Άρθρο του Rolf Dobelli, συγγραφέα του βιβλίου «The Art of Thinking Clearly» («Η τέχνη της καθαρής σκέψης») dobelli.com
Οι
ειδήσεις κάνουν κακό στην υγεία. Οδηγούν σε φόβο και επιθετικότητα,
μειώνουν τη δημιουργικότητα και την ικανότητα σας να σκεφτόμαστε. Η
λύση; Σταματήστε να τις καταναλώνετε.
Κατά
τις τελευταίες δεκαετίες, κάποιοι τυχεροί ανάμεσά μας κατανόησαν τους
κινδύνους που φέρνει στη ζωή μας η υπεραφθονία των τροφίμων (παχυσαρκία,
διαβήτης) και ξεκίνησαν ν' αλλάζουν τη διατροφή τους. Αλλά οι
περισσότεροι από εμάς δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει ότι οι ειδήσεις
είναι για τον εγκέφαλο, ότι η ζάχαρη για το σώμα. Οι ειδήσεις είναι
εύκολο να χωνευτούν. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας τροφοδοτούν με
μικρές μπουκιές από ασήμαντα θέματα, μεζέδες που δεν αφορούν πραγματικά
τη ζωή μας και δεν απαιτούν σκέψη. Αυτός είναι ο λόγος που δεν
αισθανόμαστε σχεδόν καθόλου κορεσμό. Σε αντίθεση με τα βιβλία και τα
μακροσκελή άρθρα (που απαιτούν σκέψη), μπορούμε να καταναλώνουμε
απεριόριστες ποσότητες ευκολοχώνευτων ειδήσεων. Σήμερα, έχουμε φτάσει
στο ίδιο σημείο που βρισκόμασταν πριν 20 χρόνια όσο αφορά με τις
πληροφορίες σχετικά με τα τρόφιμα. Αρχίζουμε πια να αναγνωρίζουμε πόσο
τοξικές μπορεί να είναι οι ειδήσεις.
Οι ειδήσεις παραπλανούν
Σκεφτείτε το ακόλουθο συμβάν (δανεισμένο από τον Nassim Taleb).
Μια γέφυρα καταρρέει ενώ διέρχεται ένα αυτοκίνητο. Σε τι θα εστιάσουν
τα μέσα μαζικής ενημέρωσης; Στο αυτοκίνητο. Στον οδηγό. Από πού ερχόταν.
Πού πήγαινε. Πώς βίωσε την κατάρρευση (εάν επέζησε). Αλλά όλα αυτά
είναι ασήμαντα. Ποιο είναι το σημαντικό; Η κατασκευαστική αναξιοπιστία της γέφυρας.
Αυτός ήταν ο υποκρυπτόμενος κίνδυνος στη συγκεκριμένη περίπτωση και
ενδεχομένως υφίσταται και σε άλλες γέφυρες. Όμως, το αυτοκίνητο
δημιουργεί πιο εύκολα εντυπώσεις, είναι συγκεκριμένο και όχι αφηρημένο,
και είναι μια είδηση πιο εύκολη να αναπαραχθεί.
Οι ειδήσεις μας οδηγούν στο να ζούμε με μια εντελώς λανθασμένη αντίληψη κινδύνου στο μυαλό μας.
Έτσι, η τρομοκρατία είναι υπερτιμημένη. Το χρόνιο στρες υποτιμημένο. Η
κατάρρευση της Lehman Brothers υπερτιμημένη. Η δημοσιονομική
επιπολαιότητα υποτιμημένη. Οι αστροναύτες υπερτιμημένοι. Οι νοσοκόμες
υποτιμημένες.
Το να εκτίθεσαι στον Τύπο είναι παραλογισμός. Βλέποντας
στην τηλεόραση ένα αεροπορικό δυστύχημα μεταβάλλεται η αντίληψη σας ως
προς αυτόν τον κίνδυνο, ανεξάρτητα από την πραγματική πιθανότητα που
υπάρχει να συμβεί. Κάνετε λάθος αν νομίζετε ότι μπορείτε αυτό να το
αντισταθμίσετε με την προσωπική σας περισυλλογή. Οι τραπεζίτες και οι
οικονομολόγοι - οι οποίοι έχουν ισχυρά κίνητρα για να αντισταθμίζουν
τους κινδύνους που μεταδίδονται από τις ειδήσεις - έδειξαν ότι δεν
μπορούν. Η μόνη λύση: σταματήστε την κατανάλωση ειδήσεων.
Οι ειδήσεις είναι ασήμαντες
Από
τις περίπου 10.000 ειδήσεις που έχετε διαβάσει τους τελευταίους 12
μήνες, μπορείτε να αναφέρετε μια που σας βοήθησε να πάρετε μια καλύτερη
απόφαση για ένα σοβαρό θέμα που αφορά τη ζωή σας, την καριέρα σας ή την
επιχείρησή σας; Ουσιαστικά, η «κατανάλωση» ειδήσεων δεν είναι σημαντική
για τη ζωή σας. Αλλά οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τι είναι
σημαντικό, ενώ ευκολότερα αναγνωρίζουν τι είναι είδηση. Το σημαντικό
εναντίον της είδησης είναι η βασική διαμάχη στην σύγχρονη εποχή. Οι
ειδησεογραφικοί οργανισμοί θέλουν να πιστεύετε ότι οι ειδήσεις σας
προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Πολλοί όντως το πιστεύουν.
Ανησυχούν όταν χάνουν τη ροή των ειδήσεων. Στην πραγματικότητα, η
κατανάλωση ειδήσεων αποτελεί ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Όσο λιγότερο
καταναλώνετε ειδήσεις, τόσο μεγαλύτερο το πλεονέκτημα σας.
Οι ειδήσεις δεν έχουν ερμηνευτική αξία
Οι ειδήσεις είναι φυσαλίδες που αναδύονται στην επιφάνεια από έναν βαθύτερο κόσμο.
Θα σας βοηθήσει η συσσώρευση γεγονότων να αντιληφθείτε τον κόσμο;
Δυστυχώς, όχι. Η σχέση λειτουργεί αντίστροφα. Τα σημαντικά ζητήματα δεν
αποτελούν ειδήσεις. Όσο περισσότερα δήθεν γεγονότα προσλαμβάνετε μέσω
των ειδήσεων τόσο λιγότερο διακρίνετε την μεγάλη εικόνα. Εάν η
πολύ πληροφόρηση οδηγούσε σε μεγαλύτερη οικονομική επιτυχία, οι
δημοσιογράφοι θα βρισκόντουσαν στην κορυφή της πυραμίδας των πλουσίων.
Όμως δεν συμβαίνει.
Οι ειδήσεις είναι τοξικές για τον οργανισμό
Ενεργοποιούν
συνεχώς το μεταιχμιακό σύστημα. Οι ιστορίες πανικού προκαλούν την
απελευθέρωση γλυκοκορτικοειδών (κορτιζόλη). Αυτό απορυθμίζει το
ανοσοποιητικό σύστημα και αναστέλλει την απελευθέρωση των αυξητικών
ορμονών. Με άλλα λόγια, το σώμα σας βρίσκεται σε κατάσταση χρόνιου στρες.
Υψηλή επίπεδα των γλυκοκορτικοειδών προκαλούν διαταραχή της πέψης,
έλλειψη ανάπτυξης (κυττάρων, μαλλιών, οστών), νευρικότητα και
ευαισθησία στις λοιμώξεις. Άλλες πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν το
φόβο, την επιθετικότητα, απώλεια περιφερειακής όρασης και
απευαισθητοποίηση.
Οι ειδήσεις αυξάνουν τα γνωστικά λάθη
Οι ειδήσεις τροφοδοτούν το μέγιστο από τα γνωστικά λάθη : προκατειλημμένη επιβεβαίωση. Όπως είπε ο Warren Buffett: «Ο
άνθρωπος είναι πολύ καλός στο να ερμηνεύει όλες τις νέες πληροφορίες,
έτσι ώστε να παραμένουν άθικτα τα συμπεράσματα που είχε εκ των προτέρων
εξάγει». Οι ειδήσεις επιτείνουν αυτό το ελάττωμα. Γινόμαστε
επιρρεπείς σε υπερβολική αυτοπεποίθηση, αναλαμβάνουμε ανόητα ρίσκα και
υποτιμούμε πραγματικές ευκαιρίες. Οι ειδήσεις επιδεινώνουν επίσης άλλο
ένα γνωστικό λάθος. Ο εγκέφαλος μας διψά για ιστορίες που «βγάζουν
νόημα» – ακόμη και αν δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Κάθε
δημοσιογράφος που γράφει «Η αγορά κινήθηκε λόγω του X» ή «Η εταιρεία
χρεοκόπησε λόγω του Ψ» είναι ηλίθιος. Έχω απηυδήσει με αυτό το φθηνό
τρόπο «ερμηνείας» του κόσμου.
Οι ειδήσεις αναστέλλουν τη σκέψη
Η σκέψη απαιτεί συγκέντρωση. Η συγκέντρωση απαιτεί χρόνο χωρίς διακοπές. Οι σύντομες ειδήσεις είναι ειδικά σχεδιασμένες για να διακόπτουν. Σαν τους ιούς, παραπλανούν τον οργανισμό για να τον βλάψουν. Οι ειδήσεις μας κάνουν ρηχούς, επιπόλαιους στοχαστές.
Αλλά το χειρότερο, επηρεάζουν σοβαρά τη μνήμη. Υπάρχουν δύο τύποι μνήμης. Η «χωρητικότητα» της μακροπρόθεσμης μνήμης
είναι σχεδόν άπειρη, αλλά η λειτουργική μνήμη είναι περιορισμένη και
εξαντλείται όταν αποθηκεύει ποσότητες ευτελών δεδομένων. Η διαδρομή από
τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη λειτουργεί ως σημείο φραγής
στον εγκέφαλο, όμως ο,τιδήποτε θέλετε να κατανοήσετε οφείλει να περάσει
από εκεί. Εάν η δίοδος μπλοκαριστεί, δεν περνά τίποτα. Και επειδή οι ειδήσεις διασπούν τη συγκέντρωση, αποδυναμώνεται η κατανόηση.
Οι ειδήσεις online έχουν ακόμα χειρότερη επίδραση. Μελέτη του 2001 στον
Καναδά έδειξε πως η κατανόηση υποχωρεί όσο ο αριθμός των υπερσυνδέσμων
(links) σε ένα έγγραφο αυξάνεται. Γιατί; Γιατί κάθε φορά που εμφανίζεται
ένας υπερσύνδεσμος ο εγκέφαλος θα πρέπει να αποφασίσει αν θα θα τον
επιλέξει, κάτι που αποσπά την προσοχή.
Οι ειδήσεις λειτουργούν σαν ναρκωτικό
Καθώς
οι ιστορίες ξετυλίγονται θέλουμε να μάθουμε πώς συνεχίζονται. Με
εκατοντάδες αφηγήσεις στο μυαλό μας, αυτή η λαχτάρα γίνεται όλο και πιο
συναρπαστική και τελικά δύσκολο να αγνοηθεί. Παλιά οι επιστήμονες
πίστευαν ότι οι πυκνές συνδέσεις που σχηματίζουν κάπου 100
δισεκατομμύρια νευρώνες στον εγκέφαλο μας παγιώνονται όταν
ενηλικιωνόμαστε. Αυτό δεν ισχύει. Τα νευρικά κύτταρα διαρκώς «σπάνε» παλιές συνδέσεις και σχηματίζουν καινούριες.
Όσο περισσότερες ειδήσεις καταναλώνουμε, τόσο περισσότερο ασκούμε τα
νευρωνικά κυκλώματα που διατίθενται για πρόχειρα διαβάσματα και πολλαπλά
καθήκοντα, ατροφώντας εκείνα που χρησιμοποιούνται για εμβριθή ανάγνωση
και επικεντρωμένη σκέψη. Οι περισσότεροι καταναλωτές ειδήσεων – ακόμη
και αν υπήρξαν μανιώδεις αναγνώστες βιβλίων – έχουν απολέσει την ικανότητα να αφομοιώσουν μακροσκελή άρθρα ή βιβλία.
Μετά από τέσσερις, πέντε σελίδες κουράζονται, η συγκέντρωσή τους
εξαφανίζεται, γίνονται ανήσυχοι. Δεν οφείλεται στο ότι γέρασαν ή στο ότι
το πρόγραμμά τους επιβαρύνθηκε. Είναι επειδή η φυσική δομή του εγκεφάλου τους άλλαξε.
Οι ειδήσεις είναι σπατάλη χρόνου
Αν
διαβάζετε εφημερίδα για δεκαπέντε λεπτά κάθε πρωί, μετά ενημερώνεστε
για δεκαπέντε επιπλέον λεπτά ενώ γευματίζετε και δεκαπέντε λεπτά πριν
κοιμηθείτε, προσθέστε πέντε λεπτά εδώ και εκεί ενώ εργάζεστε,
συνυπολογίζεστε τον χρόνο περισπασμού και συγκέντρωσης ξανά, θα
διαπιστώστε ότι χάνετε τουλάχιστον μισή ημέρα κάθε εβδομάδα. Οι
πληροφορίες δεν είναι πλέον σπάνιο αγαθό. Αλλά η προσοχή είναι. Συνήθως
αποφεύγετε επιπολαιότητες με τα χρήματα, τη φήμη ή την υγεία σας. Γιατί
το κάνετε με το μυαλό σας;
Οι ειδήσεις μάς κάνουν αδρανείς
Στη
συντριπτική τους πλειοψηφία αφορούν πράγματα που δεν μπορούμε να
επηρεάσουμε. Η καθημερινή επανάληψη ειδήσεων για πράγματα που δεν
μπορούμε να επηρεάσουμε, μας κάνει παθητικούς. Μας συνθλίβει μέχρι που
υιοθετούμε μια απαισιόδοξη κοσμοθεώρηση, απευαισθητοποιημένη,
σαρκαστική και μοιρολατρική. Ο επιστημονικός όρος είναι «επίκτητη
ανημπόρια». Είναι λίγο υπερβολικό, αλλά δεν θα με εξέπληττε εάν η
κατανάλωση ειδήσεων, τουλάχιστον εν μέρει, συμβάλλει στην ευρέως σήμερα
διαδεδομένη κατάθλιψη.
Οι ειδήσεις σκοτώνουν τη δημιουργικότητα.
Τέλος,
πράγματα που ήδη γνωρίζουμε περιορίζουν τη δημιουργικότητά μας. Είναι
ένας λόγος που μαθηματικοί, λογοτέχνες, συνθέτες και επιχειρηματίες
συνήθως παράγουν τα πλέον δημιουργικά τους έργα σε νεαρή ηλικία. Δεν
γνωρίζω ούτε έναν πραγματικά δημιουργικό νου που να είναι εθισμένος στην
κατανάλωση ειδήσεων – ούτε έναν συγγραφέα, συνθέτη, μαθηματικό, γιατρό,
επιστήμονα, μουσικό, σχεδιαστή, αρχιτέκτονα ή ζωγράφο. Από την άλλη,
γνωρίζω ένα σωρό άκρως μη δημιουργικά μυαλά που καταναλώνουν ειδήσεις
όπως τα ναρκωτικά. Όσοι ψάχνουν για καινούριες λύσεις αγνοούν την
ειδησεογραφία. Όσοι την παρακολουθούν, καταλήγουν ξανά στις παλιές.
Η
κοινωνία χρειάζεται τη δημοσιογραφία – αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η
ερευνητική δημοσιογραφία είναι πάντοτε σημαντική. Χρειαζόμαστε ρεπορτάζ
που ελέγχουν τους θεσμούς και αποκαλύπτουν την αλήθεια. Αλλά τα
σημαντικά ευρήματα δεν πρέπει να αναδεικνύονται με τη μορφή ειδήσεων.
Ουσία εμπεριέχουν τα μακροσκελή άρθρα σε περιοδικά και τα
εμπεριστατωμένα βιβλία.
Έχοντας περάσει τέσσερα χρόνια χωρίς να παρακολουθώ ειδήσεις, μπορώ να δω και να αναφέρω τα αποτελέσματα αυτής της ελευθερίας: λιγότερη
αποδιοργάνωση, λιγότερο άγχος, βαθύτερη σκέψη, περισσότερο χρόνο,
περισσότερες γνώσεις. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο.
