«Δεν θα ισχυριστώ ότι στόχος της δουλειάς μου είναι το καλό των άλλων,
στόχος της δουλειάς μου είναι το δικό μου καλό, και περιφρονώ όποιον
δέχεται να θυσιάζει το συμφέρον του για το καλό των άλλων. Θα μπορούσα
να σας πω ότι εσείς είστε αυτοί που δεν υπηρετείτε το κοινό καλό, γιατί
κανένα καλό δεν μπορεί να επιτευχθεί με τίμημα ανθρώπινες θυσίες, γιατί
παραβιάζοντας τα δικαιώματα ενός ανθρώπου, παραβιάζετε τα δικαιώματα
όλων των ανθρώπων, και μια κοινωνία χωρίς δικαιώματα είναι
καταδικασμένη.»
«Αν πείτε σε μια όμορφη γυναίκα ότι είναι όμορφη, τι
της έχετε προσφέρει; Δεν κάνετε τίποτα περισσότερο από το να
αναγνωρίζετε ένα γεγονός και δεν σας κοστίζει και τίποτα. Αλλά αν πείτε
σε μία άσχημη γυναίκα ότι είναι όμορφη, τότε της κάνετε σε μεγάλο βαθμό
την τιμή να να διαφθείρει την έννοια της ομορφιάς. Να αγαπάς μία γυναίκα
για τις αρετές της δεν έχει νόημα. Το έχει κερδίσει, είναι η ανταμοιβή
της, δεν είναι δώρο. Αλλά να την αγαπάς για τα πάθη της είναι σαν να
ατιμώνεις όλες τις αρετές για χάρη της–και αυτό είναι ο πραγματικός
φόρος τιμής της αγάπης, γιατί θυσιάζεις τη συνείδησή σου, το λόγο σου,
την ακεραιότητά σου και την ανεκτίμητη αυτοπεποίθησή σου.»
«Απευθύνομαι σε όσους θέλουν να ζήσουν και να ξαναβρούν τη χαμένη τους
αυτοεκτίμηση. Τώρα που ξέρετε την αλήθεια για τον κόσμο σας, σταματήστε
να στηρίζετε τους καταστροφείς σας. Το κακό που λυμαίνεται τον κόσμο σας
αντλεί τη δύναμή του απ’ τη δική σας συγκατάθεση. [11] Αποσύρετε τη
συγκατάθεσή σας. Αποσύρετε τη στήριξή σας. Μην προσπαθείτε να ζήσετε με
τους όρους των εχθρών σας. Μην προσπαθείτε να κερδίσετε σ’ ένα παιχνίδι
όπου οι κανόνες επιβάλλονται από τους άρπαγες. Μη ζητάτε εύνοιες απ’
όσους σας υποδουλώνουν, μην εκλιπαρείτε την ελεημοσύνη όσων σας
λήστεψαν, ζητιανεύοντας απ’ αυτούς επιχορηγήσεις, δάνεια ή δουλειές, μη
συντάσσεστε μαζί τους προκειμένου να πάρετε πίσω όσα σας άρπαξαν,
βοηθώντας τους να ληστέψουν τους γείτονές σας. Είναι αδύνατο να ελπίζει
κανείς ότι θα ζήσει με δωροδοκίες που θα λάβει για να κάνει τα στραβά
μάτια στην καταστροφή του. Μην αγωνίζεστε για κέρδη, επιτυχία ή ασφάλεια
υποθηκεύοντας το δικαίωμά σας στην ύπαρξη. Γιατί αυτή η υποθήκη δεν
πρόκειται να αποπληρωθεί ποτέ: όσο περισσότερα πληρώνετε, τόσο
περισσότερα θα σας ζητούν όσο υψηλότερες αξίες θα κατακτάτε, τόσο πιο
τρωτοί κι ανυπεράσπιστοι θα γίνεστε. Το σύστημά τους βασίζεται σε μια
μέθοδο ατέρμονου εκβιασμού που αποσκοπεί στο να σας αφαιμάξει,
εκμεταλλευόμενο όχι τις αμαρτίες σας, αλλά την αγάπη σας για την
ύπαρξη.»
Ayn Rand
To κείμενο αυτό θίγει τη λάθος λειτουργία που έχει σήμερα η ηθική του
αλτρουϊσμού, δηλαδή την ηθική που υπαγορεύει κάποιος να θέτει τον εαυτό
του στην υπηρεσία των άλλων. Ακούγεται απλό αλλά δεν είναι καθόλου, η
Rand απορρίπτει αυτή τη θέση θεωρώντας ότι τέτοιες συμπεριφορές οδηγούν
κάποιον σε ακραίες κι ανήθικες καταστάσεις.
Ο οποιοσδήποτε υιοθετεί αυτή τη στάση δεν έχει αυτοεκτίμηση και βλέπει
την ανθρωπότητα σαν ένα μάτσο καταδικασμένους ρακένδυτους, θεωρεί την
ίδια την ύπαρξη στην ουσία της ότι βρίσκεται σε απόγνωση και θα έχει
εμμονές σε ανάλογες υπερβολικές καταστάσεις, παρά σε αυτό που είναι
«πραγματική ζωή.»
Στο πολύ αξιόλογο βιβλίο της, Atlas Shrugged (ελλ. Ο Άτλας Επαναστάτησε)
η Ayn Rand, ανάμεσα στα άλλα προσεγγίζει το θέμα του κακώς νοούμενου
αλτρουϊσμού. Το απόσπασμα αυτό το περιγράφει πολύ σωστά ! [1]
Όσο δύσκολο και να είναι να το δεχθούμε τόσο η αγάπη όσο και η φιλία
είναι καταστάσεις που υποκινούνται από εγωιστικά κίνητρα. Η Rand θεωρεί
ότι η ηθική πρέπει να βασίζεται σε λογικά ιεραρχημένες αξίες και
συγκεκριμένα «πάντα να ενεργεί κάποιος σύμφωνα με αυτή την ιεραρχία των
αξιών του.» Αυτό προϋποθέτει μία κοινωνία που έχει συμφωνήσει [11] στα
βασικά τι περιέχουν αυτές οι αξίες, πράγμα άγνωστο σήμερα.
Φίλοςσημαίνει όφελος. [2]
Το σημείο από όπου θα πρέπει να ξεκινήσει κάποιος είναι με το τι εννοεί η
Ραντ με τη λέξη «θυσία». Αν το δεν το καταλάβει–έστω και αν
διαφωνήσει–δεν μπορεί να πάει παρακάτω. Και θυσία σημαίνει να
παραιτείται κάποιος από μία μεγάλη αξία για χάρη μίας μικρότερης. Έτσι
αν πραγματικά αγαπάω την ελευθερία περισσότερο από όσο τη δική μου
άνεση, τότε το να παραιτούμαι από τις ανέσεις μου για την ελευθερία, δεν
είναι κατά την Rand μία θυσία.
Για τη συγγραφέα η υψηλότερη ηθική αρχή είναι η επίτευξη της προσωπικής
ευτυχίας. Σε αυτό το σημείο εισάγει και στα έργα της μία άλλη αρχή που
ονομάζει ηθικό εγωισμό. Αυτός ο καλός εννοούμενος εγωϊσμός σε συνδυασμό
με το ότι ο άνθρωπος για την επιβίωσή του θα πρέπει να ακολουθεί μία
σειρά ιεραρχημένων αξιών και αρετών όπως η δικαιοσύνη, ο ορθολογισμός, η
παραγωγικότητα, η ανεξαρτησία κτλ. παρέχει στον άνθρωπο το σωστό
προσανατολισμό στη ζωή του.
Η Ραντ απορρίπτει τον παραδοσιακό αλτρουϊσμό, όπως προβάλλεται από
σήμερα καθώς και την υποχρέωση του ανθρώπου να ζει για τους άλλους. Όπως
σημειώνει
«Τα άτομα πρέπει να ζουν για λογαριασμό τους, ούτε να θυσιάζουν τον
εαυτό τους για τους άλλους, ούτε να θυσιάζουν άλλους για τον εαυτό
τους».
Όλοι της οι ήρωες χτίζονται μέσα από αυτή την οπτική και δικαίως έτσι
φέρουν το όνομα «ήρωες»: υπάρχουν για τον εαυτό τους, δεν θυσιάζουν
άλλους για αυτούς και ούτε θυσιάζουν τον εαυτό τους για τους άλλους. «Ο
κάθε άνθρωπος κρίνεται για αυτό που είναι και το εισπράττει αυτό
ανάλογα, έτσι όπως δεν πληρώνεις πάρα πολλά χρήματα για ένα κομμάτι
σκουριασμένο μέταλλο σε σύγκριση με ένα κομμάτι γυαλισμένου μετάλλου, με
τον ίδιο τρόπο δεν δίνεις περισσότερη αξία σε έναν παλιάνθρωπο από ό,τι
σε έναν ήρωα, το να περιφρονείς τα ελαττώματα των ανθρώπων είναι μία
πράξη ηθικής παραποίησης, και το να συγκρατείς το θαυμασμό σου για τις
αρετές τους είναι μία πράξη ηθικής υπεξαίρεσης.
Συγκεκριμένα οι ήρωες του «Ο Άτλας Επαναστάτησε» παίρνουν τον παρακάτω όρκο:
«Ορκίζομαι στη ζωή μου ότι δεν θα ζήσω για χάρη κανενός ανθρώπου, αλλά ούτε θα ζητήσω από κάποιον να ζήσει για χάρη μου»
Με αυτά τα λόγια η έννοια του αλτρουϊσμού ή της θυσίας όχι μόνο δεν
παίρνει άλλο περιεχόμενο, ούτε καν αναπροσδιορίζεται, αλλά παύει να
υπάρχει. Κάθε αυτοθυσία είναι ένα κακό, «γιατί η ίδια η θυσία είναι η
προδοσία μίας μεγάλης αξίας για χάρη μίας μικρότερης ή ανύπαρκτης αξίας.
Αυτό που προτείνει η Ραντ είναι πάντα να δρα κάποιος σε συμφωνία με την
προσωπική ιεραρχία των αξιών του και ποτέ να μη θυσιάζει μία μεγαλύτερη
αξία για μία μικρότερη. [3]
Αν εγκαταλείψει αυτό το σκοπό, τότε εγκαταλείπει το μοναδικό πρότυπο με
το οποίο μπορεί να κάνει ορθολογικές επιλογές. Εκείνος που χάνει τη
φιλοδοξία του για να πετύχει τις δικές του αξίες και το σκοπό του,
αυτόματα χάνει και τη φιλοδοξία του για να ζήσει. Έχει πλέον
εγκαταλείψει κάθε βάση και πρότυπο λογικής ηθικής και επιλέγει στη θέση
της κάποιον μυστικιστικό θεό, ή κάποια κοινωνική (κοινωνία),
υποκειμενική (επιθυμία) θεωρία ηθικής.
Η τυφλή πίστη δεν είναι αρετή και δεν εννοούμε μόνο τη θρησκευτική,
ανοίξτε ένα λεξικό να δείτε τη σημασία της λέξης πίστη. [4] Στον
περίφημο λόγο του ο John Galt, από το Ο Άτλας Επαναστάτησε αναφέρει:
«Μην λες ότι φοβάσαι να εμπιστευθείς το μυαλό σου γιατί είσαι τόσο
μικρός. Είσαι πιο ασφαλής με το να παραδίδεσαι στους μυστικιστές και να
απορρίπτεις έστω και τα λίγα που ξέρεις; Ζήσε και πράξε μέσα στους
περιορισμούς της γνώσης σου και συνέχιζε να διευρύνεις τη γνώση σου στα
όρια της ζωής σου. Λυτρώστε το μυαλό σας από τα ενεχυροδανειστήρια της
εξουσίας. Αποδεχθείτε το γεγονός ότι δεν είστε παντογνώστες, αλλά
κάνοντας τους ζωντανούς νεκρούς δεν θα σας δώσει παντογνωσία—το μυαλό
σας είναι μεν επισφαλές, αλλά με το να σκέφτεστε ανόητα δεν θα σας κάνει
αλάθητους—το να κάνετε ένα λάθος μόνοι σας είναι πιο ασφαλές από δέκα
αλήθειες που τις πιστεύετε, γιατί στην πρώτη περίπτωση έχετε το
περιθώριο να το διορθώσετε, αλλά η δεύτερη περίπτωση καταστρέφει την
ικανότητά σας να διακρίνετε το λάθος από το σωστό.»
Μοναδική υποχρέωση που έχει κάποιος είναι να φροντίσει για τη δική του
ευημερία–έτσι αν κάτι δεν προάγει τη δική μου ευημερία, τότε δεν έχω
καθήκον να το κάνω (ας αναρωτηθούμε εδώ τι σημαίνει σήμερα αγώνας για τη
δημοκρατία, ελευθερία κτλ.). Έτσι λοιπόν το να παραμερίσω την ευημερία
μου για μία ελευθερία, δεν είναι θυσία, αν προηγουμένως εγώ ο ίδιος δεν
έχω αποκηρύξει από πάνω μου οποιαδήποτε επιβεβλημένη πεποίθηση, προσμονή
και ορθολογική συμπεριφορά.
Εφόσον οι προσωπικές σου αξίες καθορίζονται από την πραγματικότητα της
ύπαρξής σου σαν λογικός άνθρωπος, ο αγώνας για να τις πετύχεις είναι ο
ίδιος ο αγώνας για τη ζωή σου. Αλλά η φιλοδοξία και η προσπάθεια να
βιώσεις τη ζωή σου ως άνθρωπος είναι απλώς η υπαρξιακή μορφή της
φιλοδοξίας (σε μορφή ψυχολογική) για να είσαι ευτυχισμένος. Η Ραντ είναι
ξεκάθαρη ότι με την ευτυχία δεν εννοεί κάθε τι που προσφέρει
ευχαρίστηση. Το προσωπικό συμφέρον θα πρέπει να διακατέχεται από τη
λογική, μόνο αυτό που είναι κατάλληλο για ένα λογικό ον είναι καλό και η
βάση της πραγματική ευτυχίας. Για αυτό το λόγο είναι αντίθετη στον
παραδοσιακό ηδονισμό ο οποίος πρεσβεύει ότι αυτό που έχει αξία είναι
ό,τι σου δίνει ευχαρίστηση.
Ευτυχία για την Ραντ «είναι μια κατάσταση μη αντιφατικής χαράς, μιας
χαράς, χωρίς καμία τιμωρία ή ενοχή, μια χαρά που δεν συγκρούεται με
κάποια από τις αξίες σου και δεν λειτουργεί για τη δική σου καταστροφή»
Βάσει αυτού του ορισμού, η προσωπική ευτυχία είναι ο υψηλότερος ηθικός
στόχος του ανθρώπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε συναίσθημα υψώνεται πάνω
από τη φύση της πραγματικότητας καθοδηγώντας τις επιλογές μας. Η θέση
αυτή στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η πραγματικότητα είναι τέτοια όπου η
αληθινή-μη αντιφατική χαρά είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα μίας ζωής
όπου το Α είναι Α και ότι δεν μπορεί να βρεθεί πραγματική χαρά σε
οποιαδήποτε απομίμηση της πραγματικότητας με οποιοδήποτε τρόπο.
Αν κάποιος ήθελε να κάνει μία περίληψη το πώς βλέπει η Ραντ τον άνθρωπο,
η ίδια λέει τα εξής: «Η φιλοσοφία μου είναι η έννοια του ανθρώπου ως
ηρωικού όντος, με τη δική του ευτυχία ως τον ηθικό σκοπό της ζωής του
και με την παραγωγική επιτυχία ως ευγενέστερή του δραστηριότητα.»
Μετά από αυτό καταλαβαίνετε γιατί όταν ξεκίνησα να διαβάζω τα βιβλία της
Ayn Rand, κάποτε ένας γνωστός μού είπε με συμβουλευτικό ύφος: «Αυτό
που διαβάζεις είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και μπορεί να χαρακτηριστείς.»
Όλα αυτά είναι δύσκολες «πίστες». Όπως έχουμε θίξει και εδώ «Ουσιαστική
Ελευθερία, ουσιαστική Δράση, και όχι αντίδραση, συνεπάγεται να
απορρίψεις στην πράξη, όλους εκείνους τους δογματισμούς, όλους τους
–ισμούς, που απορρέουν από την παγ(ι)ωμένη λογική και καθιστούν τους
ανθρώπους ανενεργούς και αδρανείς» [5]
Η έννοια της θυσίας – υποταγής όπως τη διδαχθήκαμε (γύρισε και το άλλο
μάγουλο, με ταπεινότητα, υποτέλεια κτλ.) είναι άλλη μία παγ(ι)ωμένη
πτυχή που είναι αναγκαίο—όσο σκληρό κι αν φαντάζει να την απορρίψουμε.
Σε συνθήκες φυσιολογικής ύπαρξης σύμφωνα με την Ραντ, ο άνθρωπος πρέπει
να διαλέξει τους στόχους του, να τους προβάλλει στη ροή του χρόνου, να
τους κυνηγήσει και να τους πετύχει με τις δικές του προσπάθειες. Δεν
μπορεί να το πετύχει αυτό όμως αν οι στόχοι του βρίσκονται στο έλεος και
πρέπει να θυσιαστούν μπροστά σε κάθε ατυχία που συμβαίνει στους
άλλους.» [6]
Επικίνδυνες ιδέες. Λέτε; Χμ!
Ο αλτρουισμός είναι άλλη μια εκδήλωση του ασήμαντου «Ἑγώ» [9] άλλωστε σε
κάθε πρόταση που υποστηρίζει, ωραιοποιεί και ορίζει τον αλτρουισμό, το
εγώ κατέχει την πρώτη θέση, είτε ονομάζεται είτε παραμένει στην αφάνεια.
Εγώ είμαι αλτρουιστής και εγώ θυσιάζομαι για σένα και τα παιδιά μας.
Εγώ είμαι η σημαντική –ος και εγώ θα… μπλα μπλα, το ΕΓΩ είναι κι εδώ
φυσικά έτοιμο να προσδιορίσει την θυσία σου. Αυτός είναι ο βασικός λόγος
για τις Γυναίκες που Αγαπούν τους Ψυχοπαθείς κι έχουν πολύ χαμηλή
αυτοεκτίμηση. [10]
Άρα !
Τοις εγρηγορόσιν ένα και κοινόν κόσμον είναι, των δε κοιμωμένων έκαστος εις ίδιον αποστρέφεσθαι
(Για τους ξύπνιους υπάρχει ένας και ο ίδιος κόσμος, ενώ οι κοιμισμένοι
στρέφονται ο καθένας σε ένα δικό του, υποκειμενικό κόσμο).
Ηράκλειτος
