Παρόλο που αποδίδεται στην κοινή γνώμη ολοένα και μεγαλύτερη σημασία εντούτοις πρέπει να αντιμετωπίζεται με πολύ σκεπτικισμό καθώς αυτή διαμορφώνεται τις περισσότερες φορές κάτω από την πίεση πλήθους παραγόντων που τη διαπλάθουν και την κατευθύνουν. Αυτοί οι παράγοντες είναι οι εξής:
1. Μέσα μαζικής ενημέρωσης (τηλεόραση, τύπος, ραδιόφωνο): Εμφανίζονται ως οι κυριότεροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης.Πολλές φορές, όμως, παραπλανούν και αλλοιώνουν εσκεμμένα την κοινή γνώμη, χρησιμοποιώντας μάλιστα σύγχρονες μεθόδους της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, καθιστώντας τον άνθρωπο παθητικό θεατή της κοινωνικής πραγματικότητας. Έτσι θέτουν τις βάσεις για την εύκολη χειραγώγηση του κοινού προετοιμάζοντας τον πειθήνιο υπήκοο — καταναλωτή. Επίσης, προβάλλοντας και επιβάλλοντας πρότυπα στη συνείδηση του ανθρώπου και κατακλύζοντας τον από πληροφορίες δεν του επιτρέπουν να τις αποκωδικοποιήσει και να τις ταξινομήσει ορθολογικά, ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να τις αναλύσει κριτικά. Εξασφαλίζεται, λοιπόν, με τον τρόπο αυτό η κοινωνική συναίνεση που σημαίνει παραγωγή ενός μονοδιάστατου τρόπου σκέψης και συλλογικής συμπεριφοράς, που εξουδετερώνει τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις και δυσαρέσκειες του κοινού. Ιδιαίτερα η τηλεόραση επηρεάζει περισσότερο, γιατί συνδυάζει ήχο και θέαμα, τη γλώσσα, δηλαδή, του λόγου και της εικόνας.
2. Προπαγάνδα : Η προπαγάνδα μέσα από τον ψυχολογικό επηρεασμό, τη χρησιμοποίηση λέξεων με μεγάλο ηθικό βάρος, την επανάληψη και την εμφάνισή της σε ταραγμένες περιόδους, όπου ο λαός είναι τρωτός, κατορθώνει να χειραγωγήσει τις μάζες.
3. Παιδεία - πνευματικό επίπεδο : Η παιδεία καθορίζει τα κριτήρια με τα οποία αποτιμούμε πρόσωπα και πράγματα. Ανεβασμένο, υψηλό επίπεδο παιδείας, σημαίνει κοινή γνώμη “ανοικτή“ απροκατάληπτη, αντικειμενική. Χαμηλό επίπεδο παιδείας σημαίνει κοινή γνώμη γεμάτη προκαταλήψεις, ιδεοληψίες και άλλα ανορθολογικά στοιχεία. Σ’ αυτήν την περίπτωση ο πληθυσμός μη διαθέτοντας τα απαραίτητα εφόδια για τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων με τα οποία βομβαρδίζεται γίνεται έρμαιο στα χέρια των επιτήδειων.
4. Πολίτευμα - πολιτική ηγεσία : Στα δημοκρατικά πολιτεύματα η κοινή γνώμη διαμορφώνεται και διακινείται ελεύθερα, σε απολυταρχικά καθεστώτα “ κατασκευάζεται “. Ανάλογος είναι ο ρόλος και της πολιτικής ηγεσίας.
5. Πολιτισμικό υπόβαθρο - πνευματική ηγεσία : Όταν η κοινή γνώμη διαμορφώνεται από ανθρώπους με εσωτερική αυτάρκεια, πνευματική ελευθερία και εγρήγορση είναι σε θέση να προσεγγίζει όσο το δυνατό καλύτερα την πραγματικότητα, χωρίς να εγκλωβίζεται σε προκατασκευασμένα σχήματα.
6. Παράδοση : Κανένας λαός δεν είναι αποκομμένος από το παρελθόν και τις παραδόσεις του. Παρατηρούμε λοιπόν ότι στοιχεία του παρελθόντος, όπως λαϊκοί θρύλοι, πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες τροφοδοτούν τη λαϊκή ψυχή. Κι αυτό είναι θετικό ως το σημείο όμως που δεν αποτελεί τροχοπέδη στην πρόοδο και δεν εκδηλώνεται με συντηρητική στάση της κοινής γνώμης σε σχέση με το μέλλον. Μόνο μέσω της σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν οδηγούμαστε στο μέλλον.
7. Κοινωνικές νόρμες, αυθεντίες, προκαταλήψεις, στερεότυπα:Προκατασκευασμένα σχήματα, αποτελέσματα γενικεύσεων που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα κ.α. εμποδίζουν την κοινή γνώμη να βρει την αλήθεια.
8. Συμφέροντα : Ο ατομικισμός και οι κάθε είδους σκοπιμότητες εμποδίζουν το λαό να καλλιεργήσει κοινωνική συνείδηση και συλλογική ευθύνη. Βλέπουμε ό,τι μας συμφέρει και εθελοτυφλούμε σε ό,τι μας ενοχλεί.
9. Σφυγμομετρήσεις : Η στατιστική σφυγμομέτρηση ελέγχει ποσοτικά — όχι ποιοτικά — το περιεχόμενο της κοινής γνώμης. Τα ποσοστά της διαμορφώνουν και επηρεάζουν με τη σειρά τους την ευρύτερη κοινή γνώμη.
10. Γεωγραφική θέση : Περιοχές παραθαλάσσιες επιτρέπουν τη διακίνηση ιδεών, άρα η κοινή γνώμη είναι “ελαστική“. Περιοχές δυσπρόσιτες - απομονωμένες διαμορφώνουν κοινή γνώμη αυστηρή, συντηρητική.
Απ’ όλα τα παραπάνω αποδεικνύεται ότι η κοινή γνώμη σήμερα δεν αποτελεί γνήσια και αληθινή έκφραση της κοινής γνώμης του πολίτη, αλλά μια αντίληψη στο νου του ανθρώπου που του επιβάλλεται έντεχνα από το κοινωνικό κατεστημένο και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η ίδια διαμορφώνεται. Πρέπει, λοιπόν, να στεκόμαστε με κριτική διάθεση απέναντι της, διαφορετικά κινδυνεύουμε να ισοπεδωθούμε και να ζούμε για τους άλλους. Επειδή είναι η γνώμη της πλειοψηφίας, δεν είναι πάντα σωστή.
______
~ Χαλικιοπούλου Ελένη, Πολιτικός Επιστήμων
