Εισαγωγικά
Στο βιβλίο της
Γένεσης, στο 2. 7, αναφέρεται: «Τότε ο Κύριος ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο
από το χώμα της γης και φύσηξε μέσα στα ρουθούνια του πνοή ζωής. Έτσι
έγινε ο άνθρωπος ζωντανό ον».
Πολλοί θεολόγοι
και θεολογούντες αποδίδουν κατά γράμμα τα λόγια της Γραφής, ως εξής: Ο
Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα και στο άψυχο αυτό σώμα φύσηξε στα
ρουθούνια του την ψυχή και έτσι το άψυχο σώμα ζωντάνεψε.
Δεν είναι όμως έτσι και αυτό προσπαθούν να μας πουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, εδώ και αιώνες τώρα:
Πήρε λοιπόν ο Θεός
χώμα και δημιούργησε τον άνθρωπο. Πήρε δηλαδή ανόργανη ύλη, στην
περίπτωση αυτή μόρια διοξείδιου του πυριτίου (SiO2), και στο ανόργανο αυτό σώμα φύσηξε την ψυχή;
Αλλά είναι γνωστό,
από τους Πατέρες της Εκκλησίας, ότι δεν έγινε ακριβώς έτσι και είναι
γνωστό, ότι ζωή δεν δημιουργείται από ανόργανη ύλη. Πατέρες της
Εκκλησίας αναφέρουν σαφώς, ότι ο άνθρωπος προέρχεται από το ζωικό
βασίλειο, χρησιμοποιούντες τη λέξη «ζώο», για τον άνθρωπο (Ειρηναίος
Λουγδούνου, Γρηγόριος Θεολόγος, Κύριλλος Αλεξανδρείας, Μάξιμος
Ομολογητής, Ιω. Δαμασκηνός, Σεραφείμ του Σάρωφ) και άλλοι Πατέρες δεν
αναφέρουν προέλευση από το ζωικό βασίλειο, αλλά, ότι ο άνθρωπος είναι το
τελικό αποτέλεσμα στην όλη Δημιουργία (Μ. Βασίλειος, Νύσσης Γρηγόριος,
Ιω. Χρυσόστομος).
Όσον αφορά το
σκέλος της ψυχής, οι Πατέρες προσδιορίζουν σαφώς, ότι με την κατασκευή
του σώματος ταυτοχρόνως δημιουργείται και η ψυχή και το αναφερόμενο στη
Γένεση, ως η «πνοή ζωής» αφορά στην πρόσληψη του αγίου Πνεύματος από τον
άνθρωπο (Ειρηναίος Λουγδούνου, Μ. Βασίλειος, Ιω. Χρυσόστομος, Κύριλλος
Αλεξανδρείας, Αναστάσιος Σιναϊτης, Συμεών νέος Θεολόγος, Γρηγόριος
Παλαμάς, Σεραφείμ του Σάρωφ, Νικόδημος αγιορείτης).
————————————————————————————————————————-
Η πνοή ζωής κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας
Ένα βασικό κομμάτι
τού Χριστιανικού Ευαγγελίου, είναι ότι για την πορεία τού ανθρώπου προς
τη Θέωση, είναι απαραίτητη η Χάρη τού Αγίου Πνεύματος. Και η Χάρη αυτή,
δόθηκε για πρώτη φορά στον Αδάμ, όταν έλαβε με το εμφύσημα του Θεού, μαζί με τη βιολογική ζωή του, και το άγιο Πνεύμα.
Και αυτό είναι κάτι το οποίο μαρτυρείται όχι μόνο στην Αγία Γραφή, αλλά
το μαρτυρούν και οι άγιοι Πατέρες από τους πρώτους αιώνες ως και τους
τελευταίους, ακόμα και θεοπνεύστως, όπως το διατύπωσε ο άγιος Σεραφείμ
του Σαρώφ, λάμποντας από το Άκτιστο φως τού Θεού.
ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ
«Ο τέλειος άνθρωπος αποτελείται από την σύμμιξη της ψυχής, που λαμβάνει το Πνεύμα
του Πατρός, και την πρόσμιξη εκείνης της σαρκικής φύσεως που επλάσθη
κατ’ εικόνα του Θεού………….Όταν όμως το Πνεύμα εδώ αναμεμιγμένο με την
ψυχή είναι ενωμένο με το εργόχειρο του Θεού, τότε ο άνθρωπος καθίσταται
πνευματικός και τέλειος εξ αιτίας της διάχυσης του Αγίου Πνεύματος, και
είναι αυτός που φτιάχθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού. Αν
όμως το Πνεύμα λείπει από την ψυχή, τότε εκείνος που είναι έτσι, είναι πραγματικά με φύση ζώου,
και, έχοντας μείνει σαρκικός, θα είναι ένα ατελές ον, κατέχοντας μεν
πράγματι το κατ’ εικόνα (του Θεού) κατά τον σχηματισμό του, αλλά μη
έχοντας λάβει το καθ’ ομοίωσιν δια του Πνεύματος, κατ’ αυτόν τον τρόπο το ον αυτό θα είναι ατελές» (Κατά Αιρέσεων Ε΄ 6).
Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
«Ανακαινίζων τον άνθρωπον ο Κύριος, και ην απώλεσε χάριν εκ του εμφυσήματος του Θεού, ταύτην πάλιν αποδιδούς, εμφυσήσας εις το πρόσωπον των μαθητών, τι φησί; «Λάβετε Πνεύμα Άγιον»». (PG 32, 140D). «Ενεφύσησε γαρ εις το πρόσωπον αυτού, τουτέστι μοίράν τινα της αυτού Χάριτος
εναπέθετο τω ανθρώπω, ίνα τω ομοίως επιγινώσκη το όμοιον» (Δηλαδή του
έδωσε τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, για να τον κάνει καθ’ ομοίωσιν!) (PG
29. 449B).
ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον, χουν λαβών από της γης. και ίνα μη δείξη το Πνεύμα το άγιον αλλότριον της δημιουργίας, ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν» (Λόγος εις την αρχήν της αγίας Τεσσαρακοστής, και εις εξορίαν του Αδάμ, και περί πονηρών γυναικών, PG 56. 530).
ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
«Ότι δε δια τού Πνεύματος εις εικόνα την θείαν κατεσφραγίζετο, πάλιν αυτός ημάς εδίδαξεν ειπών: «Και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής».
Ομού γαρ και ζωήν ενετίθει το Πνεύμα τω πλάσματι, και τους εαυτού
χαρακτήρας θεοπρεπώς ενεσήμαινεν» (Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην
ευαγγέλιον, PG 73. 204D).
«Την ανθρώπου
ποίησιν και την εις το είναι πάροδον εξηγούμενος ο μακάριος Μωσής
ειληφέναι τον Θεόν χουν από της γης διισχυρίζεται, και πλάσαι μεν τη
παντουργώ δυνάμει το ορώμενον δη τούτο του σώματος σχήμα, εμφυσήται δε
εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, ως γενέσθαι τον άνθρωπον εις ψυχήν ζώσαν. Το δοθέν τοιγαρούν εμφύσημα θείον τω πεπλασμένω, ουκ αυτήν είναί φαμεν την ψυχήν (ή γαρ αν άτρεπτος ην, ως εκ τοιαύτης προελθούσα φύσεως), αλλά την του αγίου Πνεύματος μετουσίαν
εντεθείσαν εξ αρχής τη ανθρωπεία ψυχή. Πάσα γαρ η τελειότης τους
πεποιημένοις δια τού Πνεύματος, όθεν και κατ’ εικόνα Θεού το τεχνηθέν
εποιήθη ζώον, ως δια της μετουσίας τού Πνεύματος, προς αυτόν μεμορφωμένον» (Η Βίβλος τών θησαυρών, 34).
«Αλλ’ όπερ ο
μακάριος Μωσής εμπεφυσήσθαι παρά Θεού τω ανθρώπω διισχυρίσατο, τούτο
Χριστός ανανεών εν ημίν μετά την εκ νεκρών αναβίωσιν, ενεφύσησε τοις
εαυτού μαθηταίς λέγων: «Λάβετε Πνεύμα άγιον», ίνα πάλιν αναμορφωθέντες εις την εξ αρχής εικόνα, σύμμορφοι φαινώμεθα τω πεποιηκότι δια της του Πνεύματος μετοχής» (PG 75. 584D-585A).
«…ενεφύσισε γαρ εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, τουτ’ έστι το Πνεύμα του Υιού…» (Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννη, 9).
«…καθάπερ τινά σφραγίδα της εαυτού φύσεως ενέπηξεν ο Δημιουργός το Πνεύμα το άγιον, τούτ’ έστι, την πνοήν της ζωής,
δι’ ής προς το αρχέτυπον διεπλάττετο κάλλος, απετελείτο δε κατ’ εικόνα
του κτίσαντος, προς πάσαν ιδέαν αρετής δυνάμει του ενοικισθέντος αυτώ
διακρατούμενος Πνεύματος» (PG 74. 277ΒCD).
«Τον άνθρωπον γαρ ούτω κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού γενέσθαι φαμέν, καθ’ ό και αγαθόν και δίκαιον πέφυκε το ζώον
είναι. Επεί δε ου μόνον λογικόν εχρήν είναι και επιτηδείως έχων εις
αγαθουργίαν και δικαιοσύνην, αλλά και Πνεύματος αγίου μέτοχον, ίνα
λαμπροτέρους έχη τους χαρακτήρας της θείας φύσεως εν αυτώ, ενεφύσησεν
αυτώ πνοήν ζωής. Τούτο δε εστι το δι’ Υιού τη λογική κτίσει χορηγούμενον Πνεύμα, και διαμορφούν αυτήν εις είδος το ανωτάτω, τούτ’ εστι, το θείον…» (Κατά ανθρωπομορφιτών, 2, PG 76. 1080D-1081A).
«…Ουκούν το ζώον
μεν εμψυχώθη αρρήτω δυνάμει Θεού, και εν τη προς αυτόν ομοιώσει γέγονε,
καθ’ ό πέφυκεν αγαθόν και δίκαιον, και αρετής απάσης είναι δεκτικόν.
Ηγιάσθη δε τού θείου Πνεύματος αποδεδειγμένον μέτοχον. Ο και δια την
αμαρτίαν αποβέβληκεν……Επειδάν δε ο Θεός και Πατήρ ανακεφαλαιώσασθαι τα
πάντα ηυδόκησεν εν τω Χριστώ, ήγουν εις το αρχαίον αναγαγείν, το αποπτάν
ημών και αποφοιτήσαν άγιον Πνεύμα πάλιν ημίν αποκαθιστών, τοις αγίοις
αποστόλοις ενεφύσησε τούτο, λέγων: «Λάβετε Πνεύμα άγιον». Ανανέωσις γαρ
της αρχαίας εκείνης δωρεάς, και του δοθέντος ημίν εμφυσήματος, το
δια Χριστού γέγονεν, αναμορφούν ημάς εις τον πρώτον αγιασμόν, και
ανακομίζον την ανθρώπου φύσιν, ως εν απαρχή τοις αγίοις αποστόλοις, εις
τον άνωθεν και εν πρώτη κατασκευή δοθέντα ημίν αγιασμόν» (Κατά
ανθρωπομορφιτών, 2, PG 76. 1080D-1081A).
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ
«Τω δε ειπείν: «Και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν», ου φανερόν εστιν, ότι του αγίου Πνεύματος την θείαν ενέργειαν εδήλωσε;» (Διάλεξις κατά Ιουδαίων» (PG 89. 1205C).
ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ
«Όπως το σώμα μας, είτε ασθενεί είτε όχι, είναι αδύνατον να κινείται ή γενικά να ζη χωρίς ψυχή, έτσι και η ψυχή, είτε αμαρτήσει είτε όχι, χωρίς Άγιο Πνεύμα είναι νεκρή
και δεν μπορεί καθόλου να ζήσει την αιώνια ζωή». Είναι προφανές από τα
λόγια τού αγίου, ότι για να είναι ο Αδάμ «ψυχή ζώσα» και όχι «νεκρή
ψυχή», έλαβε το Άγιο Πνεύμα.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
«Αλλ’ ενεφύσησεν ούτος και την αρχήν εις το πρόσωπον του πρώτου πλάσματος. Τι δε ενεφύσησε; Πνοήν ζωής. Τι εστι πνοήν ζωής;
Ψυχήν ζώσαν. Διδασκέτω σε Παύλος˙ «εγένετο ο πρώτος άνθρωπος εις ψυχήν
ζώσαν». Τι δε εστι ζώσαν; αείζωον, αθάνατον, ταυτόν δ’ ειπείν λογικήν -η
γαρ αθάνατος λογική– και ου τούτο μόνον, αλλά και κεχαριτωμένην θείως.
Τοιαύτη γαρ όντως ζώσα ψυχή………. Τούτον τοίνυν ήδη τελών και δεικνύς ως
ούτως εκείνος ο και την αρχήν δημιουργήσας δι’ εμφυσήματος τοις μαθηταίς
εμφυσά και δι’ οικείου λόγου φανεροί το δώρημα ουκ αύθις λέγων ψυχήν εντίθημι, αλλά Πνεύμα, και Πνεύμα θείον
αύθις τη μεταδόσει των χαρισμάτων την ψυχήν απεργάζομαι». (Συγγράμματα,
τόμος Α’, Θεσσαλονίκη 1962, σελ. 85). Μας λέει εδώ ο άγιος, ότι ο
Κύριος εμφύσησε στους μαθητές άγιο Πνεύμα, όπως και στον Αδάμ, για να δείξει ότι ήταν ο Ίδιος!
ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΤΟΥ ΣΑΡΩΦ
«Έχουμε γίνει τόσο
απρόσεκτοι στο έργο της σωτηρίας μας, ώστε να παρανοούμε και πολλά άλλα
λόγια από τις Αγίες Γραφές [εκτός των όσων προανέφερα], και όλα αυτά
[είναι αποτέλεσμα του ότι] δεν αναζητούμε τη Χάρη του Θεού και, με την
περηφάνεια που έχουμε στο νου μας, δεν την αφήνουμε να κατοικήσει στις
ψυχές μας. Για αυτό το λόγο μένουμε χωρίς αληθινή φώτιση από τον Κύριο,
την οποίαν Αυτός στέλνει [μόνο] στις καρδιές εκείνων που πεινούν και
διψούν ολόψυχα για τη δικαιοσύνη του Κυρίου.
Πολλοί ερμηνεύουν, ότι όταν η Βίβλος λέει [ότι] ο Θεός ενεφύσησεν την πνοή της ζωής
στο πρόσωπο του πρώτου Αδάμ και ότι τον δημιούργησε από το χώμα της γης
[Γεν. β' 7], ότι αυτό σημαίνει ότι μέχρι τη στιγμή εκείνη ο Αδάμ δεν
είχε ψυχή και ανθρώπινο πνεύμα, και ότι τάχα ήταν μόνο σάρκα, πλασμένη
από το χώμα της γης. Η ερμηνεία αυτή δεν είναι σωστή, διότι ο Κύριος και
Θεός δημιούργησε τον Αδάμ από το χώμα της γης με τη σύνθεση, που ο
Άγιος [απόστολος] Παύλος περιγράφει: Ολόκληρον ημών το πνεύμα και η ψυχή
και το σώμα αμέμπτως εν τη παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού
τηρηθείη (Α΄ Θεσσαλ. 5: 23) [= δηλαδή ως ψυχοσωματική σύνθεση, ψυχή τε
και σώματι].
Και τα τρία αυτά
μέρη της φύσης μας δημιουργήθηκαν από το χώμα της γης· αλλά ο Αδάμ δεν
πλάστηκε νεκρός αλλά ως μία ενεργή ζωντανή ύπαρξη, όμοια με όλα τα άλλα
έμψυχα ζωντανά πλάσματα του Θεού που ζουν στη γη. Αυτό που έχει
βασική σημασία εδώ είναι ότι: Αν ο Θεός δεν είχε εμφυσήσει κατόπιν [της
δημιουργίας του Αδάμ] μέσα στο πρόσωπό του [Αδάμ] την πνοήν της ζωής, δηλαδή την Χάρη του Κυρίου και Θεού Αγίου Πνεύματος
που εκπορεύεται από τον Πατέρα και αναπαύεται στον Υιό και στέλλεται
στον κόσμο για το χατήρι του Υιού, τότε ο Αδάμ θα έμενε χωρίς να έχει
μέσα του το Άγιο Πνεύμα που ανυψώνει τον άνθρωπο σε Θεοειδή αξιοπρέπεια.
Όσο τέλειος και να είχε δημιουργηθεί, και [ὀσο]
ανώτερος από όλα τα άλλα τα πλάσματα του Θεού, ως το στεφάνι της
δημιουργίας στη γη, [σε αντίθετη περίπτωση που δεν λάμβανε την
προαναφερθείσα Πνοή της Ζωής, ήτοι της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος] θα παρέμενε ίδιος ακριβώς με όλα τα άλλα δημιουργήματα που, αν και έχουν σώμα, ψυχή και πνεύμα, το καθένα κατά το γένος του, δεν έχουν ωστόσο μέσα τους το Άγιο Πνεύμα.
Αλλά όταν ο Κύριος και Θεός ενεφύσησε στο πρόσωπο του Αδάμ την πνοήν της ζωής, τότε, σύμφωνα με τα λόγια του Μωϋσέως, «εγένετο ο Αδάμ εις ψυχήν ζώσαν»
[Γεν. β' 7], δηλαδή, έγινε πλήρως και με κάθε τρόπο όμοιος με το Θεό [=
καθ’ ομοίωσιν του Θεού], και αθάνατος σαν Αυτόν [= καθ’ομοίωσιν Αυτού]
εις τους αιώνας των αιώνων» (μετάφραση από τα ρωσικά)
Είναι ξεκάθαρο ότι
ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ (περιβαλλόμενος από το Άκτιστο Φως, άρα το
είπε ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΩΣ), αποκαλύπτει στο μαθητή του Μοτοβίλωφ ότι όσοι λένε ότι το εμφύσημα είναι απλώς η δημιουργία της ψυχής, πλανώνται επειδή έχουν χάσει την απλότητα της Χριστιανικής πίστεως, διότι το εμφύσημα (μας λέει) δεν είναι αυτό αλλά η άκτιστη ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.
Μετά προχωρεί στο να εξηγήσει ότι χωρίς αυτήν την Χάρη του Αγίου
Πνεύματος, όσο τέλειος και να είχε δημιουργηθεί ο άνθρωπος, θα ήταν
μάταιο — γιατί τότε δεν θα διέφερε από τα άλλα ζώα, τα οποία και
αυτά έχουν σώμα και ψυχή κατά γένος αυτών. Ενώ τώρα που ο Αδάμ έλαβε τη
Χάρη του Αγίου Πνεύματος έγινε καθ’ ομοίωσιν του Θεού. (Από τη συζήτησή
του, για το Άγιο Πνεύμα με τον Μοτοβίλωφ).
ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ
«Το εμφύσημα λοιπόν επί Θεού η του Αγίου Πνεύματος εστιν ενέργεια.
Ώσπερ γαρ ο Σωτήρ ενεφύσησεν εις τα πρόσωπα των Αποστόλων και είπε,
λάβετε Πνεύμα Άγιον, ούτω το εμφύσημα το θείον ανθρωπίνως ακουόμενον,
Πνεύμα εστι το προσκυνητόν και Άγιον». (Εορτοδρόμιον σελ. 73, 74, υποσημ. 1).
Ι. Καρδάσης
