Όταν ο κόσμος συμφωνεί μαζί μου, έχω πάντα την αίσθηση πως πρέπει να κάνω λάθος.
Oscar Wilde
Oscar Wilde
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός περιοδικών, βιβλίων, τηλεοπτικών εκπομπών και ντοκιμαντέρ, αλλά και ιστοσελίδες και αναρτήσεις στο Διαδίκτυο, με περίεργους, εντυπωσιοθηρικούς και μυστηριώδεις τίτλους και με θεματικές όπως οι χαμένες ήπειροι, οι υπεραναπτυγμένοι πολιτισμοί του παρελθόντος, οι άγνωστες αρχαίες φυλές, τα αναπόδεικτα τεκτονικά φυσικά φαινόμενα, η προϊστορική έλευση εξωγήινων στη Γη και άλλα πολλά. Ολες αυτές οι επιστημονικοφανείς θεωρίες και δοξασίες και οι έντυποι και ηλεκτρονικοί φορείς τους, συγκροτούν, δίπλα στην επιστημονική και στη θρησκευτική αντίληψη του κόσμου, ένα πεδίο ιδεών και ανθρώπινων συμπεριφορών, το οποίο ο Αμερικανός ιστορικός Ronald. Η. Fritze ονομάζει «εναλλακτικό λατρευτικό πεδίο». Το φαινόμενο αυτό έχει συχνά μεγάλη απήχηση και εκτός από τα επιστημονικά και ιστορικά ψεύδη που διαδίδει και εμπεδώνει, αποφέρει και τεράστια κέρδη στους δημιουργούς του.
Ο Fritze στο βιβλίο του με τον τίτλο
«Επινοημένη γνώση» διερευνά το «εναλλακτικό λατρευτικό πεδίο» και τους
τρόπους με τους οποίους κατασκευάζεται. Η ψευδοϊστορία και η
ψευδοεπιστήμη είναι βέβαια τα κύρια μέσα για την κατασκευή του και
ορίζονται κατ’ αντιπαραβολή με την ιστορία και την επιστήμη γενικά. Ο
συγγραφέας θεωρεί ότι η ιστορία είναι η «ακριβής εξιστόρηση του
ανθρώπινου παρελθόντος» με τη χρήση αποδεικτικών στοιχείων και τεκμηρίων
και την ανάλογη μέθοδο ανάλυσης και αξιολόγησής τους. Αντίθετα
ψευδοϊστορία είναι η προσπάθεια επιβεβαίωσης μιας εκ των προτέρων
δημιουργημένης πεποίθησης με την επιλεκτική χρήση διαφόρων στοιχείων και
τον αποκλεισμό άλλων που δεν ταιριάζουν με το θεωρητικό της σχήμα. Η
ψευδοϊστορία συχνά θεωρεί ότι οι μύθοι περιγράφουν πραγματικά ιστορικά
γεγονότα, τα οποία υποτίθεται ότι αυτή φέρνει ξανά στο προσκήνιο, ενώ
επιπλέον αντλεί εμπνεύσεις από το απόθεμα των διαψευσμένων από την
εξέλιξη της επιστήμης παλαιών θεωριών και ιδεών.
Οι ψευδοεπιστήμες και το εναλλακτικό
λατρευτικό πεδίο εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και με
την ανάπτυξη της τυπογραφίας και των φτηνών βιβλίων και αργότερα και
άλλων μέσων, όπως το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος και η τηλεόραση, έγιναν
προϊόν της μαζικής κουλτούρας και γνώρισαν μεγάλη διάδοση. Οι
ψευδοεπιστήμες και οι ψευδοϊστορίες και οι λατρευτικές συμπεριφορές των
ανθρώπων γι’ αυτές, λειτουργούν ως μόδα και εναλλάσσονται διαρκώς σε μια
διαδικασία δημιουργίας, απήχησης και παρακμής. Προφανώς δε, στα βιβλία
και στα δημιουργήματα αυτής της κατηγορίας αναπαράγονται σχεδόν πάντα
ιδεολογίες και πεποιθήσεις αντιδραστικές και ανορθολογικές, οι οποίες
και εγχαράσσονται στους πάμπολλους αποδέκτες και καταναλωτές τους. Ο
Fritze όμως, μάλλον ως εμπειριστής, δεν στέκεται αυτοτελώς στα
ιδεολογικά συμφραζόμενα του φαινομένου και στους μηχανισμούς της
αντίστοιχης λειτουργίας του. Επιλέγει κάποιες από τις βασικότερες
υποτιθέμενες ιστορικές, επιστημονικές και θρησκευτικές δοξασίες που
συγκροτούν το εναλλακτικό λατρευτικό πεδίο, κυρίως στην Αμερική και τις
διερευνά αναλυτικά.
Ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας
Ετσι διέρχεται διεξοδικά τον μύθο της
χαμένης Ατλαντίδας, με τον υποτιθέμενο ανεπτυγμένο πολιτισμό της και τον
παρακολουθεί από τις απαρχές του στους πλατωνικούς διαλόγους «Τίμαιος»
και «Κριτίας» μέχρι πρόσφατα και περιγράφει τις ποικίλες μυθοπλαστικές
και ανορθολογικές του χρήσεις. Στη συνέχεια εξετάζει τις δοξασίες για
την ανακάλυψη της Αμερικής από απίθανους εξερευνητές διαφόρων φυλών και
εθνοτήτων, πολύ πριν από τον Κολόμβο. Τα φανταστικά αυτά ταξίδια στον
τότε ανεξερεύνητο κόσμο περιγράφονται σε πολλά βιβλία που πλασάρονται ως
σοβαρά και επιτυγχάνουν υψηλές πωλήσεις παρά τις επικρίσεις των
επιστημόνων. Μια άλλη περίπτωση, στην οποία ο Fritze στέκεται αρκετά,
έχει κατασκευαστεί στο πεδίο της κοσμογονίας, της μελέτης δηλαδή της
δημιουργίας του σύμπαντος και της ανθρωπότητας. Πρόκειται για
εξωφρενικές θεωρίες σχετικά με την καταγωγή τόσο των λευκών όσο και των
μαύρων που συγκρότησαν και διέδιδαν διάφορες οργανώσεις. Τέτοιες ήταν η
λευκή «Χριστιανική Ταυτότητα» και το «Εθνος του Ισλάμ» των μαύρων που
ιδρύθηκε τη δεκαετία του ’30 στο Ντιτρόιτ, με ρατσιστικό υπόβαθρο
αντίστοιχα και αμοιβαίο αποκλεισμό του Αλλου. Βέβαια το «Εθνος του
Ισλάμ» ήταν αποτέλεσμα του σκληρού ρατσισμού που βίωναν οι μαύροι στην
Αμερική του Μεσοπολέμου και συνέβαλε αρκετά στην αλλαγή των συνθηκών
ζωής των μελών του. Ο Fritze αναδεικνύει τον ανορθολογισμό και το
κραυγαλέο ψεύδος και άλλων ψευδοεπιστημονικών θεωριών και δοξασιών που
δήθεν ερμηνεύουν διάφορες φυσικές καταστροφές ή εξηγούν κάποια επεισόδια
της Βίβλου με βάση την υποτιθέμενη κίνηση των πλανητών, αναθεωρούν την
ιστορική χρονολόγηση, δέχονται την ύπαρξη ανεπτυγμένων πολιτισμών την
εποχή των παγετώνων, διακηρύσσουν το τέλος του κόσμου κάθε τόσο, ή ακόμα
διαδίδουν ότι τα δημιουργήματα της ανθρωπότητας έγιναν από αρχαίους
αστροναύτες που κατέβηκαν στη Γη. Στην ψευδοϊστορία δε εντάσσει και τις
απόψεις του Μάρτιν Μπερνάλ, ο οποίος με το γνωστό πολύκροτο βιβλίο του
«Mαύρη Αθηνά: οι αφροασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού»,
υποστήριξε ότι ο κλασικός ελληνικός πολιτισμός ήταν αποτέλεσμα της
επιρροής των αρχαίων Αιγυπτίων. Παρουσιάζει όλο τον κριτικό διάλογο που
αναπτύχθηκε γύρω από το βιβλίο και καταλήγει ότι ήταν μια μεταμοντέρνα,
στρατευμένη στον αφροκεντρισμό, μελέτη.
Το βιβλίο του Ronald H. Fritze διαβάζεται
άνετα και από το ευρύτερο κοινό, αναδεικνύει με ευκρίνεια το πρόβλημα
της επέκτασης του ψευδοεπιστημονικού και ψευδοϊστορικού πεδίου και
αποδεικνύεται εξαιρετικά ενδιαφέρον για τον εγχώριο αναγνώστη που εδώ
και λίγα χρόνια «ψεκάζεται» με απίστευτες ποσότητες ανορθολογισμού και
συνωμοσιολογίας.
RONALD H. FRITZE - Επινοημένη γνώση, ψευδοϊστορία, ψευδοεπιστήμη και ψευδοθρησκείες . μετ.: Δημήτρης Τανούδης
Του Κωστα Καρακωτια – Καθημερινή
