμο στον εαυτό τους αλλά σε όλους εκείνους τους φτωχούς ανθρώπους που πνίγηκαν στα χρέη, αφού αγόρασαν τα σκάρτα προϊόντα που τους πουλούσαν οι τράπεζες.
Οπως έδειξε η χρηματοπιστωτική κατάρρευση, τα καλύτερα μυαλά ακολουθούν το χρήμα, κι έτσι εκείνοι που επιχειρούν να κάνουν διορθωτικές ρυθμίσεις -κερδίζοντας ένα μικρό κλάσμα των τεράστιων εισοδημάτων που αποκομίζουν οι σύγχρονοι κροίσοι- δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Οι παγκόσμιοι πλουτοκράτες επικαλούνται τις αρχές της ελεύθερης αγοράς, ωστόσο επιδιώκουν με πείσμα και συχνά με επιτυχία να στρεβλώσουν τις αγορές προς όφελός τους, αφανίζοντας τις παραδοσιακές μεσαίες τάξεις και εμποδίζοντας την κοινωνική κινητικότητα. Και έτσι, καταστρέφουν το ίδιο το κοινωνικό περιβάλλον που γέννησε τόσο πολλούς από αυτούς, εις βάρος όλων μας.
Chrystia Freeland Plutocrats: The Rise of the New Global Super Rich
Η νέα παγκόσμια τάξη των κροίσων
The Observer
