Το καλοκαίρι έχει ταυτιστεί με τη φυγή πολλών μακριά από την ασφυξία της πόλης και με τη διέξοδο ανανέωσης σε κάποιο απομακρυσμένο και δροσερό τόπο.
Μας είναι γνωστή επίσης η περίοδος αυτή και ως εποχή του θέρους, της καρποφορίας, της συγκομιδής και του μόχθου. Την πραγματικότητα αυτή έχοντας υπόψη ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αφιέρωσε δύο θαυμάσιες ομιλίες του στις πνευματικές αφετηρίες αυτού του μόχθου, στο νόημα και την πνευματική διάσταση του θέρους, στους τρόπους άμυνας απέναντι στους κινδύνους, που κρύβει η χαλάρωση της φυγής ή το δουλικό σκύψιμο στην υλική απολαβή.
Έτσι λοιπόν εύλογα διερωτάται πόσοι απ' αυτούς, που θερίζουν τα στάχυα ή μισθώνουν άλλους να τα θερίσουν, θυμούνται το θέρος εκείνο, που τους αποκόπτει από τον παρόντα κόσμο, τον πρόσκαιρο και ρέοντα, και τους οδηγεί σ' άλλον μέλλοντα και μόνιμο βίο.
Κατακρίνει έτσι ο άγιος την αντίληψη και τη νοοτροπία του ανθρώπου, να ξοδεύεται στις φροντίδες «των κάτω και φθειρομένων» και να μην επιτρέπει στην ψυχή «προς τα άνω βλέπειν».
Μ' αυτό φυσικά δεν καταδικάζει την εργασία, αλλά απομακρύνει από την αρρωστημένη μέριμνα, μεταθέτοντας την ελπίδα στο Θεό, έτσι ώστε ούτε ανέλπιδα να έχουμε την εργασία ούτε ν' αναθέτουμε σ' αυτήν την ελπίδα κακών.
Εκείνο που έχει σημασία είναι οι προτεραιότητες, που βάζει κανείς στη ζωή του αν ζητά πρώτα τη βασιλεία του Θεού, αφού κατά τον άγιο Γρηγόριο, αν έχει κανείς την κατά ψυχή μελέτη προς το Θεό, τίποτε δε θα ζημιωθεί ως προς τις ανάγκες του σώματος, μάλλον δε θα έχει και από αυτά ανελλιπώς μαζί με την ψυχική σωτηρία, αφού θα τα χορηγεί ο Θεός, διότι αυτός είναι εκείνος που ανοίγει το χέρι του και γεμίζει ευδοκία κάθε ζωντανό.
Προς αυτόν λέγει και ο Δαβίδ «θέρος και έαρ συ έπλασας αυτά», εννοώντας όχι μόνο τα βλεπόμενα, αλλά και τα του πνεύματος, γι' αυτό και πρόταξε της άνοιξης το θέρος διότι εάν δεν προλάβει κανείς να εκκοπεί από τους απίστους ή και από τα φαύλα έργα και τους φαύλους ανθρώπους, δε θα ανθίσει στις αρετές.
Βασική ιδέα στις δύο περί θέρους ομιλίες του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά είναι ότι υπάρχει και θέρος και έαρ και σπόρος, όχι μόνο σωματικός, αλλά και λογικός και όχι μόνο λογικός, αλλά και πνευματικός, καθώς επίσης και φυτεία και τρύγος και τα όμοια μ' αυτά, επειδή υπάρχει και γεωργία πνευματική και γεώργιο. Αυτού του γεωργίου γεωργός είναι ο Θεός όπως λέγει και ο απόστολος Παύλος «Θεοῦ γάρ ἐσμεν συνεργοί· Θεοῦ γεώργιον, Θεοῦ οἰκοδομή ἐστε.» (Α΄Κορ. 3, 9). Και ο ίδιος ο Κύριος έλεγε στους μαθητές «εγώ είμαι η άμπελος, εσείς τα κλήματα ο Πατήρ μου είναι ο γεωργός» (Ιω. 15, 5).
Αυτή ακριβώς η ζωντανή σχέση του ανθρώπου με το Θεό δημιουργεί σ' όλους μας ευθύνες πνευματικές για να κρατηθούμε σ' αυτόν τον αμπελώνα, να καρποφορήσουμε πνευματικά και να μεταμορφώσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με το «σπόρο», τη διδασκαλία δηλαδή του Ευαγγελίου.
Το λογικό θέρος, δηλαδή η αποκοπή των φαύλων πράξεων και η μετάσταση από την απιστία στην πίστη, όπως και το πνευματικό θέρος, δηλαδή η μετάθεση του καθενός μας από εδώ προς το μέλλοντα βίο, αυτή η εσχατολογική προοπτική, που διαπνέει το λόγο του αγίου Γρηγορίου, είναι καταστάσεις, που διαρκούν όλο τον καιρό του έτους και προϋποθέτουν ανάλογη άσκηση και προσπάθεια.
Η προετοιμασία για τον πνευματικό θερισμό δεν είναι δυνατή παρά με την αλήθεια της πίστης και τη δύναμη της παρουσίας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, που όπως ο αισθητός ήλιος ξηραίνει με τη θέρμη του τα στάχυα και γίνονται έτοιμα για συγκομιδή, έτσι κι αυτός, ο ήλιος της δικαιοσύνης, καθαρίζει και λευκαίνει τις ψυχές από τον ηδονικό και ρευστό βίο έτσι, ώστε να είναι έτοιμες για τον πνευματικό θερισμό, για την απόρριψη δηλαδή κάθε αμαρτίας και την διά της πίστεως σύναξη στην αιώνια ζωή.
Άλλο επίσης επιχείρημα στη σκέψη του αγίου Γρηγορίου, για τις περί πνευματικού θέρους απόψεις του, είναι και η εικόνα της Αγίας Γραφής, σύμφωνα με την οποία «ομοιώθηκε η βασιλεία των ουρανών με άνθρωπο, που έσπειρε καλό σπέρμα στον αγρό του, όταν δε κοιμόντουσαν οι άνθρωποι, ήλθε ο εχθρός του κι έσπειρε ζιζάνια ανάμεσα στο σιτάρι κι έφυγε» (Ματθ. 13, 24).
Χρειάζεται δηλαδή προσπάθεια, ώστε μέχρι τον καιρό του θερισμού να κρατηθεί κανείς ως καθαρός σίτος και να διώχνει τα ζιζάνια απέχοντας απ' όλα τα αχρεία και πονηρά έργα και λόγια, ασκώντας τις αντίθετες προς τις κακίες αρετές και παράγοντας καρπούς της μετανοίας. Ας κάνουμε, τονίζει, το θέλημα του Θεού το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο, για να τον αποκτήσουμε Πατέρα. Ας καθαρίσουμε τους εαυτούς μας από κάθε μολυσμό σάρκας και πνεύματος, για να καταστούμε οίκος του Θεού (ΕΠΕ, Γρηγορίου Παλαμά έργα 10, Θεσσαλονίκη, 1985, σ.174-197).
Οι παραπάνω προβληματισμοί του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά για την έννοια του θέρους είναι νομίζουμε χρήσιμοι για καθένα, που μετρά τη ζωή του με το μέτρο της εφήμερης απόλαυσης και της αγχώδους μέριμνας, αλλά και δύναμη για όλους, που θέλουν να βλέπουν τη ζωή τους στο φως της εν Χριστώ αναγέννησης και της προοπτικής της βασιλείας Του.
Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς
