Ο Λοκ (1632-1704) δέχεται, ότι το υλικό της γνώσης αποτελείται από ιδέες, οι οποίες δεν είναι έμφυτες στην ψυχή, αλλά τις παίρνει απ’ τους δυο δρόμους της αίσθησης και της εσωπαρατήρησης, και ότι η ψυχή, πριν απ’ την εμπειρία, είναι “χαρτί άγραφο”.
Ο Τζων Λοκ ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού
Οι ιδιότητες των αντικειμένων παράγουν στο πνεύμα μας τις ιδέες. Οι ιδιότητες διαιρούνται σε πρωταρχικές και σε δευτερεύουσες. Οι πρωταρχικές ιδιότητες είναι αυτές που είναι, αχώριστες απ’ το σώμα, σε οποιαδήποτε κατάσταση κι αν βρίσκεται αυτό. Τέτοιες είναι η έκταση, το σχήμα, η κίνηση ή η ηρεμία, ο αριθμός και η στερεότητα. δευτερεύουσες ιδιότητες είναι αυτές που δεν υπάρχουν πραγματικά στα αντικείμενα παρά σαν δυνάμεις, που παράγουν διάφορα αισθήματα, λ.χ. χρώματα, ήχους, γεύσεις κλπ. Οι ιδέες που έρχονται από πρωτεύουσες ιδιότητες των σωμάτων, δεν είναι όμοιες μ’ αυτές. Οι πρώτες ιδιότητες είναι πραγματικές στα σώματα, οι δεύτερες, νομίζουμε ότι είναι σ’ αυτά χωρίς να είναι, οι τρίτες (αλληλεπίδρασης σωμάτων) δεν είναι σ’ αυτά, ούτε θεωρούνται ότι είναι σ’ αυτά.
Τις απλές ιδέες η ψυχή τις παίρνει παθητικά απ’ την εμπειρία, και ενεργητικά δημιουργεί απ’ αυτές τις σύνθετες ιδέες, όπως ο χτίστης τα υλικά της οικοδομής.
Ο Τζωρτζ Μπέρκλεϋ (George Berkeley) ήταν Αγγλο- Ιρλανδός φιλόσοφος, μαθηματικός και επίσκοπος της Αγγλικανικής εκκλησίας (1685 – 1753). Ήταν βασικός εκπρόσωπος του αγγλικού εμπειρισμού και ειδικότερα του υποκειμενικού ιδεαλισμού που υποστήριζε ότι η ύπαρξη των πραγμάτων ταυτίζεται με την αντίληψη τους από τον άνθρωπο, εκτός των πνευματικών όντων
Ο Μπέρκλεϋ (1685-1753) δεν δέχεται την διάκριση των ιδεών σε πρωτεύουσες και δευτερεύουσες, που έκανε ο Λοκ, και υποστηρίζει ότι και στις πρωτογενείς ιδιότητες, δεν ανταποκρίνεται η εξωτερική πραγματικότητα, επειδή και αυτές δημιουργούνται με την αφαίρεση και δεν είναι παρά πλασματικές οι αφηρημένες και γενικές παραστάσεις. Πραγματικές είναι μόνο οι συγκεκριμένες παραστάσεις ξεχωριστά, αλλά και σ’ αυτές, αντικειμενικά, δεν ανταποκρίνονται υλικά όντα, επειδή η ύλη είναι έννοια που κι αυτή γεννήθηκε με την αφαίρεση κι όχι απ’ την εμπειρία. Το όντως ον, που πραγματικά υπάρχει, είναι η ψυχή και το περιεχόμενο της συνείδησης. Στις παραστάσεις, αισθήματα, ορέξεις και συναισθήματα που έχουμε, δεν ανταποκρίνεται καμιά εξωτερική πραγματικότητα.
Στην ιδεοκρατική αυτή θεωρία, ο Μπέρκλεϋ έφτασε με την γνωσιολογική ανάλυση της εμπειριοκρατίας του Λοκ κι όχι με την μεταφυσική ερμηνεία των όντων, όπως ο Λάιμπνιτς. Τα εξωτερικά αντικείμενα δεν υφίστανται ανεξάρτητα απ’ το υποκείμενο και την συνείδησή του. Η ύπαρξή τους συνίσταται στην αντίληψή του. “Το είναι, είναι το νοείν”. Όμως ανάμεσα στην πραγματική ιδέα, σαν περιεχόμενο της συνείδησης και στο φαντασιοκόπημα, υπάρχει διαφορά’ η απ’ την αίσθηση -αντίληψη, είναι πιο σαφής απ’ τα προϊόντα της φαντασίας, και εμφανίζεται με ορισμένη νομοτέλεια, που δεν μπορούμε να την σπάσουμε. Ούτε εμείς παράγουμε μόνοι μας, μέσα στην συνείδησή μας, όλο τον κόσμο, αλλά τον δεχόμαστε απ’ έξω, απ’ τον Θεό (απορρίπτει τον απόλυτο υποκειμενικό ιδεαλισμό ή σολιψισμό).
O Ντέιβιντ Χιουμ (David Hume) ήταν σκωτσέζος ιστορικός και φιλόσοφος, που επηρέασε την ανάπτυξη δυο σχολών φιλοσοφίας, τουσκεπτικισμού και του εμπειρισμού.
Ο Χιουμ στηρίζεται στο έδαφος της εμπειρικής φιλοσοφίας και αποκρούει το έμφυτο κάθε παράστασης. Δέχεται ότι στην συνείδησή μας υπάρχουν μόνο μερικές και όχι γενικές αληθινές παραστάσεις, και αποκρούει την διάκριση σε πρωτογενείς και δευτερογενείς ποιότητες. Έτσι, κάθε συμπέρασμα για τον εξωτερικό κόσμο είναι αδύνατον. Έχουμε μόνο συμπλέγματα παραστάσεων, που είναι άγνωστο τι ανταποκρίνεται σ’ αυτό, έξω από μας. Καμιά ιδέα δεν έχει κύρος και αντικειμενική ύπαρξη, αν δεν γνωρίζουμε τις εντυπώσεις απ’ τις οποίες προέρχεται και των οποίων είναι αντίγραφο, αλλά όμως, παρ’ όλο αυτό το πνεύμα, δεν είναι μωσαϊκό εντυπώσεων, αλλά έχει μια ορμή που το διευθύνει σε νέες άγνωστες εντυπώσεις. (…)
Την αυθαίρετη και ανακριβή εξήγηση για την διαμόρφωση των σύνθετων ιδεών απ’ τις απλές ιδέες, που ακολούθησε ο Λοκ, την αντικαθιστά ο Χιουμ με την ερμηνεία της σύνθεσης, με βάση τις καθολικές ρυθμιστικές αρχές της φαντασίας, που απεκάλυψαν πρώτοι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, δηλαδή της ομοιότητας, της τοπικοχρονικής συνάφειας και της αιτιότητας. Όμως δεν δέχεται τον μηχανικό συνειρμό των ιδεών του πνεύματος, γιατί η έλξη του πνεύματος για σύνθεση, δεν είναι καθολική, αφού και η προσοχή διακόπτει την συνειρμική σειρά ιδεών και βλέπουμε κάποια αρρυθμία στην φαντασία μέσα σε αυθαίρετους χωρίς σύνδεσμο συνειρμούς και πολλές άλλες συγχύσεις ιδεών. Ανάμεσα στην απλή και την σύνθετη ιδέα, υπάρχει ενδιάμεσα η μέσω της φαντασίας σύνδεση. Ο ορισμός του Λοκ για την γνώση, ότι είναι η άμεση ή έμμεση αντίληψη μιας σχέσης μεταξύ δυο ιδεών, παρατηρεί ο Χιούμ, αφήνει έξω απ’ την γνώση μια τεράστια περιοχή της, που την αποκτούμε επαγωγικά, είτε με μαρτυρίες των ανθρώπων είτε με περασμένη δική μας εμπειρία. (…)
«Γίνε φιλόσοφος, αλλά μέσα σε όλη τη φιλοσοφία σου εξακολούθησε να είσαι άνθρωπος»
Ντέιβιντ Χιουμ
Από την εισαγωγή του βιβλίου “Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ” των εκδόσεων “Αναγνωστίδης
