Η διεκδίκηση των προσωπικών δικαιωμάτων είναι μια δεξιότητα που αναφέρεται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Πρόκειται για την ικανότητα μετάδοσης στους άλλους των επιθυμιών, αναγκών και συναισθημάτων σας χωρίς να προσβάλλονται τα δικαιώματα των άλλων ή τα δικά σας.
Αναγνωρίζετε τα δικαιώματα σας, ενώ ταυτόχρονα σέβεστε τα δικαιώματα των άλλων. Πριν υπερασπίσετε τα προσωπικά σας δικαιώματα, πρέπει να ξέρετε ποια είναι αυτά. Τα πιο βασικά, όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, είναι:
Το ΔΙΚΑΙΩΜΑ:
Α) Να λέτε «όχι» χωρίς ενοχές.
Β) Να λέτε «δεν ξέρω», «δεν καταλαβαίνω», «δεν με ενδιαφέρει» χωρίς ενοχές.
Γ) Να αλλάζετε γνώμη και στάση.
Δ) Να κάνετε λάθη για τα οποία θα αναλαμβάνετε την ευθύνη.
Ε) Να έχετε δική σας γνώμη και άποψη, όπως και συναισθήματα και να τα εκφράζετε όποτε χρειάζεται.
Στ) Να επιλέγετε ποιον και πότε θα βοηθήσετε.
Ζ) Να έχετε ιδιωτικές στιγμές.
Η) Να ρωτάτε και να ζητάτε από τους άλλους, κατανοώντας όμως και το δικό τους δικαίωμα να σας πουν «όχι».
Θ) Να διεκδικείτε τα δικαιώματα σας χωρίς ενοχές.
Το να διεκδικείτε τα δικαιώματα σας σημαίνει ότι δεν υποτιμάτε τον εαυτό σας, αλλά ούτε και τους άλλους. Είναι άλλο πράγμα η διεκδικητικότητα και άλλο η παθητικότητα, η εχθρικότητα ή ο χειρισμός των άλλων.
Με την παθητικότητα το άτομο αποφεύγει συστηματικά την σύγκρουση, την αντιπαράθεση με τους άλλους. Αποφεύγει την λήψη αποφάσεων και στοχεύει πάντα στην ευχαρίστηση των άλλων. Αν και σέβεται τα δικαιώματα των άλλων, δεν νοιάζεται διόλου για τα δικά του.
Ο αντίθετος τύπος, ο «εχθρικός», διεκδικεί με την συμπεριφορά του την υπερίσχυση των δικών του δικαιωμάτων (θέλει μόνο να νικήσει), αδιαφορώντας για τους άλλους.
Ο «χειριστικός» τύπος είναι έμμεσα διεκδικητικός: η επίθεση του είναι καλυμμένη. Αν και εμφανίζεται ως φιλικός και υποστηρικτικός, χρησιμοποιεί συναισθηματικό (ή και άλλο) εκβιασμό και έτσι υποτιμά τα δικαιώματα των άλλων.
Αντίθετα, το άτομο που διεκδικεί σωστά τα δικαιώματά του:
α) παραδέχεται τις προσωπικές δυνατότητες και αδυναμίες, τις προσωπικές ανάγκες, και αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων του, αλλά ταυτόχρονα,
β) αποδέχεται και παραδέχεται τα δικαιώματα των άλλων.
Διεκδικητικότητα σημαίνει:
α) να αποφασίσετε τι θέλετε,
β) να το ζητήσετε ξεκάθαρα (αναλαμβάνοντας το σχετικό ρίσκο
γ) να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας (χρησιμοποιήστε τις δεξιότητες χαλάρωσης που μάθατε για να διατηρήσετε ή για να ξαναβρείτε την ηρεμία σας).
Γενικές οδηγίες
Όταν ετοιμάζεστε να διεκδικήσετε κάποιο δικαίωμά σας, να ζητήσετε ή να αρνηθείτε κάτι, χρήσιμα θα σας φανούν τα ακόλουθα:
1) Προετοιμαστείτε ώστε τα επιχειρήματά σας να είναι στέρεα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι εξαιρετικά επεξεργασμένα. Απλώς στέρεα. Συχνά, οι απλές εξηγήσεις και τα απλά αιτήματα είναι πιο αποτελεσματικά.
Σκεφτείτε τα επιχειρήματά σας εκ των προτέρων και οργανώστε τα έτσι ώστε να δηλώνετε με σαφήνεια τι ζητάτε, τι θέλετε, πως νιώθετε. π.χ., «Τις τελευταίες τρεις φορές έπλυνα εγώ τα πιάτα χωρίς να είναι η σειρά μου. Νιώθω ότι με αδικείς. Τώρα είναι η σειρά σου. Θα τα πλύνεις εσύ.» Είναι χρήσιμο σε κάποιες περιπτώσεις, να κάνετε μια ‘πρόβα’ των επιχειρημάτων σας πριν τα εκθέσετε. Ένας φίλος μπορεί να σας φανεί χρήσιμος. Όσο πιο πολύ σίγουρος/η αισθάνεστε, τόσο πιο αποτελεσματικός/ή θα είστε.
2) Συχνά, ένας καλός τρόπος για να αρχίσετε την επιχειρηματολογία σας, είναι να χρησιμοποιήσετε μια φιλοφρόνηση ή να πείτε κάτι καλό, ώστε να μην προκαταβάλλετε τον άλλο αρνητικά. π.χ. «Είναι μια καλή ιδέα, αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί να εφαρμοστεί εδώ.»
3) Μην ασκείτε αρνητική κριτική στο πρόσωπο, αλλά μόνο στη συμπεριφορά. Αναφερθείτε στην κατάσταση και όχι στην προσωπικότητα του άλλου.
4) Αποφύγετε τα πολλά λόγια, τις θεωρίες ή τις γενικολογίες. Να είστε σύντομος και σαφής.
5) Μην περιμένετε οι άλλοι να αποδεχτούν αμέσως τις θέσεις σας. Μπορεί να προσπαθήσουν να υποβαθμίσουν τις προσπάθειες σας με ποικίλους τρόπους, όπως π.χ., να σας πουν ότι έχετε άδικο και ότι τους στενοχωρείτε, ή να σας κάνουν ‘κήρυγμα’ ή να σας φωνάξουν και να σας προσβάλλουν ή κατηγορήσουν.
Βασικές τεχνικές
Υπάρχουν τρεις βασικές τεχνικές, χρήσιμες κατά την άσκηση της διεκδικητικής συμπεριφοράς:
1) Επιμονή: (ή η τεχνική του «χαλασμένου τηλεφώνου»). Συνήθως τα μη διεκδικητικά άτομα αποδέχονται το «όχι» εύκολα ως απάντηση. Όμως, μια βασική τεχνική διεκδικητικότητας είναι η επιμονή και η επανάληψη του αιτήματος ξανά (και ξανά, αν χρειαστεί), με ηρεμία. Αν κάποιος δεν δείχνει να συμμερίζεται το αίτημά σας, χαλαρώστε και επαναλάβετε ήρεμα το μήνυμά σας, ώσπου ο άλλος ή να το αποδεχθεί ή να διαπραγματευθεί μαζί σας. Επιμείνετε ακόμα και αν ο άλλος συμπεριφέρεται εχθρικά ή χειριστικά.
2) Παραδοχή της αλήθειας: Η διεκδικητική συμπεριφορά προκαλεί αρκετές φορές αρνητική κριτική εκ μέρους των άλλων, με στόχο να κάνουν το διεκδικητικό άτομο να νιώσει ενοχές και να αποσύρει το αίτημα. Συχνά σε ό,τι λέγεται υπάρχει κάποιο στοιχείο αλήθειας, αλλά αυτό μεγιστοποιείται ή τραγικοποιείται, π.χ. «Συνηθισμένα τα βουνά από τα χιόνια! Πάντα αργείς… Είσαι εγωιστής, σε νοιάζει μόνο για τον εαυτό σου… Δεν νοιάζεσαι διόλου για τους άλλους και τα προβλήματα τους…» Στην πραγματικότητα, το μόνο ίσως αληθινό είναι το «άργησες». Παραδοχή της αλήθειας σημαίνει να αποδεχθείτε την αλήθεια (και μόνο αυτή), π.χ. «Ναι, άργησα», και να επαναδιατυπώσετε ήρεμα και σταθερά την άποψή σας. Αυτό διατηρεί την κατάσταση ήρεμη και σας δίνει χρόνο να σκεφτείτε καθαρότερα.
3) Διαπραγμάτευση: Ο στόχος της διεκδικητικής συμπεριφοράς δεν είναι πάντα η νίκη, με όποιο κόστος, αλλά η επίτευξη λύσης λογικής για όλες τις πλευρές. Αυτό σημαίνει διαπραγμάτευση. Διαπραγματευτείτε αφού έχετε κατανοήσει τι ακριβώς διαπραγματεύεστε, καθώς και τις θέσεις, ανάγκες και επιθυμίες του άλλου, διατηρώντας τη χαλαρή σας στάση χρησιμοποιώντας τις τεχνικές που μάθατε, ξεκαθαρίζοντας τη θέση σας και επαναλαμβάνοντας τη όσο χρειάζεται, αφού έχετε αποφασίσει εκ των προτέρων τι σας συμφέρει και ποιος πιθανός συμβιβασμός θα ήταν αποδεκτός για εσάς. Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι μια πολύπλοκη δεξιότητα, της οποίας εδώ παρουσιάστηκαν μόνο κάποιες βασικές πλευρές. Παρά τούτο, αν εξασκηθείτε αρκετά στις πρακτικές που παρουσιάστηκαν, μπορείτε να ασκήσετε μια ορθή διεκδικητική συμπεριφορά. Προσέξτε, όμως, η συμπεριφορά σας να είναι διεκδικητική και όχι εχθρική, χειριστική ή αποφευκτική.
Επιθετική
«Επιθετική», είναι η συμπεριφορά ενός ατόμου, που ενώ υπερασπίζεται συστηματικά τα δικαιώματα του, παραγνωρίζει, ή αδιαφορεί για τα δικαιώματα των άλλων.
Πρωταρχικός στόχος του ατόμου αυτού στη διαπροσωπική επικοινωνία είναι να κυριαρχήσει ή να εξευτελίσει τους άλλους.
Διεκδικητική – Θετική
«Διεκδικητική – Θετική», είναι το είδος εκείνο της διαπροσωπικής επικοινωνίας και συμπεριφοράς, όπου τα δίκαια του ατόμου που εκπέμπει αυτήν την συμπεριφορά, προασπίζονται χωρίς συγχρόνως να παραβιάζονται τα δίκαια των αποδεκτών τέτοιας συμπεριφοράς, θετική λοιπόν συμπεριφορά σημαίνει απλά να υπερασπίζομαι τα δίκαια μου, να εκφράζω τις γνώμες ή τις απόψεις ή τα αισθήματα μου τίμια, ευθέως και καταλλήλως, σεβόμενος ταυτόχρονα τα δίκαια των άλλων.
Χειριστική
Η «χειριστική» είναι μια έμμεσα διεκδικητική συμπεριφορά. Σ’ αυτήν την περίπτωση η επίθεση του ατόμου είναι καλυμμένη. Αν και εμφανίζεται ως φιλικό και υποστηρικτικό, χρησιμοποιεί συναισθηματικό (ή και άλλο) εκβιασμό (ώστε να πετύχει τους στόχους του) και έτσι υποτιμά τα δικαιώματα των άλλων.
Παθητική
«Παθητική», είναι η συμπεριφορά εκείνη όπου το άτομο κατά κανόνα σέβεται τα ατομικά δικαιώματα των άλλων, αλλά δεν υπερασπίζεται ικανοποιητικά τα δικά του δικαιώματα. Κύριο μέλημα ή πρόθεση του ατόμου είναι να ευχαριστήσει τους άλλους.
