Μακριά από την πολιτική, ανάμεσα στους φίλους
Έστω ότι με τον θάνατο τα κατάφερε ο
Επίκουρος. Με τους ανθρώπους όμως; Μπορεί να δίδασκε ότι τις συμφορές
δεν τις στέλνουν οι θεοί, γνώριζε όμως ότι τις προκαλούν οι ίδιοι οι
άνθρωποι. Και αν σκοπός του ανθρώπου είναι να μείνει ατάραχος, δεν είναι
πιο εύκολο να το πετύχει μόνος του, αποτραβηγμένος από την
καθημερινότητα και τα προβλήματά της, τις τόσες και τόσες αιτίες
σωματικής ταλαιπωρίας και ψυχικής αναστάτωσης;
Ο Επίκουρος κατηγορήθηκε ότι η φιλοσοφία
του ήταν εγωιστική, ότι έσπρωχνε κάθε άνθρωπο να νοιάζεται αποκλειστικά
για τον εαυτό του και να αδιαφορεί για τους άλλους. Είναι αλήθεια ότι
πολλές μορφές ζωής δεν άρεσαν στον Επίκουρο: η ζωή του οικογενειάρχη,
του στρατιώτη, του ρήτορα, του πολιτικού. Μια ζωή να ανατρέφεις παιδιά,
να διακινδυνεύεις τη ζωή σου, να πείθεις τους άλλους, να επιζητείς τη
δημοσιότητα και τη δόξα. Και όλα αυτά για ποιο σκοπό; Αφού το μόνο που
καταφέρνουν είναι να σε κρατήσουν δέσμιο στη «φυλακή των καθημερινών
ασχολιών». Τα ψεύτικα λόγια και τα λογικά τεχνάσματα: τα σπούδασε και τα
έμαθε από τους φιλοσόφους, αλλά δεν τα χρησιμοποίησε· τα άκουσε από
τους ρήτορες και τους πολιτικούς, αλλά δεν τα πίστεψε. Γιατί όλα τους
στέκονται εμπόδια στην κατάκτηση της ευτυχίας.
Ο μόνος τρόπος ζωής που οδηγεί στην
ευτυχία είναι ο φιλοσοφικός. Δεν είναι μια ζωή χαμένη στην ερημική
γαλήνη των μελετών, αλλά μια άσκηση των αρετών στη χαρούμενη κοινότητα
των φίλων. Αυτή είναι, για τον Επίκουρο, η μόνη βιωμένη πραγματικότητα:
οι επικούρειες συντροφιές μέσα στα τεράστια ελληνιστικά βασίλεια και,
αργότερα, στην αχανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ανάμεσα στους φίλους ο
άνθρωπος λυτρώνεται από επίμονες και επίπονες επιθυμίες, ηρεμεί η
τρικυμία της ψυχής και ζει σε μια κατάσταση που συναγωνίζεται και τη
θεϊκή μακαριότητα. Μέσα στις επικούρειες κοινότητες ο φιλόσοφος δεν έχει
ανάγκη από νόμους, γιατί τα πάντα είναι γεμάτα δικαιοσύνη και φιλία.
Από τον τρόπο που έζησε, εύκολα εξηγείται
γιατί ο Επίκουρος θεωρούσε τη φιλία ύψιστη αρετή. Ακόμη κι αν μια φιλία
ξεκίνησε για τη δική μας ευχαρίστηση (μια και αυτό είναι το κίνητρο και ο
σκοπός των πράξεών μας), καταλήγει στη σταθερή κοινή απόλαυση της
ασφάλειας και της αμοιβαίας αγάπης. Μια τέτοια ζωή είναι προτιμότερη από
οποιαδήποτε άλλη και η επιλογή της οδηγεί στο ξεπέρασμα του εγωιστικού
ηδονισμού: ο φίλος είναι έτοιμος να δώσει και τη ζωή του για τον φίλο
του.
Οὐχ οὕτως χρείαν ἔχομεν τῆς χρείας τῆς παρὰ τῶν φίλων, ὡς τῆς πίστεως τῆς περὶ τῆς χρείας.
Δεν έχουμε τόσο ανάγκη τη βοήθεια των φίλων μας, όσο τη βεβαιότητα ότι θα μας βοηθήσουν.
Επικούρου προσφώνησις 34
Αυτό το παράδειγμα είχε να προσφέρει ο
Επίκουρος, αυτή τη θεραπεία επαγγέλθηκε: ότι η κατάκτηση της ευτυχίας
είναι εφικτή σε αυτή τη ζωή, όσο σύντομη κι αν είναι. Απόδειξη αποτελεί ο
ίδιος ο σοφός. Ο σοφός, ακριβώς επειδή έχει κατανοήσει τη φύση και έχει
κατακτήσει τον πλούτο της αυτάρκειας, χρειάζεται ελάχιστα πράγματα. Και
επειδή τα χρειάζεται ελάχιστα, μπορεί και να τα απολαύσει καλύτερα.
Χωρίς ηρωικές εξάρσεις αλλά και προσωπικές
φιλοδοξίες, απόλυτοι στις θεωρητικές τους απόψεις αλλά επιεικείς στις
πράξεις τους, λίγο απομακρυσμένοι από τα κοινά αλλά μαχητικοί στις
ιδεολογικές αντιπαραθέσεις τους, οι Επικούρειοι φιλόσοφοι ήταν ίσως «οι
καλύτεροι φίλοι που θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς στον εαυτό του».
