Η αρθρογράφος προτείνει ότι η παρηγοριά
για πολλά πράγματα μπορεί να βρεθεί στη φιλοσοφία. Χρησιμοποιώντας τον
φιλόσοφο Αρθούρο Σοπενχάουερ -και την φιλοσοφία του για παράδειγμα- θα
προσφέρουμε τις παρηγοριές μας στις πληγωμένες καρδιές.
Θα συζητήσουμε ακόμα, τις φιλοσοφικές
απαρχές της ψυχαναλυτικής θεωρίας, τη σχέση (και την αντίθεση) μεταξύ
φιλοσοφίας και ψυχοθεραπείας, καθώς και ερωτήματα όπως: Πώς επηρεάζουν
τα μείζονα υπαρξιακά ζητήματα τις σχέσεις και τις αποφάσεις μας; Τι
είναι ιαματικό και τι όχι;
Η Φιλοσοφία του Έρωτα:
Όλοι έχουμε μια ιδέα για την ευτυχία που
θα μας φέρει η Αγάπη. Οι περισσότεροι από εμάς τοποθετούμε την ερωτική
αναζήτηση το επικέντρο της ζωής μας. Παρόλα αυτά είναι ένα αντικείμενο,
για το οποίο η φιλοσοφία παραμένει περιέργως σιωπηλή. Αν και είναι
λίγες οι εμπειρίες , οι οποίες θεωρούνται πιο καθοριστικές για τη ζωή
μας ή πιο σημαντικές, και κάποιος θα περίμενε τους φιλοσόφους να
αντιμετωπίζουν την αγάπη πολύ σοβαρά, αυτό δεν συμβαίνει. Βασικά
αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί κατά κύριο λόγο τους ποιητές ή τους
μελαγχολικούς. Αλλά υπάρχει ένας φιλόσοφος που αντιμετώπισε την αγάπη
πολύ σοβαρά, εξετάζοντας την ως μια από τις βασικές ανησυχίες του, το
όνομά του ήταν... Αρθούρος Σοπενχάουερ.
Σε έναν παραδεκτά μη ρομαντικό χώρο, ο
Αρθούρος Σοπενχάουερ είναι ένας φιλόσοφος που φαίνεται να καταλαβαίνει
την ένταση που αισθανόμαστε, όταν ερωτευόμαστε. Υποστήριξε ότι είμαστε
απολύτως σωστοί, να χτίζουμε τις ζωές μας γύρω από την αγάπη. Γιατί
τίποτα άλλο στη ζωή δεν είναι αρκετά σημαντικό όσο αυτή. Αλλά το λάθος
που σκέφτηκε ότι κάναμε, ήταν να θεωρούμε ότι η ευτυχία μας είχε
οτιδήποτε να κάνει με αυτό.
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς, ότι ο
Σοπενχάουερ έζησε και κατανόησε τον Έρωτα. Ο ίδιος δεν είχε ποτέ σπίτι,
εστία, σύζυγο, οικογένεια, στενές φιλίες. Δεν είχε κοινωνικό κύκλο, δεν
είχε στενές γνωριμίες και καμία αίσθηση κοινότητας- για την ακρίβεια
γινόταν συχνά αντικείμενο γελοιοποίησης από τους γύρω του. Ως τα
τελευταία χρόνια της ζωής του δεν είχε ακροατήριο, αναγνώστες, ούτε
εισόδημα από τα γραπτά του. Καθώς είχε τόσο λίγες σχέσεις η πενιχρή του
αλληλογραφία αφορούσε κυρίως επαγγελματικά ζητήματα. Αλλά ας δούμε από
κοντά τη ζωή του, εκεί ανάμεσα στη φιλοσοφία και την άρτια ποιητική του,
διαφαίνεται καλύτερα η ιδιαίτερη προσωπικότητα του Αρθρούρου- ο
φιλοσοφικός του λόγος του ήταν εξάλλου πάντοτε εντυπωσιακά προσωπικός-
και γιατί οι μεταγενέστεροι μελετητές του αναφέρονται σε αυτόν με τον
τίτλο: Ο Γιατρός της Αγάπης.
Η Ζωή και το Έργο του:
Ο Άρθρουρ Σοπενχάουερ γεννήθηκε στο
Δάντσιχ, της Πολωνίας, στις 2 Φεβρουαρίου του 1788. Ο πατέρας του ήταν
ένας πλούσιος τραπεζίτης και η μητέρα του συγγραφέας. Τα παιδικά του
χρόνια ήταν μια περίοδος δυσάρεστη για αυτόν εξαιτίας της πιεστικής
συμπεριφοράς του πατέρα του και προβλημάτων στην υγεία του. Όταν το 1805
πεθαίνει ο πατέρας του, του αφήνει μια κληρονομιά που του επιτρέπει να
ζει χωρίς να εργάζεται. Το 1809 γράφεται στην ιατρική σχολή, όπου έχει
την ευκαιρία να παρακολουθήσει τα μαθήματα του Schulze. Επηρεασμένος από
αυτά αρχίζει να ασχολείται με τη φιλοσοφία και να διαβάζει Πλάτωνα και
Καντ. Παίρνει πτυχίο μετά απο 2 χρόνια γράφοντας μια πτυχιακή εργασία
την οποία εκτίμησε ιδιαίτερα ο Γκαίτε. Το διάστημα 1818-1819
επισκέπτεται τη Ρώμη, τη Νάπολη και τη Βενετία ,όπου και παραλίγο να
παντρευτεί. Το 1820 γίνεται κα8ηγητής στο πανεπιστήμο του Βερολίνου μετά
από μια λεκτική σύγκρουση με τον Χέγκελ. Οι ώρες των μαθημάτων του
συμπίπτουν με αυτών του Χέγκελ, με αποτέλεσμα μετά απο ένα εξάμηνο να
διακοπούν. Έτσι αρχίζει τα ταξίδια στην Ελβετία, στην Ιταλία και στη
Γερμανία. Το 1825 επιστρέφει στη Γερμανία με την πρόθεση να ξεκινήσει
την πανεπιστημιακή του καριέρα, αλλά φεύγει λόγω της έλλειψης
ενδιαφέροντος από την πλευρά του πανεπιστημίου και της επιδημίας της
χολέρας που οδήγησε στον θάνατο και τον Χέγκελ. Το 1833 μετακομίζει στη
Φρανκφούρτη, όπου και ζει για το υπόλοιπο της ζωής του. Πεθαίνει το 1860
σε ηλικία 72 χρονών από πνευμονία. Πώς συμβαίνει λοιπόν και αυτός ο
φιλόσοφος να μας πει οτιδήποτε σοφό για την αγάπη;
Τι Απαντά ο Φιλόσοφος:
Η απάντηση του Σοπενχάουερ στο ερώτημα
αυτό προλαβαίνει περίπου κατά 150 χρόνια όσα θα πρέσβευε στη συνέχεια η
εξελικτική ψυχολογία και ψυχανάλυση. Δηλώνει ότι αυτό που μας καθοδηγεί
στην πραγματικότητα δεν είναι η δική μας ανάγκη, αλλά η ανάγκη του
είδους μας: “Ο αληθινός σκοπός μιας αισθηματικής ιστορίας, παρόλο που τα
ενδιαφερόμενα μέλη δεν το συνειδητοποιούν, είναι να γεννηθεί ένα
παιδί.” συνεχίζει “Επομένως αυτό που καθοδηγεί τον άνθρωπο εδώ είναι
στην πραγματικότητα ένα ένστικτο που επιδιώκει το καλύτερο για το ζωικό
είδος του, ενώ ο άνθρωπος φαντάζεται ότι το μόνο που αναζητάει είναι μια
ενίσχυση της απόλαυσης του.”
Ο Σοπενχάουερ πραγματεύεται λεπτομερώς
τις αρχές που διέπουν την επιλογή ερωτικού συντρόφου. (“Όλοι αγαπούν
αυτό που τους λείπει”) αλλά τονίζει επανειλημμένα ότι η επιλογή γίνεται
τελικά από την ισχυρή κλίση του είδους. “Ο άνθρωπος διακατέχεται από το
πνεύμα του είδους, κυβερνάται τώρα από αυτό, και δεν ανήκει πλέον στον
εαυτό του... γιατί τελικά δεν επιδιώκει το συμφέρον του, αλλά το
συμφέρον ενός τρίτου προσώπου, που ακόμα δεν έχει γεννηθεί.” και ακόμα:
“ότι δεν διαθέτει η λογική είναι αδύνατο να κυβερνηθεί από την λογική”.
Η Φιλοσοφία του Σοπενχάουερ:
Ο Σοπενχάουερ εργάστηκε πάνω σε μια
θεωρία βούλησης, τοποθετώντας την στο επίκεντρο της ανθρώπινης
ψυχολογίας. Επέλεξε να κρατηθεί μακριά από σχέσεις( ερωτικές, συζυγικές
και φιλικές) για να αποφύγει την οδύνη που θα του προκαλούσαν. Κατά τον
Σοπενχάουερ, η γνώση μας για τον κόσμο πηγάζει από το γεγονός ότι το
ανθρώπινο ον, που αποτελεί μέρος του κόσμου αισθάνεται και βούλεται.
Αντικατέστησε το Cogito Ergo Sum (=σκέφτομαι άρα υπάρχω) του Descartes
με το πιο δυναμικό Volo Ergo Sum (= βούλομαι άρα υπάρχω). Το πιο
θεμελιώδες δεδομένο που κατέχει ο άνθρωπος είναι το γεγονός ότι νιώθει
και αγωνίζεται- και όχι τόσο η ικανότητα του να σκέφτεται. Ο Σοπενχάουερ
υποστήριζε ότι η διάνοια δεν υπάρχει αυτόνομα, παρά βρίσκεται στην
υπηρεσία της πιεστικής και άλογης δύναμης που λέγεται βούληση, η οποία
προκαλεί στον άνθρωπο συναισθήματα και τον ωθεί στον αγώνα. Από το
γεγονός αυτό προέρχεται ο πεσιμισμός του. Κάτω από την επίδραση της
ανατολικής φιλοσοφίας ο Σοπενχάουερ έφτασε στην ίδια λύση που έδωσε ο
βουδισμός: Ο άνθρωπος πρέπει να υψωθεί πάνω πάνω από την εξάρτηση σου
από τις παράλογες δυνάμεις τις βούλησης. Μέσω της παραίτησης του από
δεσμούς και αγαθά, μέσω του ασκητισμού, μέσω της τέχνης ο άνθρωπος
μπορεί να προσεγγίσει την νιρβάνα- την ανώτατη κατάσταση ύπαρξης,
έχοντας ξεπεράσει τον αγώνα για την υλοποίηση των επιθυμιών από τα πάθη
του.
Γυναίκες & Πάθος:
Ο Άρθουρος Σοπενχάουερ δε δίστασε τα
μελετήσει τα θεμελιώδη ζητήματα της ζωής. Η πιο τολμηρή του φιλοσοφική
διερεύνηση είναι η εξερεύνηση του πάθους, ένα θέμα που απέφευγαν ως τότε
οι φιλόσοφοι. Ξεκινά την διαπραγμάτευση του με ένα εξαιρετικό
επιχείρημα για τη δύναμη και καθολικότητα του αισθήματος της αγάπης, στη
ζωή μας: Μετά την αγάπη για τη ζωή, η αγάπη για τους άλλους
αποδεικνύεται το ισχυρότερο και πιο ενεργό κίνητρο διεκδικώντας αδιάκοπα
τις μισές δυνάμεις και σκέψεις του νεότερου μέρους της ανθρωπότητας. Είναι ο τελικός στόχος σχεδόν κάθε ανθρώπινης προσπάθειας.
Έχει αρνητική επίδραση στις πιο σημαντικές υποθέσεις, διακόπτει κάθε
ώρα τις πιο σοβαρές ασχολίες, και μερικές φορές σαστίζει για καιρό τα
μεγαλύτερα ανθρώπινα πνεύματα...
Η Αγάπη είναι αιτία πολέμου, αλλά στόχος
και αντικείμενο ειρήνης... είναι ανεξάντλητη πηγή ευφυολογημάτων,
κλειδί για κάθε υπαινιγμό, είναι το νόημα κάθε μυστηριώδους νύξης, κάθε
άρρητης προσφοράς, κάθε κλεμμένης ματιάς... Ο τελικός στόχος σχεδόν κάθε
ανθρώπινης προσπάθειας; Το αόρατο σημείο κάθε δράσης και συμπεριφοράς;
Αιτία πολέμου, αλλά στόχος και αντικείμενο ειρήνης;
Γιατί τέτοια υπερβολή; Πόσο οφείλεται
αυτό στην δυστυχία που του προκάλεσαν οι προσωπικές του σχέσεις; Η’
μήπως η υπερβολή του είναι τέχνασμα, για να καθηλώσει την προσοχή του
αναγνώστη στα όσα θα ακολουθήσουν; Αν αναλογιστούμε όλα αυτά, μας
έρχεται να αναφωνήσουμε: Γιατί τόσος θόρυβος και γιατί τόση φασαρία; Το
θέμα είναι απλό: Κάθε Αδάμ να βρει την Εύα του. Η’ μήπως όχι
Ο Πεσιμισμός ως Τρόπος Ζωής :
Ο Αρθούρος Σοπενχάουερ θα γινόταν
μεγαλώνοντας ένα από τους σοφότερους ανθρώπους που έζησαν ποτέ, και
είναι ένας ήχος από τους πιο απελπισμένους και με την μεγαλύτερη
αντιπάθεια για την ζωή. Ένας άνδρας που σε ηλικία 55 ετών θα έγραφε:
“Στη νεαρή μας ηλικία, καθώς φανταζόμαστε τη ζωή μας που έρχεται,
είμαστε σαν παιδιά σε ένα θέατρο, πριν σηκωθεί η αυλαία και κάθονται
ενθουσιασμένα, και περιμένουν ανυπόμονο να αρχίσει το έργο. Είναι
ευτύχημα που δεν γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί στην πραγματικότητα.
Αν μπορούσαμε να το προβλέψουμε, τότε κάποιες φορές τα παιδιά αυτά θα
έμοιαζαν με φυλακισμένους, καταδικασμένους όχι στον θάνατο αλλά στη ζωή.
Και προς το παρόν χωρίς επίγνωση του τι σημαίνει η καταδίκη τους.”
Παρόλο που η θέση του Σοπενχάουερ χρωματίζεται έντονα από την προσωπική
του δυστυχία είναι δύσκολο να αρνηθούμε ότι η απόγνωση είναι εγγενής στη
ζωή κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου.
Συμπεράσματα: Έχει
συχνά επισημανθεί ότι τρεις μείζονες επαναστάσεις στον τρόπο σκέψης
έχουν απειλήσει την ιδέα της ανθρωποκεντρικότητας. Πρώτα ο Κοπέρνικος
που απέδειξε ότι η γη δεν είναι το κέντρο γύρω από το οποίο
περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα, Δεύτερον, ο Δαρβίνος που μας
έδειξε ότι δεν είμαστε το κέντρο της ζωικής αλυσίδας αλλά όπως τα άλλα
πλάσματα αποτελούμε εξέλιξη άλλων ζωικών μορφών. Τρίτον, ο Φρουντ μας
έδειξε ότι δεν είμαστε οι κύριοι του οίκου μας – ότι μεγάλο μέρος της
συμπεριφοράς μας διέπεται από δυνάμεις έξω από την συνείδηση μας. Δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι ο αφανής σύντροφος του Φρόιντ στην επανάσταση του
ήταν ο Σοπενχάουερ, ο οποίος πολλά χρόνια πριν γεννηθεί ο Φρόιντ είχε
υποστηρίξει ότι μας κυβερνούν βαθιές βιολογικές δυνάμεις και εμείς στη
συνέχεια εξαπατούμε τον εαυτό μας ότι επιλέγουμε συνειδητά τις
δραστηριότητες μας.
Πόση πειστικότητα θα έχει όμως η έξαρση
του λόγου του Σοπενχάουερ σε μιαν εποχή όπου ο λόγος καταπνίγεται με
χίλιους δυο τρόπους; Πόσο είναι εφικτό το να γνωρίσουμε και να
περιορίσουμε τον εαυτό μας, που αποφεύγουμε να κοιταχτούμε πραγματικά
στον έσω μας καθρέφτη; Πώς θα ενστερνισθούμε την «απάθεια», την
«αταραξία», οι άνθρωποι που ζούμε σ’ έναν κυκεώνα παθών και άγχους; Θα
κατορθώσει ο Σοπενχάουερ να σπείρει τον κάλλιστο σπόρο του σε τούτη την
καμμένη γη μας; Έστω και λίγο αν το πετύχει, θ’ αποδείξει πως η
φιλοσοφία, ακόμα και σήμερα, είναι μεγάλη θεραπευτική του «μεγάλου
ασθενούς» ανθρώπου..._
~Παπαδοπούλου Δανάη
Περιοδικό : ακούω ΦΩΝΕΣ
· Άνοιξη 2010 · Τεύχος #3 -
Κ.Ψ.Υ. Ρεθύμνου
