«Κι αν μια μέρα ή νύχτα,
ερχόταν ένας δαίμονας και γλιστρούσε μέσα
στην υπέρτατη μοναξιά σου και σου έλεγε:
αυτή η ζωή, όπως την έζησες και την ζεις ως τα τώρα,
πρέπει να την ξαναρχίσεις από την αρχή,
και να την ξαναρχίζεις αδιάκοπα
χωρίς τίποτα καινούριο, αντίθετα μάλιστα!
Ο παραμικρός πόνος, η παραμικρή ευχαρίστηση,
η παραμικρή σκέψη, ο παραμικρός στεναγμός,
όλα όσα ένιωσες στη ζωή σου θα ξανάρθουν,
κάθε τι το άρρητα μεγάλο
και το άρρητα μικρό που έχει μέσα της,
όλα θα ξανάρθουν,
και θα ξανάρθουν με την ίδια σειρά,
με την ίδια ανελέητη διαδοχή…
κι αυτή η αράχνη θα ξανάρθει,
κι αυτό το σεληνόφωτο ανάμεσα στα δέντρα,
κι αυτή η στιγμή, κι εγώ ο ίδιος!
Η αιώνια κλεψύδρα της ζωής
θα ξαναγυρίσει ακατάπαυστα,
κι εσύ μαζί της, απειροελάχιστη σκόνη των σκονών!
Δεν θάπεφτες κατάχαμα,
δεν θά 'τριζες τα δόντια σου
και δεν θα καταριόσουν αυτό το δαίμονα;
Εκτός πια, αν έχεις ζήσει κάποια θαυμαστή στιγμή,
οπότε θα του απαντούσες:
Είσαι Θεός, ποτές μου δεν άκουσα τόσο θείο λόγο!
Κι αν σου γινόταν εμμονή αυτή η σκέψη,
ίσως θα σε μεταμόρφωνε, κι ίσως και να σε εκμηδένιζε.
Και θα αναρωτιόσουν για το κάθε τι:
«το θέλεις αυτό;
το ξαναθέλεις;
μια φορά;
πάντα;
επ’άπειρον;
Κι αυτό το ερώτημα θα βάραινε επάνω σου
με αποφασιστικό και τρομερό βάρος!
Ή πάλι, αχ πόσο θα έπρεπε να αγαπάς
τον εαυτό σου και τη ζωή,
ώστε να μην ποθείς πια τίποτα άλλο
από αυτήν την υπέρτατη διαβεβαίωση!»
(Φ.Νίτσε, «Χαρούμενη επιστήμη»,1882-1887)
Η έννοια της αιώνιας επιστροφής προέρχεται ιστορικά από την αρχαία Αίγυπτο και αναπτύσσεται στις διδασκαλίες του Πυθαγόρα. Η βασική θεωρία στην οποία βασίζεται είναι ότι ο χρόνος δεν είναι άπειρος, αλλά καταλαμβάνεται από ένα πεπερασμένο σύνολο ενεργειών στον κόσμο, όπου αυτές οι ενέργειες επαναλαμβάνονται κατά τρόπο αόριστο μέσα στον χρόνο. Ο χρόνος γίνεται αντιληπτός ως κυκλικός.
Ο Νίτσε, δανειζόμενος την έννοια της αιώνιας επανάληψης από το θεώρημα του μαθηματικού HenriPoincare, μιλάει για την αιώνια επιστροφή σε ένα διαφορετικό επίπεδο από ότι αυτό της φυσικής επιστήμης. Σε ατομικό επίπεδο η αιώνια επιστροφή είναι μια διανοητική έννοια και μια πρόκληση για την ίδια την ύπαρξη. Μια πρόκληση που ίσως οδηγήσει σε έναν μετασχηματισμό της υπάρχουσας συνείδησης. Η έννοια της αιώνιας επιστροφής αναφέρεται στην υπέρβαση που ο Νίτσε μας ζητάει να κάνουμε στα πλαίσια της ιδέας του Υπερανθρώπου.
Η ιδέα του Υπερανθρώπου έρχεται από τον φιλόσοφο για να θεμελιώσει ένα νέο σύστημα αξιών και ηθικής. Είναι κατά κύριο λόγο ένα διανοητικό κατασκεύασμα για να φτάσει ο άνθρωπος στο σημείο της υπέρβασης, στο ατομικό άλμα το οποίο θα του προσφέρει την ελευθερία. Η έννοια της αιωνιότητας με πηγαίνει στο άλμα που χρειάζεται να κάνει ο άνθρωπος για να ξεπεράσει τον εαυτό του.
Να καταφέρει κανείς να δει την μεγαλύτερη εικόνα. Να ξεφύγει από το τετριμμένο τρόπο ζωής και ερμηνείας και να δημιουργήσει κάτι διαφορετικό. Το άλμα αυτό ίσως να είναι και το άλμα προς την αβεβαιότητα. Η απόλυτη βεβαιότητα πως τίποτα δηλαδή δεν είναι βέβαιο και κανένας δεν μπορεί να εξασφαλίσει κάτι , ίσως είναι το κλειδί για να ανοίξει ο άνθρωπος προς έναν νέο τρόπο ζωής και κατανόησης. Συνειδητοποιώντας το αβέβαιο της ύπαρξης οδηγείται κανείς σε μια πιο νοηματοδοτημένη ζωή. Αποκτά το θάρρος για το οποίο ο Νίτσε μιλάει, και ίσως αρχίζει να ακολουθεί τον σκοπό του.
Ή τουλάχιστον να βρίσκεται πιο κοντά σε αυτόν.
