Στο διήγημα Ἀδελφοὶ Καραμαζὼφ ο Ντοστογιέφσκι προβάλλει τὴ μορφὴ ενὸς χαρισματικού γέροντα, του Στάρετς Ζωσιμᾶ. Στο απόσπασμα που ακολουθεῖ μιλάει ὁ Στάρετς περὶ ελευθερίας.
---
"Κοιτάξτε τους κοσμικούς, όλον αυτό τον κόσμο που υψώνεται αλαζονικά πάνω απ' το λαό του Θεού. Δεδιαστρέβλωσαν τάχα την μορφή του Θεού και την αλήθεια Του; Έχουν την επιστήμη τους. Μα η επιστήμη μπορεί να εξετάσει μονάχα εκείνα που γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις. Ο ψυχικός κόσμος, δηλαδή το ανώτερο μισό της ανθρώπινης ύπαρξης, έχει τέλεια εξοστρακιστεί, αποδιώχτηκε με αλαλαγμούς θριάμβου, ακόμα και με μίσος. Ο κόσμος διακήρυξε την ελευθερία, τον τελευταίο καιρό ιδιαίτερα, και τι έγινε λοιπόν με τούτη την ελευθερία τους; Σκλαβιά μονάχα και αυτοκτονία! Γιατί οι κοσμικοί λένε:
– Έχεις ανάγκες και πρέπει να τις ικανοποιήσεις. Γιατί έχεις τα ίδια δικαιώματα που έχουν και οι πιο εξέχοντες και οι πιο πλούσιοι. Μη φοβάσαι να τις ικανοποιείς, απεναντίας πρέπει να πολλαπλασιάσεις τις ανάγκες σου. Αυτό είναι το σημερινό δόγμα του κόσμου.
Νομίζουν πως αυτό θα πει ελευθερία. Μα τι προκύπτει απ' αυτό το δικαίωμα της αύξησης των αναγκών; Στους πλούσιους η απομόνωση και η πνευματική αυτοκτονία, στους φτωχούς ο φθόνος κι ο φόνος γιατί δικαιώματα βέβαια τους δώσανε μα δεν τους δείξανε ακόμα τον τρόπο να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Λένε πως ο κόσμος συνενώνεται όλο και πιο πολύ, συγχωνεύεται σε μιαν αδελφότητα, γιατί συντομεύονται οι αποστάσεις, και οι σκέψεις μεταφέρονται με τον αέρα. Αλλοίμονο.
Μην πιστεύετε σε μια τέτοια συνένωση των ανθρώπων. Έχοντας την αντίληψη πως ελευθερία είναι η αύξηση και η γρήγορη ικανοποίηση των αναγκών, διαστρεβλώνουν τη φύση τους, γιατί αποχτούν πολλές άσκοπες κι ανόητες επιθυμίες και συνήθειες. Ζούνε για να ζηλεύουν ο ένας τον άλλον, για τις σωματικές απολαύσεις και τις επιδείξεις. Θεωρούν τα γεύματα, τ' αμάξια, τους βαθμούς, τους δούλους-υπηρέτες, τόσο απαραίτητα που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν γι' αυτά τη ζωή τους, την τιμή τους και την αγάπη προς τον πλησίον τους. Κι όταν δεν μπορούν να κορέσουν αυτές τις επιθυμίες τους, αυτοκτονούν. Όσοι δεν είναι πολύ πλούσιοι, κάνουν τα ίδια. Οι φτωχοί ξεχνούν το ανικανοποίητο και τη ζήλια τους με το κρασί. Μα σύντομα αντί για κρασί θα μεθύσουν με αίμα.
Ἐκεῖ τοὺς ὁδηγοῦν. Καὶ σᾶς ρωτάω λοιπόν: Εἶναι ἐλεύθερος ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος;
Γνώρισα έναν «αγωνιστή της ιδέας» που μου διηγόταν ο ίδιος πως όταν του στέρησαν στη φυλακή τον καπνό, τόσο τον βασάνισε τούτη η στέρηση που λίγο έλειψε να πάει και να προδώσει την «ιδέα» του, μόνο και μόνο για λίγο καπνό. Κι ένας τέτοιος άνθρωπος να σου λέει:
– Ἀγωνίζομαι γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα.
Μα πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος σαν κι αυτόν; Και γιατί είναι ικανός; Για μια σύντομη προσπάθεια ίσως, μα για πολύ καιρό δε θ' αντέξει. Και δεν είναι καθόλου παράξενο που, αντί να κατακτήσουν την ελευθερία, πέσανε στη σκλαβιά κι αντί να εξυπηρετήσουν την αδερφική αγάπη και τη συνένωση των ανθρώπων, πέσανε απεναντίας στην ανθένωση και στην απομόνωση, όπως μου 'λεγε στα νιάτα μου ο μυστηριώδης επισκέπτης και δάσκαλός μου. Γι' αυτό και σβήνει όλο και περισσότερο στον κόσμο η ιδέα για την εξυπηρέτηση της ανθρωπότητας, για την αδελφοσύνη και την ακεραιότητα των ανθρώπων. Όποιος ακούει αυτή την ιδέα, την κοροϊδεύει, γιατί πώς μπορεί ο άνθρωπος να απαρνηθεί τις συνήθειές του, πού θα τραβήξει αυτός ο σκλάβος που 'χει τόσο συνηθίσει να ικανοποιεί τις αναρίθμητες ανάγκες του, που αυτός μονάχος του τις έχει εφεύρει; Αυτός έχει απομονωθεί και δεν τον νοιάζει καθόλου για το σύνολο.
Και τι καταφέρανε;
Μάζεψαν περισσότερα πλούτη,
μα η χαρά τους λιγόστεψε.."
_____
~ Ἀπὸ τὸ βιβλίο Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ, τόμος Β΄, τοῦ Φιοντὸρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι
ἐκδ. Γκοβόστη. Μτφρ. Ἄρης Ἀλεξάνδρου.
Πηγή: iskiriaki.com
