Κριτική. Μια λέξη τόσο απλή, αλλά και
τόσο δύσκολη στην κατανόηση. Πόσες συζητήσεις και αναζητήσεις, για το τι
σημαίνει κριτική και τι διάκριση. Πώς μπορεί κανείς να καταλάβει τη
διαφορά, κι ακόμα πώς μπορεί κανείς να εφαρμόσει το ένα ή το άλλο,
συνειδητά;
Η κριτική εφαρμόζεται. Παντού. Είναι η
ανάγκη του λογικού νου να κατηγοριοποιεί, να ομαδοποιεί για να μπορεί να
επεξεργαστεί γρηγορότερα τις πληροφορίες. Αρκεί ένα κοινό στοιχείο και
αμέσως έχει κατηγοριοποιηθεί στην ίδια ομάδα. Ξαφνικά όλα τα
χαρακτηριστικά γίνονται κοινά και όλοι οι " κανόνες" μπορούν να
εφαρμοστούν στο σύνολο.
Μα δε γίνεται συνειδητά. Η ίδια μας η
φυσιολογία μας οδηγεί στην κριτική. Όταν εκφράζουμε τους εαυτούς μας και
οι απόψεις μας γίνονται αποδεχτές από τους άλλους, άρα βρίσκουμε κοινά
στοιχεία, ανήκουμε στο σύνολο, τότε αυξάνεται η Σεροτονίνη και η
Ντοπαμίνη στον εγκέφαλό μας, με αποτέλεσμα να νιώθουμε ενδυναμωμένοι, με
αυξημένη αυτοεκτίμηση. Ο λογικός εγκέφαλος, λέει ότι αυτό είναι καλό.
Και είναι.
Τι γίνεται όμως όταν μέσα στο σύνολο,
που εντάξαμε τον εαυτό μας πριν από λίγο, λόγω του κοινού ή των κοινών
στοιχείων με τα άλλα μέλη, ανακαλύψουμε τις διαφορές μας; Τότε ο
διαφορετικός απορρίπτεται. Λόγω φυσιολογίας, ο εγκέφαλος, μόλις
αντιληφθεί ότι οι ιδέες μας, οι παγιωμένες μας απόψεις, απειλούνται από
τους άλλους, μας βάζει άμεσα σε αμυντική στάση. Τα χημικά που
απελευθερώνονται είναι τα ίδια με αυτά που μας διασφαλίζουν την επιβίωση
σε επικίνδυνες καταστάσεις. Εκκρίνεται Νορεπινευρίνη και αναλαμβάνει το
πρωτόγονο μέρος του εγκεφάλου μας, το λιβυκό κέντρο, το οποίο ελέγχει
τα ένστικτα επιβίωσης.
Ξαφνικά η ομάδα μικραίνει. Όταν αυτό
συμβεί με κάθε ένα μέλος της ομάδας, πράγμα αναπόφευκτο από τη στιγμή
που κανείς δεν είναι πανομοιότυπος, τότε η ομάδα μικραίνει προοδευτικά
και καταλήγει στη μονάδα. Η μόνη διέξοδος είναι να αλλάξει κανείς ομάδα,
επαναλαμβάνοντας την παραπάνω διαδικασία σε φαύλο κύκλο ή να μείνει
μόνος.
Κριτική - Julio Ruelas 1907
(χαλκογραφία)
(χαλκογραφία)
Ας προσπαθήσουμε να βγούμε από τον φαύλο
κύκλο της διαφορετικότητας. Ας δούμε μια άλλη οπτική. Ας πείσουμε τον
εγκέφαλό μας ότι δεν τον εξυπηρετεί η λειτουργία της κριτικής. Πρώτα απ
'όλα πρέπει να πείσω τον εγκέφαλό μου ότι δεν κινδυνεύω, γιατί αλλιώς θα
ενεργοποιηθεί το λιβυκό κέντρο και τότε δεν υπάρχει επιστροφή. Πώς θα
μπορούσε να γίνει αυτό;
Όταν ξέρω ότι η οπτική που έχω για ένα
θέμα, είναι η δικιά μου οπτική. Δεν την κρίνω σωστή ή λάθος. Δε με
ενδιαφέρει αν είναι σωστή ή λάθος. Είναι απλά μία οπτική. Μία από τις
7,2 δις οπτικές που μπορεί να υπάρχουν πάνω στον πλανήτη Γη. Μπορεί να
το δοκιμάσει ο καθένας για να πειστεί. Κάντε την ίδια ερώτηση, σε όσα
άτομα θέλετε. Θα πάρετε μόνο διαφορετικές απαντήσεις.
Άρα, αντί να μπαίνω στη διαδικασία να
κρίνω την οπτική μου ή να την προστατεύσω, διακρίνω ότι η οπτική μου
είναι διαφορετική, σέβομαι τη διαφορετικότητα του άλλου. Προσπαθώ να την
καταλάβω. Αν μου κάνει την κρατώ, αν δε μου κάνει την πετώ. Τόσο απλά.
Όποιος μπαίνει στη διαδικασία υποστήριξης της άποψής του βρίσκεται σε λειτουργία κριτικής.
Όποιος μπαίνει στη διαδικασία περιγραφής της οπτικής του, μετά από ερώτηση, βρίσκεται σε λειτουργία Διάκρισης.
Για να δώσω μια πιο απλή και πρακτική μορφή κριτικής και διάκρισης θα φέρω το εξής παράδειγμα:
Πάς στα μαγαζιά για ψώνια. Μπαίνεις σε ένα κατάστημα, ψάχνεις, ξαναψάχνεις, δε βρίσκεις τίποτα.
Βγαίνεις από το μαγαζί και λες: "Χάλια είναι αυτό το μαγαζί. Δεν έχει τίποτα". - κριτική
Βγαίνεις από το μαγαζί και λες: "Δεν είχε κάτι να μ' αρέσει. Μάλλον δε θα ξανάρθω". - διάκριση
Είναι πρακτικά αδύνατο να ταιριάζουμε σε
όλα. Είναι η ομορφιά της διαφορετικότητας. Δε θα εξυπηρετούσε σε τίποτα
να ήμασταν πανομοιότυποι, αλλά θα ήταν και βαρετό.
Αντί λοιπόν να μπαίνουμε σε σύγκριση,
κατηγοριοποίηση, ιεραρχία, κριτική, ας απολαύσουμε τις διαφορές μας, ας
αποδεχτούμε την πραγματικότητά μας ως δικής μας και μόνο, ας
ευχαριστηθούμε έναν καφέ με ένα φίλο, όπου θα παραθέσουμε τις απόψεις
για ένα θέμα, αλλά δε θα χρειαστεί να συμφωνήσουμε, γιατί απλά δε
χρειάζεται.
Όταν ξέρω ότι οι σκέψεις μου δε
χρειάζονται προστασία από την επιρροή των άλλων τότε ο εγκέφαλος δεν
μπαίνει σε κατάσταση επιβίωσης.
Μαριάννα Μάρκου
marianna.markou@hotmail.com
