Οι σχεδόν καθημερινές συζητήσεις μας γύρω από τον εαυτό δείχνουν τόσο την ανάγκη μας να αποκτήσουμε αυτογνωσία του αλλά και το μπέρδεμα γύρω από το τι είναι και τι δεν είναι εαυτός. Οι συνηθισμένες και συχνές εκφράσεις «να τα βρω με τον εαυτό μου» «δεν γνωρίζει τον εαυτό του» «αυτός κοιτά μόνο τον εαυτό του» δείχνουν τα ασαφή όρια μεταξύ της αγάπης του εαυτού και της εγωκεντρικής αντίληψης και του εγωισμού. Το κλειδί της διάκρισης φαίνεται να βρίσκεται σε τρεις πιθανές θέσεις- ισότητας, κατωτερότητας ή ανωτερότητας- που τοποθετούμε τον εαυτό μας στο πεδίο, δηλαδή στις σχέσεις μας με τους άλλους, Ασφαλώς η πιο στέρεη θέση είναι αυτή της ισότητας, θέση που μας επιτρέπει να αγαπάμε τον εαυτό μας και να τον οριοθετούμε απέναντι στις παράλογες και υπερβολικές απαιτήσεις των άλλων που βρίσκονται γύρω μας.
Σε γενικές γραμμές ο εαυτός ορίζεται ως ο τρόπος που κάποιος, έχοντας ρεαλιστικά κριτήρια, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον τοποθετεί ως αξία στο κοινωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο ζει και δραστηριοποιείται. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει χρησιμοποιήσει εναλλακτικά πολλές συνώνυμες έννοιες του εαυτού, όπως self- regard, self acceptance, self-respect, self- concept, self- identity, self- worth.
Βασικά, ο εαυτός περικλείει τρία επιμέρους στοιχεία, που συνθέτουν μια ολιστική και σφαιρική για το άτομο αντίληψη:
Το γνωστικό π.χ είμαι έξυπνος ή γνωρίζω καλά μαθηματικά
Τις κοινωνικές ικανότητες π.χ Οι άλλοι γύρω μου με βρίσκουν ευχάριστο και
Τις σωματικές δυνατότητες είμαι ευκίνητος, παίζω καλό μπάσκετ κλπ
Τι σημαίνει «αγαπώ τον εαυτό μου».
Η παιδεία και ο πολιτισμός μας ενισχύουν πρότυπα συμπεριφοράς, αντίθετα με την αγάπη του εαυτού. Η αφοσίωση στους άλλους, η αυτοθυσία, η παραίτηση από κάθε προσωπική διεκδίκηση για το καλό π.χ των παιδιών μας, η ανοχή και η υπακοή ακόμα και σε παράλογες απαιτήσεις των σημαντικών για μας ανθρώπων, προκαλούν τον θαυμασμό και προσδίδουν μια σειρά από επίθετα, όπως «δοτικός, καλός μεγαλόψυχος, γενναίος, υπομονετικός, συνεπής» κλπ.
Ομως, η αγάπη του εαυτού περικλείει μερικά απλά αλλά πολύ δύσκολα στην εφαρμογή πράγματα:
Πίστη στον προσωπικό σκοπό, δικαίωμα σε κίνητρα και στόχους, θέληση για ανάπτυξη, δημιουργία και ατομική πρόοδο.
Αποδοχή και κατανόηση της διαφορετικότητας κάθε ανθρώπου και ασφαλώς και της δικής μας. Η υποτίμηση του διαφορετικού- και είμαστε όλοι διαφορετικοί- αφήνει χώρο σε κυριαρχικά δικαιώματα, δικά μας και των άλλων.
Ανεξαρτησία και αίσθηση ελευθερίας δηλαδή την απόσταση από ανθρώπους, πράγματα και καταστάσεις. Η φοβερή προσκόλληση που βλέπουμε γύρω μας, σε υλικά αγαθά, ανθρώπους ή καταστάσεις είναι αυτή που εναντιώνεται στην έννοια ελεύθερος. Απόσταση σημαίνει την αποσύνδεση του σκοπού από την επιθυμία να έχουμε οπωσδήποτε καλά αποτελέσματα των πράξεων, των συμπεριφορών ή των συναισθημάτων μας.
Ευθύνη. Συνήθως, τα άτομα που δεν αγαπούν τον εαυτό τους, δεν παίρνουν την ευθύνη των πράξεών τους και ενοχοποιούν τους άλλους.
Πρωτοβουλία. Η αγάπη του εαυτού σημαίνει το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση για πρωτοβουλίες και δράση. Διαφορετικά, δίνουμε το δικαίωμα στους άλλους να μας αντιπροσωπεύουν στη ζωή.
Έκφραση και θάρρος. Είναι πολύ σπουδαίο να εκφράζουμε την άποψή μας με θάρρος, να την υποστηρίζουμε και φυσικά με το ίδιο θάρρος, άφοβα, να την αλλάζουμε αν η επιχειρηματολογία των άλλων είναι τεκμηριωμένη και ισχυρή Επιλογή. Το δικαίωμα να αποφασίζουμε τι είναι και τι δεν είναι χρήσιμο, όμορφο και καλό για μας, εφόσον δεν βλάπτουμε τους άλλους.
Αποδοχή του εαυτού μας γι αυτό που είναι κι γι αυτό που ..δεν είναι. Αν απορρίπτουμε τον εαυτό μας για τα ελαττώματά του, μάλλον δεν θα είμαστε σε θέση να ζητούμε την αποδοχή των άλλων. Η αγάπη του εαυτού δεν στηρίζεται σε ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια και η αυτοπεποίθηση δεν περιέχει μόνο τα προτερήματά μας αλλά και τις ελλείψεις μας, τις αδεξιότητες και τις αδυναμίες μας.
Οπως λοιπόν, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να αναπνέουμε έτσι δεν έχουμε καλή κι ευτυχισμένη ζωή αν δεν τρέφουμε καλά συναισθήματα για τον εαυτό μας, όπως είναι η αυτοεκτίμηση και ο αυτοσεβασμός, γι αυτό που είμαστε. Φαίνεται πως μόνο έτσι μπορούμε να γεμίσουμε ενέργεια και να αντιμετωπίσουμε ό,τι μας τύχει στη ζωή, και φυσικά δεν μπορούμε να αγαπήσουμε τους άλλους αν δεν αγαπάμε τον εαυτό μας.
Η αγάπη για τον εαυτό μας μας δίνει δύναμη να ζήσουμε μια ζωή με αξιοπρέπεια, δύναμη και ρεαλισμό. Η αυτοϋποτίμηση και η περιφρόνηση μας τοποθετεί στη θέση κατωτερότητας, αυτή του νικημένου, του ανήμπορου θύματος της ζωής και ο εγωισμός μιας προσφέρει μια εξίσου άδικη θέση ανωτερότητας, τυραννική και τιμωρητική για τους άλλους.
