Ἡ κοινωνία μας ἀποκτᾶ ὅλο καὶ μεγαλύτερη ἀντιπάθεια πρὸς τὴ θρησκεία.
Ὅταν ἕνας μεγάλος συγγραφέας σὰν τὸν Φίλιπ Ρὸθ λέει, σὲ πρόσφατη συνέντευξή
του, ὅτι ἡ θρησκεία ἔχει «ἄθλιο ἱστορικό», ὅτι βρίσκει τοὺς θρησκευόμενους
«ἀπεχθεῖς» καὶ ὅτι μισεῖ τὰ «θρησκευτικὰ ψεύδη», ξεχνάει θεμελιώδη,
ἔμφυτα χαρακτηριστικὰ τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Δὲν εἶναι ὅμως ὁ μόνος.
Μᾶς ἀρέσει νὰ θεωροῦμε ἑαυτοὺς ὀρθολογικὰ ὄντα μὲ μικρὴ ἀνάγκη γιὰ
πνευματικότητα καὶ γιὰ ὅλες τὶς θρησκευτικὲς δομὲς ποὺ τόσο πολὺ ἔχουν
συντελέσει στὶς ἀντιλήψεις μας περὶ ἠθικῆς. Ἡ θρησκεία, ὑποστηρίζουν
πολλοί, ἔχει κάνει μεγάλο κακὸ στοὺς ἀνθρώπους καὶ ἔχει γίνει αἰτία
ἐντάσεων, πολεμικῶν συγκρούσεων, μίσους καὶ ὀδύνης σὲ ὅλο τὸν κόσμο.
Εἶναι ὅμως πολὺ ἁπλουστευτικὸ νὰ ἀποδίδουμε τὴν ἔμφυτη ἀνθρώπινη
ἐπιθετικότητά μας στὴ θρησκεία. Ἡ θρησκεία δὲν εἶναι ἡ πρωταρχικὴ αἰτία
τῶν συγκρούσεων στὸ Κασμὶρ ἢ στὴ Μέση Ἀνατολή. Καὶ οὔτε ἦταν ὁ βασικὸς
λόγος γιὰ τὶς ταραχὲς στὴ Βόρειο Ἰρλανδία. Οὔτε πρέπει νὰ μεμφόμαστε
τὴ θρησκεία γιὰ τὶς κατακτητικὲς σταυροφορίες τὴν Εὐρωπαίων χριστιανῶν,
τὴν ἐξόντωση τῶν Καθαρῶν ἀπὸ τὴν Καθολικὴ Ἐκκλησία στὴ μεσαιωνικὴ Γαλλία
ἢ τὴ φριχτὴ σφαγὴ τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὸν Μπογκντὰν Κμιελνίτζκι στὴν Πολωνία
τοῦ 17ου αἰώνα. Οἱ συγκρούσεις αὐτὲς εἶχαν νὰ κάνουν πολὺ περισσότερο
μὲ τὴν κοινωνικὴ ἐξαθλίωση, μὲ τὴ διεκδίκηση πολιτικῆς ἐξουσίας, γῆς
ἢ πλούτου, παρὰ μὲ τὸν Θεό.
Ἡ θρησκεία μπορεῖ νὰ ἔδωσε στὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ τὰ αἱματηρὰ ἐπεισόδια
τῆς ἱστορίας ἕνα λάβαρο. Συχνὰ πρόσφερε ἐπίσης συνεκτικὴ δύναμη, ἀκριβῶς
ὅπως κάνουν ἀκόμη σήμερα οἱ ἰδέες γιὰ τὸ ἔθνος καὶ τὴ φυλὴ – δὲν ἦταν
ὅμως ἡ βασικὴ γενεσιουργὸς αἰτία. Πρέπει νὰ παραδεχτοῦμε ὅτι, ἐνῶ ἡ
ὀργανωμένη θρησκεία ἔχει συχνὰ ἐπικυρώσει ἢ καὶ εὐλογήσει τέτοιες συγκρούσεις,
σπανίως τὶς ἔχει προκαλέσει. Ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀνταγωνιστικὴ
καὶ τὰ σπέρματα τῆς διαμάχης εἶναι βαθιὰ φυτεμένα μέσα στὰ γονίδιά μας.
Παλεύαμε ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου στὴν ἀφρικανικὴ σαβάνα ὅπου πρωτοβαδίσαμε
στὰ δυό μας πόδια, καὶ καταφέραμε νὰ ἐπιβιώσουμε μέσα σὲ τρομερὰ σκληρὲς
συνθῆκες μόνο μέσα ἀπὸ τὴν ὀργάνωσή μας σὲ ὁμάδες μὲ κοινὸ σκοπό, ποὺ
ἔδινε ἠθικὸ ἔρμα καὶ σθένος. Ἡ ἐπιθετικότητά μας εἶναι ἕνα βαθὺ ἔνστικτο
ποὺ ἐπιβιώνει σὲ ὅλων τῶν εἰδῶν τὶς ἐκδηλώσεις τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου.
Τὸ ἴδιο ἰσχύει σίγουρα καὶ γιὰ τὴ θρησκεία. Τοὺς προϊστορικοὺς καιρούς,
ὁ Homo Sapiens κινδύνευε νὰ χαθεῖ ἀπὸ προσώπου γῆς. Οἱ ἄνθρωποι τότε
ἦταν πιὸ ἀργοκίνητοι, μὲ λιγότερα φυσικὰ ὅπλα καὶ λιγότερο ὀξυμμένες
αἰσθήσεις ἀπὸ τὰ ἁρπακτικὰ ζῶα ποὺ τοὺς ἀπειλοῦσαν. Ἐπιπλέον, ἐμποδίζονταν
στὴν κίνησή τους ἀπὸ τὴν ἀνάγκη νὰ προστατεύουν τὰ μικρά τους ποὺ τόσο
ἀργοῦσαν νὰ αὐτονομηθοῦν – λαχταριστὸ γεῦμα γιὰ τὰ πεινασμένα θηρία.
Κι ὅμως, ἐπιβίωσαν. Καὶ ἡ ἀνθρώπινη πνευματικότητα πρέπει νὰ ἔπαιξε
σημαντικὸ ρόλο.
Μαζὶ μὲ τὴν κοινωνικὴ συνοχὴ ποὺ ἡ πνευματικότητα καὶ οἱ πρώιμες
θρησκευτικὲς πεποιθήσεις ἔφεραν στὶς ἀπειλούμενες ἀνθρώπινες κοινότητες,
πρέπει ἐπίσης νὰ ἀποτέλεσαν ἕναν πολύτιμο μηχανισμὸ γιὰ νὰ πείθονται
οἱ ἄνθρωποι νὰ παλεύουν ἐνάντια στὶς ἀντιξοότητες. Σίγουρα, ἡ πνευματικότητα
εἶναι καὶ αὐτὴ ριζωμένη στὰ γονίδιά μας. Ὁ Βίκτωρ Φράνλ, στὶς παρατηρήσεις
του γιὰ τὴν ἐπιβίωση στὸ Ἄουσβιτς, ὑποστήριξε ὅτι, κατὰ τὴν ἄποψή του,
μόνο οἱ κρατούμενοι ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν κάποια αἴσθηση πνευματικότητας,
κάποια ἰδέα ὅτι ὑπῆρχε μία δύναμη πάνω ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ παρακολουθοῦσε
τὰ βάσανά τους, βρῆκαν τὸ κουράγιο καὶ τὴν ἀποφασιστικότητα νὰ ἀντέξουν
τὶς ἀπάνθρωπες συνθῆκες τῶν στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Καὶ δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι εἴμαστε τυχεροὶ ποὺ ζοῦμε σὲ κοινωνίες
ὅπου ἡ ἔμφαση στὴν ἀνεκτικότητα, στὴ συγγνώμη καὶ στὴν ἀξία τῆς ἀνθρώπινης
ζωῆς καὶ προσωπικότητας διαμορφώθηκαν σὲ μεγάλο βαθμὸ ἀπὸ μία θρησκεία
ποὺ θεωρεῖ ὅλους τους ἀνθρώπους ἴσους ἀπέναντι στὸ Θεὸ καὶ διδάσκει
«ἀγαπᾶτε ἀλλήλους».
Τὸ νὰ ἐπικρίνει λοιπὸν κανεὶς τοὺς θρησκευόμενους εἶναι τόσο ἐσφαλμένο
ὅσο τὸ νὰ καταγγέλλει ἐκείνους ποὺ νιώθουν τὴν ἀνάγκη νὰ κάνουν παιδιὰ
ἢ ἐκείνους ποὺ ἐξερευνοῦν τὸ ἄγνωστο σύμπαν ἢ δημιουργοῦν τέχνη. Τὸ
νὰ καταδικάζει κανεὶς τὴ θρησκεία μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο καὶ νὰ ξεχνάει τὴν
τεράστια συνεισφορά της στὸν ἀνθρώπινο πολιτισμὸ εἶναι σὰν νὰ ἀρνεῖται
ἕνα ἀναπόσπαστο κομμάτι τοῦ ἑαυτοῦ του.
Robert Winston
Ἐφημερίδα Ἡ Καθημερινή, στήλη: Ὄψεις,
ἀναδημοσίευση ἀπό: The Guardian, 25 Δεκεμβρίου 2005
