Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας να περπατά όταν διαβάζει κάτι που τον ενδιαφέρει; Και πόσες φορές, προσπαθώντας να αποστηθίσετε στοιχεία που σας χρειάζονται, κάνετε χειρονομίες; Η μάθηση γίνεται πιο εύκολη και γρήγορη όταν συμπεριλαμβάνεται στην διαδικασία και το σώμα, είτε περπατώντας μέσα σε ένα δωμάτιο είτε απλά κάνοντας χειρονομίες, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές. Μπορεί αυτό, όμως, να βοηθήσει το τρόπο διδασκαλίας στο μέλλον;
Το γεγονός ότι το σώμα μπορεί να βοηθήσει στη μάθηση δεν θα έπρεπε να αποτελεί τόσο μεγάλη έκπληξη. Σκεφτείτε μόνο, όταν ήσασταν παιδιά, πώς αρχίσατε να μαθαίνετε αριθμητική. Πριν αρχίσετε να κάνετε τις πράξεις με τα μυαλό σας, μετρούσατε στα δάκτυλα.
“Στο παρελθόν, διάφοροι έχουν υποστηρίξει ότι όσο μαθαίνουμε γινόμαστε ικανοί να σκεφτόμαστε αφηρημένα”, λέει ο Andrew Manches, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. “Τα μικρά παιδιά εξαρτώνται από τα φυσικά αντικείμενα για να βοηθηθούν, όμως αν το κάνω εγώ θα φαίνεται ανόητο”.
Η συμβατική σκέψη θα έλεγε πως οι δάσκαλοι θα έπρεπε κανονικά να βοηθούν τα παιδιά να απεξαρτηθούν από τα φυσικά αντικείμενα και τις κινήσεις του σώματος, ώστε να προετοιμαστούν για τον κόσμο των ενηλίκων. Αλλά, στην πραγματικότητα, ο φυσικός κόσμος δεν μας αφήνει ποτέ. Ούτε στην ενήλικη ζωή μας.
Για παράδειγμα, όταν σκεφτόμαστε ή χρησιμοποιούμε ρήματα, όπως τα γλείφω, κλωτσώ και παίρνω, οι μαγνητικοί τομογράφοι δείχνουν ότι τα μέρη του εγκεφάλου μας που ελέγχουν τους μύες του προσώπου, των ποδιών και των χεριών μας, αντίστοιχα, παρουσιάζουν δραστηριότητα. Ακόμα και οι πιο αφηρημένες έννοιες μπορούν να υπάρξουν στον πραγματικό κόσμο.
Η θεωρία αυτή ονομάζεται ενσωματωμένη γνωστική λειτουργία και δείχνει πως αυτό που συμβαίνει στο μυαλό μας προέρχεται από τις δράσεις και αλληλεπιδράσεις μας με τον κόσμο γύρω μας. Πράγμα που σημαίνει ότι αν κάποιος πιέσει τα παιδιά να διδάσκονται με τρόπο καθαρά αφηρημένο, θα δυσκολευτούν πολύ να μάθουν αυτά που χρειάζονται και πόσο μάλλον να τα θυμούνται.
Η επιστήμη βρίσκεται πολύ κοντά στο να αποδεχθεί ότι στην πραγματικότητα οι πράξεις στην αίθουσα διδασκαλίας μπορούν να συνεισφέρουν περισσότερο από τα λόγια. Η Spencer Kelly, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Colgate της Νέας Υόρκης, ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι ξοδεύουν τον τριπλάσιο χρόνο χειρονομώντας, όταν πιστεύουν ότι είναι πολύ σημαντικό να λάβουν ή να στείλουν ένα μήνυμα.
Αυτό υποδηλώνει ότι, ακόμα και σε υποσυνείδητο επίπεδο μόνο, όλοι μας εκτιμούμε την επικοινωνιακή αξία του σώματος. Παράλληλα, διαπίστωσε ότι οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν περισσότερες χειρονομίες για να τονίσουν τα στοιχεία και σημεία που επιθυμούν στον λόγο τους.
Όμως, οι χειρονομίες μπορούν να κάνουν περισσότερα από το αυξήσουν τη δημοτικότητα του δασκάλου. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα μικρά παιδιά μαθαίνουν περισσότερα, εάν ο δάσκαλός τους κινείται όταν προσπαθεί να εξηγήσει μία έννοια.
Η Susan Wagner Cook, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά μαθαίνουν νέες έννοιες πιο γρήγορα και εύκολα αν επαναλαμβάνουν τις κινήσεις του δασκάλου μπροστά σε έναν καθρέπτη και ότι τα μαθήματα αυτά παραμένουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη μνήμη τους, από εκείνα που γίνονται μόνο με λόγια.
Στο ζήτημα αυτό υπάρχει θέση και για την τεχνολογία, ειδικά μετά την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συσκευών που λειτουργούν μέσω χειρονομιών, όπως το Nintendo Wii ή ο αισθητήρας, της Microsoft, Kinect add-on για το Xbox και τις οθόνες αφής.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, μετέτρεψαν δυο χειριστήρια του Wii σε μια συσκευή που βοηθάει τα παιδιά να φανταστούν τον λόγο της αναλογίας. Για παράδειγμα, να κατανοήσουν πως, αν ένα φυτό μεγαλώνει δυο φορές πιο γρήγορα από ένα άλλο, η διαφορά ανάμεσα στα ύψη τους θα γίνεται μεγαλύτερη με το πέρασμα του χρόνου.
Αυτή μπορεί να είναι δύσκολη έννοια για τα παιδιά. Όταν τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους για να δείξουν τον ρυθμό ανάπτυξης των δύο φυτών, μερικοί έβαλαν το ένα χέρι τους λίγο πιο ψηλά από το άλλο, αλλά σήκωσαν και τα δύο με την ίδια ταχύτητα.
Το σύστημα παρείχε στα παιδιά άμεση πληροφόρηση, για να καταλάβουν πότε οι χειρονομίες τους ήταν σωστές με αυτό που θα έπρεπε στην πραγματικότητα να συμβεί στα δύο φυτά όσο μεγαλώνουν.
Την ίδια στιγμή, ο αισθητήρας Kinect χρησιμοποιείται και σε μελέτες, για να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να χαρτογραφούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τους αριθμούς στον φυσικό κόσμο, μία ικανότητα που φαίνεται απλή, αλλά θεμελιώδης για να καταλάβουμε τα μαθηματικά. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν να τοποθετήσουν το “50” στη μέση της κλίμακας από το 0-100.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Eberhard Karls της Γερμανίας, διαπίστωσαν ότι ένα παιδί επτά ετών μπορεί να τοποθετήσει ευκολότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια τους αριθμούς σε μία τέτοια σειρά, αν πρώτα τους έχει “περπατήσει”, με την κίνησή τους να αποτυπώνεται και να αναλύεται από τον αισθητήρα, από το να χρησιμοποιεί το ποντίκι ενός υπολογιστή.
Αν κανείς σκεφτεί όλα τα παραπάνω, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι μαθητές να χοροπηδούν και να κάνουν χειρονομίες όλη τη ώρα μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Ο Manches, ωστόσο, συνιστά προσοχή.
Το πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη ακόμα δεν έχει ανακαλύψει ακόμα την ακριβή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο μυαλό και στο σώμα και πώς αυτή επηρεάζει το αποτέλεσμα. “Δεν μπορεί κανείς να φτάνει κατευθείαν στο στάδιο της πρόβλεψης και παρέμβασης. Είναι πολύ νωρίς”, λέει.
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν θεωρίες για το τι ακριβώς συμβαίνει, ειδικά όταν οι χειρονομίες βοηθούν τόσο το μυαλό. Τα μαθήματα που κάνουμε στο σχολείο περιλαμβάνουν συνήθως δηλωτική μνήμη, που σημαίνει πράγματα που μπορούμε συνειδητά να θυμηθούμε ή να δηλώσουμε σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Όμως, μερικές από τις αναμνήσεις μας είναι μη δηλωτικές, δηλαδή πράγματα που μπορούμε να θυμηθούμε χωρίς να χρειάζεται να τα εξηγήσουμε. Το κλασικό παράδειγμα είναι το ποδήλατο. Ποτέ δεν το ξεχνάμε. Οι φυσικές κινήσεις αποτελούν τον πρώτο παράγοντα παρασκευής μη δηλωτικών αναμνήσεων. Έτσι, μέσω των κινήσεων και της ομιλίας μπορούμε να φτιάξουμε δύο διαφορετικές αναμνήσεις για το ίδιο γεγονός, ενισχύοντας τις πιθανότητές μας να το θυμόμαστε.
Ακόμα και οι ερευνητές διστάζουν να δώσουν δεσμευτικές κατευθυντήριες γραμμές στους δασκάλους. “Πριν από πέντε χρόνια θα έλεγα ότι υπήρχε σοβαρός κίνδυνος δίνοντας στους δασκάλους οδηγίες, βάσει των ερευνών¨, λέει ο Cook. Σήμερα, δεν φαίνεται τόσο ανήσυχος για την επικείμενη ζημιά.
“Σε κάθε μελέτη που έχουμε δοκιμάσει τη σημασία της χειρονομίας, έχουμε ανακαλύψει ότι είναι μεγάλη και έχει αποτέλεσμα. Ακόμα και στις δοκιμαστικές φάσεις, που πιστεύαμε ότι δεν θα λειτουργήσει”, λέει ο Cook.
Via
Αυτό υποδηλώνει ότι, ακόμα και σε υποσυνείδητο επίπεδο μόνο, όλοι μας εκτιμούμε την επικοινωνιακή αξία του σώματος. Παράλληλα, διαπίστωσε ότι οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν περισσότερες χειρονομίες για να τονίσουν τα στοιχεία και σημεία που επιθυμούν στον λόγο τους.
Όμως, οι χειρονομίες μπορούν να κάνουν περισσότερα από το αυξήσουν τη δημοτικότητα του δασκάλου. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα μικρά παιδιά μαθαίνουν περισσότερα, εάν ο δάσκαλός τους κινείται όταν προσπαθεί να εξηγήσει μία έννοια.
Η Susan Wagner Cook, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά μαθαίνουν νέες έννοιες πιο γρήγορα και εύκολα αν επαναλαμβάνουν τις κινήσεις του δασκάλου μπροστά σε έναν καθρέπτη και ότι τα μαθήματα αυτά παραμένουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη μνήμη τους, από εκείνα που γίνονται μόνο με λόγια.
Στο ζήτημα αυτό υπάρχει θέση και για την τεχνολογία, ειδικά μετά την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συσκευών που λειτουργούν μέσω χειρονομιών, όπως το Nintendo Wii ή ο αισθητήρας, της Microsoft, Kinect add-on για το Xbox και τις οθόνες αφής.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, μετέτρεψαν δυο χειριστήρια του Wii σε μια συσκευή που βοηθάει τα παιδιά να φανταστούν τον λόγο της αναλογίας. Για παράδειγμα, να κατανοήσουν πως, αν ένα φυτό μεγαλώνει δυο φορές πιο γρήγορα από ένα άλλο, η διαφορά ανάμεσα στα ύψη τους θα γίνεται μεγαλύτερη με το πέρασμα του χρόνου.
Αυτή μπορεί να είναι δύσκολη έννοια για τα παιδιά. Όταν τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους για να δείξουν τον ρυθμό ανάπτυξης των δύο φυτών, μερικοί έβαλαν το ένα χέρι τους λίγο πιο ψηλά από το άλλο, αλλά σήκωσαν και τα δύο με την ίδια ταχύτητα.
Το σύστημα παρείχε στα παιδιά άμεση πληροφόρηση, για να καταλάβουν πότε οι χειρονομίες τους ήταν σωστές με αυτό που θα έπρεπε στην πραγματικότητα να συμβεί στα δύο φυτά όσο μεγαλώνουν.
Την ίδια στιγμή, ο αισθητήρας Kinect χρησιμοποιείται και σε μελέτες, για να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να χαρτογραφούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τους αριθμούς στον φυσικό κόσμο, μία ικανότητα που φαίνεται απλή, αλλά θεμελιώδης για να καταλάβουμε τα μαθηματικά. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν να τοποθετήσουν το “50” στη μέση της κλίμακας από το 0-100.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Eberhard Karls της Γερμανίας, διαπίστωσαν ότι ένα παιδί επτά ετών μπορεί να τοποθετήσει ευκολότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια τους αριθμούς σε μία τέτοια σειρά, αν πρώτα τους έχει “περπατήσει”, με την κίνησή τους να αποτυπώνεται και να αναλύεται από τον αισθητήρα, από το να χρησιμοποιεί το ποντίκι ενός υπολογιστή.
Αν κανείς σκεφτεί όλα τα παραπάνω, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι μαθητές να χοροπηδούν και να κάνουν χειρονομίες όλη τη ώρα μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Ο Manches, ωστόσο, συνιστά προσοχή.
Το πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη ακόμα δεν έχει ανακαλύψει ακόμα την ακριβή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο μυαλό και στο σώμα και πώς αυτή επηρεάζει το αποτέλεσμα. “Δεν μπορεί κανείς να φτάνει κατευθείαν στο στάδιο της πρόβλεψης και παρέμβασης. Είναι πολύ νωρίς”, λέει.
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν θεωρίες για το τι ακριβώς συμβαίνει, ειδικά όταν οι χειρονομίες βοηθούν τόσο το μυαλό. Τα μαθήματα που κάνουμε στο σχολείο περιλαμβάνουν συνήθως δηλωτική μνήμη, που σημαίνει πράγματα που μπορούμε συνειδητά να θυμηθούμε ή να δηλώσουμε σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Όμως, μερικές από τις αναμνήσεις μας είναι μη δηλωτικές, δηλαδή πράγματα που μπορούμε να θυμηθούμε χωρίς να χρειάζεται να τα εξηγήσουμε. Το κλασικό παράδειγμα είναι το ποδήλατο. Ποτέ δεν το ξεχνάμε. Οι φυσικές κινήσεις αποτελούν τον πρώτο παράγοντα παρασκευής μη δηλωτικών αναμνήσεων. Έτσι, μέσω των κινήσεων και της ομιλίας μπορούμε να φτιάξουμε δύο διαφορετικές αναμνήσεις για το ίδιο γεγονός, ενισχύοντας τις πιθανότητές μας να το θυμόμαστε.
Ακόμα και οι ερευνητές διστάζουν να δώσουν δεσμευτικές κατευθυντήριες γραμμές στους δασκάλους. “Πριν από πέντε χρόνια θα έλεγα ότι υπήρχε σοβαρός κίνδυνος δίνοντας στους δασκάλους οδηγίες, βάσει των ερευνών¨, λέει ο Cook. Σήμερα, δεν φαίνεται τόσο ανήσυχος για την επικείμενη ζημιά.
“Σε κάθε μελέτη που έχουμε δοκιμάσει τη σημασία της χειρονομίας, έχουμε ανακαλύψει ότι είναι μεγάλη και έχει αποτέλεσμα. Ακόμα και στις δοκιμαστικές φάσεις, που πιστεύαμε ότι δεν θα λειτουργήσει”, λέει ο Cook.
Via
