 |
| Τελετή: πορεία των Ευζώνων στην κατεχόμενη Smyrna |
Μερικές φορές οι Έλληνες αναρωτιούνται γιατί οι Τούρκοι τους μισούν τόσο πολύ. Βέβαια δεν μισεί ο κάθε Τούρκος τους Έλληνες, αλλά θα έλεγα οτι ο μέσος Τούρκος, ναι, τους μισεί. «Τί τους κάναμε και μας μισούν;» — αυτή η ερώτηση έρχεται συχνά στο νου του Έλληνα. Η απάντηση είναι προφανής για τον Τούρκο, αλλά εντελώς άγνωστη στον Έλληνα — και θα εξηγήσω στο παρόν γιατί. Παρόμοια, οι Τούρκοι συχνά αναρωτιούνται το ίδιο πράγμα: «Τί τους κάναμε και μας μισούν;» Και πάλι, η απάντηση αποτελεί κοινή γνώση μεταξύ των Ελλήνων, αλλά δεν είναι καθόλου προφανής μεταξύ των Τούρκων. Κ’ έτσι το αμοιβαίο μίσος διαιωνίζεται, χωρίς καμιά από τις δύο πλευρές να καταλαβαίνει πώς αισθάνεται η άλλη γι’ αυτήν.
Πρέπει όμως να σημειώσω εδώ κάτι: συχνά ακούγεται κι από τις δύο πλευρές του Αιγαίου η παρακάτω ιδέα, ιδιαίτερα προερχόμενη από καλόπιστους και ειρηνόφιλους ανθρώπους. Λένε λοιπόν: «Οι δυο λαοί-μας δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα, και δεν αισθάνονται εχθρότητα ο ένας για τον άλλον. Οι κυβερνήσεις-μας είναι που συντηρούν την εχθρότητα, γιατί εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους· οι κυβερνήσεις, οι Αμερικάνοι, και άλλοι που πουλάνε όπλα καί στις δυο χώρες, αφού η εχθρότητα τους βοηθάει να πουλήσουν πιο πολλά όπλα και να γεμίσουν τις τσέπες-τους!»
Μακάρι να ήταν τα πράγματα τόσο απλά. Προσωπικά, σαν καλόπιστος και ειρηνόφιλος άνθρωπος, θα ήθελα πάρα πολύ αυτή η ιδέα να είναι εντελώς σωστή. Βέβαια δεν είναι κ’ εντελώς λάθος. Δεν λέω οτι οι Αμερικάνοι & ΣΙΑ δεν θέλουν να πουλήσουν όπλα. Φυσικά και το θέλουν. Όμως επίσης προς το συμφέρον των Αμερικανών είναι η αποφυγή του πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, όπως έδειξε το επεισόδιο του 1996, όταν οι δύο χώρες ήρθαν στα πρόθυρα πολέμου (φιλονεικώντας για την κυριότητα μερικών ακατοίκητων νησίδων, γνωστές σαν “Ίμια” στους Έλληνες, σαν “Καρντάκ” στους Τούρκους, και σαν “τραπεζαρία” στις κατσίκες), ο οποίος πόλεμος αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή μετά την παρέμβαση του τότε Αμερικανού Προέδρου Μπιλ Κλίντον. Αλλά αυτό που λέω είναι οτι το πρώτο σκέλος αυτής της ιδέας είναι, δυστυχώς, λάθος. Μακάρι να ήταν αλήθεια οτι ο μέσος Έλληνας κι ο μέσος Τούρκος δεν αισθάνονται αμοιβαία εχθρότητα. Αλλά αυτό είναι απλώς ευσεβής πόθος. Όλο κι όλο που αρκεί να κάνει κανείς είναι να μπει σε κάποια σελίδα διαλόγου στο Διαδίκτυο όπου συμμετέχουν τόσο Έλληνες όσο και Τούρκοι, για να διαπιστώσει αμέσως πόσο πολλή εχθρότητα υπάρχει και στις δύο πλευρές. Ασφαλώς και υπάρχουν εκείνοι που προτιμούν την ειρήνη — παντού υπάρχουν — αλλά δεν πρέπει να τυφλώνεται κανείς από τις προκαταλήψεις-του και να βλέπει μόνο αυτό που θέλει να δει. Η πικρή αλήθεια είναι οτι Έλληνες και Τούρκοι αλληλομάχονται και αλληλοκονταροχτυπιούνται με πάθος. Ευτυχώς, τώρα το κάνουν αυτό φραστικά μόνο και στο Διαδίκτυο. Το παρόν κείμενο γράφτηκε για να εξηγήσει — αλλά καί στις δυο πλευρές — γιατί συμβαίνει αυτό, με την ελπίδα οτι με την αμοιβαία κατανόηση η εχθρότητα μπορεί να ελαττωθεί.
Τώρα, είπα οτι θα εξηγήσω στην κάθε πλευρά το γιατί η άλλη πλευρά τη μισεί. Κ’ επειδή ένα κείμενο πρέπει να βάζει τα πράγματα σε μια σειρά, οφείλω να κάνω κάποια επιλογή και ν’ αρχίσω με μια από τις δυο πλευρές. Μέχρι εδώ τα πράγματα ήταν εύκολα, γιατί είπα «Έλληνες και Τούρκοι» (μ’ αυτή τη σειρά), όχι επειδή είμαι Έλληνας, αλλά επειδή το “Ε” είναι πριν από το “Τ” στο αλφάβητο. Αλλά τώρα βρίσκομαι σε δύσκολη θέση, γιατί αν είστε Έλληνας και σας εξηγήσω πρώτα γιατί οι Έλληνες μισούν τους Τούρκους, θα μου πείτε χάρηκα πολύ, τα ξέρουμε όλ’ αυτά· κι αν είστε Τούρκος θα σκεφτείτε το ίδιο αν διαλέξω την αντίθετη σειρά. Οπότε η λύση που πρόκρινα είναι να βάλω τις δύο εξηγήσεις περί αμοιβαίου μίσους δίπλα-δίπλα, σε δυο παράλληλες στήλες, μ’ εκείνη για τους Έλληνες στ’ αριστερά, κ’ εκείνη για τους Τούρκους στα δεξιά, όπως αρμόζει όχι μόνο λόγω αλφαβήτου, αλλά επίσης και λόγω γεωγραφικής θέσης των δύο χωρών-μας: η Ελλάδα στη δυτική πλευρά (αριστερά), και η Τουρκία στην ανατολική πλευρά (δεξιά). Ορίστε λοιπόν, πλήρης δικαιοσύνη! Όποιος με κατηγορήσει για εμπάθεια τώρα θα αποτελεί αγιάτρευτη περίπτωση! 
Για Έλληνες αναγνώστες:Γιατί οι Τούρκοι μισούν τους Έλληνες
Τί μας λένε οι δάσκαλοί μας στο σχολειό, αγαπητέ Έλληνα αναγνώστη, σχετικά με τη διαγωγή των προγόνων-μας; «Εμείς, οι Έλληνες, ποτέ δεν ξεκινήσαμε πόλεμο εναντίον άλλου έθνους! Πάντοντε άλλοι μας επιτέθηκαν πρώτοι! Πάντοτε πολεμήσαμε αμυντικούς πολέμους, διαμέσου της χιλιάδων-ετών ιστορίας-μας!» Και αν η μνήμη-σας ταξιδέψει πίσω στην αρχαιότητα, και πάτε να ψελλίσετε οτι ο Αλέξανδρος επιτέθηκε στους Πέρσες χωρίς εκείνοι να του επιτεθούν πρώτοι, οι δάσκαλοί σας θα σπεύσουν να βουλώσουν το αυθάδικο στόμα-σας: «Ο Αλέξανδρος έφερε τον πολιτισμό στους βαρβάρους της Ανατολής! Δεν τους κατέκτησε απλώς, αλλά τους μετέδωσε τα φώτα του πολιτισμού! Δες όμως: σ’ όλες τις άλλες περιπτώσεις μας επιτέθηκαν άλλοι κ’ εμείς υπερασπιστήκαμε τη γη-μας: οι Πέρσες επιτέθηκαν στην αρχαία Ελλάδα, οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στο Βυζάντιο, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί μας επιτέθηκαν κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και τώρα, μικρέ και άμυαλε, γράψε 1000 φορές: “Δεν θα ξανα-αντιμιλήσω στο δάσκαλό μου”, κι αύριο με τον κηδεμόνα-σου!»
Εντάξει,
 ίσως να υπερέβαλλα και λίγο, παραπάνω, αλλά έχω εντυπωμένο στην παιδική μνήμη-μου αυτό για τον Αλέξανδρο και την “αυστηρώς εκπολιτιστική” εκστρατεία-του. Και τίποτε δεν μπορεί να είναι περισσότερο λάθος. Οι πρόγονοί μας — οικοντινοί-μας πρόγονοι, όχι οι αρχαίοι — πράγματι επιτέθηκαν σε ένα γειτονικό έθνος, χωρίς να έχουν προκληθεί, χωρίς καν να αισθανθούν οτι απειλήθηκαν από ’κείνους. Τους επιτεθήκαμε, κάψαμε τα χωριά-τους, σκοτώσαμε τους άντρες-τους, και βιάσαμε τις γυναίκες-τους. Οι γείτονες εκείνοι ήσαν οι Τούρκοι. Και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο μας μισούν τώρα.
Δεν μάθαμε αυτό το κομμάτι της ιστορίας στο σχολείο, κι αν ναι, το μάθαμε μονόπλευρα. Μας παρουσίασαν τα πράματα σαν εμείς οι Έλληνες να ήμασταν τα θύματα, ενώ ήμασταν οι επιτιθέμενοι. Μας είπαν οτι ονομάζεται “Μικρασιατική Καταστροφή”, που σημαίνει εθνική καταστροφή για μας τους Έλληνες — τους φτωχούς! Τόσο άτυχα θύματα ήμασταν, οι κακομοίρηδες... κ’ εκείνοι οι παλιότουρκοι, μας προκάλεσαν καταστροφή! Δίκιο δεν έχουμε λοιπόν να τους μισούμε;
Ίσως όμως δεν μάθατε τίποτα, ούτε ακόμα και τα παραπάνω. Τα ιστορικά γεγονότα της “Μικρασιατικής Καταστροφής” είναι στρατηγικά τοποθετημένα σε τέτοια θέση στο βιβλίο ιστορίας ώστε όταν έρχεται η ώρα να φτάσουμε σ’ αυτά είναι ήδη άνοιξη, έχει ένα σωρό αργίες, κανείς δεν ενδιαφέρεται για μάθηση — ούτε κ’ οι δάσκαλοί σας — και σύντομα όλοι φεύγουν για τις καλοκαιρινές διακοπές ευτυχισμένοι. «Μας έσωσε το κουδούνι», όπως λένε οι Εγγλέζοι. Κι ακόμα και αν ο δάσκαλός σας τα καταφέρει και φτάσει στο σημείο εκείνο του βιβλίου (ίσως γιατί δεν έκανε σοφό προγραμματισμό της ύλης, κ’ έφτασε εκεί πιο νωρίς απ’ ότι περίμενε), πάλι δεν μάθατε τί πραγματικά έγινε κατά το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα. Το βιβλίο εστιάζει στοαποτέλεσμα των γεγονότων, παρουσιάζοντας τους Έλληνες σαν θύματα, κι όχι στο πώς άρχισε το όλο επεισόδιο.
Ξέρω οτι θα με μισήσετε με όλη-σας την Ελληνική ψυχή γι’ αυτά που θα διαβάσετε τώρα, αλλά ειλικρινά, πολύ που με νοιάζει. Καλύτερα να μάθετε την αλήθεια και να μισήσετε εμένα, το μαντατοφόρο, παρά να αγνοείτε την αλήθεια και να κατηγορείτε άδικα τα θύματα της ιστορίας.
Και η ιστορία έχει ως εξής.
Τον καιρό εκείνο, μέχρι και τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι πρόγονοί μας είχαν μια ιδέα που τους τριβέλιζε το μυαλό. Η ιδέα μιλούσε κατευθείαν στη συλλογική ελληνική συνείδηση, και πιστεύανε οτι ήταν μια μεγάλη ιδέα. Και όντως, έτσι ακριβώς αναφέρονταν σ’ αυτήν: η «Μεγάλη Ιδέα». Επρόκειτο για την ιδέα «να πάρουμε πίσω τη γη που κάποτε μας ανήκε» στην Ανατολή, και ιδιαίτερα την πόλη που ανέκαθεν αποκαλούμε απλά «Πόλη»: την πάλαι ποτέ πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Σήμερα πολύ λίγοι Έλληνες γνωρίζουν ποια ήταν η περίφημη «Μεγάλη Ιδέα» γιατί — ιδιαίτερα μάλιστα μετά τη Μικρασιατκή Καταστροφή — έχασε τη λάμψη-της και ακόμα και το νόημά της, οπότε σταματήσαμε να μαθαίνουμε γι’ αυτή στα σχολεία-μας. Μόνο οι Τούρκοι νομίζουν οτι ακόμα έχουμε στο νου τη Μεγάλη Ιδέα. Νομίζουν οτι εμείς οι Έλληνες ακόμα εποφθαλμιούμε τη μεγαλύτερή τους πόλη. Λαθεύουν όμως. (Ναι αγαπητέ Τούρκε αναγνώστη· εφόσον είχατε την περιέργεια να διαβάσετε αυτά που έγραψα για την άλλη πλευρά, σημειώστε παρακαλώ οτι σπάνια θα βρείτε κάποιον Έλληνα σήμερα που να ξέρει τί ήταν η Μεγάλη Ιδέα, και μόνο κάτι λίγοι φασιστο-εθνικόφρονες και θρησκευόμενοι τρα-λα-λάδες εξακολουθούν να εποφθαλμιούν την πόλη-σας, λέγοντας: «Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά-μας θα ’ναι!» Αλλά τέτοια “φρούτα” υπάρχουν παντού και πάντα, και στην Ελλάδα σήμερα δεν παίζουν κανέναν πολιτικό ρόλο.)
Όπως είπα όμως, εκείνο τον καιρό οι πρόγονοί μας εμπνέονταν από τη Μεγάλη Ιδέα. Και μια φορά, καθώς ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε στο τέλος-του, πίστεψαν οτι τους δόθηκε μια σπουδαία ευκαιρία να πραγματοποιήσουν το εθνικό-τους όνειρο — τελικά πραγματοποιώντας μόνο την εθνική καταστροφή-τους.
Δεν υπήρχε “Τουρκία” ακόμα τότε. Το 1919 υπήρχε μόνο μια διαλυόμενη Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία, έχοντας πάρει το μέρος αυτών που χάσανε στον Πόλεμο, έβλεπε τα εδάφη-της να μοιράζονται μεταξύ των νικητών. Οι νικητές ήσαν μεταξύ άλλων οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, και οι Ιταλοί, οι οποίοι προσκάλεσαν τους Έλληνες να εισβάλουν στα δυτικά εδάφη της Μικράς Ασίας (τις σημερινές δυτικές Τουρκικές ακτές), σαν αμοιβή για το οτι πήγαν με το μέρος των νικητών κατά τον πόλεμο. Και οι πρόγονοί μας, με τη Μεγάλη Ιδέα πάντα κατά νου, δέχτηκαν, και έστειλαν εκεί τα στρατεύματά τους, με τη δικαιολογία οτι έπρεπε να προστατέψουν τους μεγάλους πληθυσμούς Ελλήνων που ζούσαν σ’ εκείνα τα μέρη από την αρχαιότητα.
Όταν έκαναν απόβαση στη Σμύρνη, το Μάιο του 1919, δεν υπήρξε αμέσως καμιά αψιμαχία. Τα βιβλία της ιστορίας λένε οτι ο Τουρκικός στρατός είχε αποσυρθεί στα ενδότερα, αδυνατώντας ν’ αντιμετωπίσει όχι απλά τους Έλληνες, αλλά τους στόλους των Μεγάλων Δυνάμεων που υποστήριζαν τους τελευταίους. Τα παρατράγουδα άρχισαν λίγο αργότερα.
Κατά τα έτη μεταξύ 1919 και 1921, ο στρατός των εισβολέων προγόνων-μας είχε μερικές επιτυχίες στην παγίωση των θέσεών του σ’ ένα σχετικά μεγάλο κομμάτι της δυτικής Ανατολίας, και ιδιαίτερα στην περιοχή γύρω από τη Σμύρνη. Κέρδισαν μερικές μάχες, όπως εκείνη κοντά στο Μαίανδρο ποταμό, στην Πέραμο, και στη Φιλαδέλφεια (σημερινό Αλάσεχιρ). (Προς Αμερικανούς αναγνώστες: πρόκειται για την “ορίτζιναλ” Φιλαδέλφεια, εκείνη από την οποία η φημισμένη-σας πόλη πήρε το όνομά της· και ο λόγος που αναφέρω τα μέρη αυτά με τα ελληνικά-τους ονόματα είναι οτι ήσαν ελληνικές πόλεις αρχικά — από την αρχαιότητα — και μόνο αργότερα οι Τούρκοι τους έδωσαν Τουρκικά ονόματα.)
Δυστυχώς, οι Έλληνες πρόγονοί μας δεν συμπεριφέρθηκαν ακριβώς σαν άγγελοι. Υπάρχουν μαρτυρίες από ανεξάρτητες πηγές που περιγράφουν αγριότητες του χειρίστου είδους. Ιδού:
Αλλά όταν οι Τούρκοι άρχισαν να παίρνουν το πάνω χέρι στις μάχες, κυρίως από τη στιγμή που ο Κεμάλ Ατατούρκ ανέλαβε την αρχηγία του στρατού-τους, οι Έλληνες άρχισαν σταδιακά να υποχωρούν από τα εδάφη που είχαν καταλάβει. Κατά το 1922 οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν πια αλλάξει τα σχέδιά τους, και εγκατέλειψαν τους Έλληνες στη Μικρά Ασία, οι οποίοι τώρα δεν είχαν ικανοποιητική γραμμή ανεφοδιασμού, και ούτε καν αρκετά πολεμοφόδια. Μάχονταν σε μια γη που ποτέ δεν θεώρησαν δική-τους, ενώ οι Τούρκοι θεωρούσαν πως μάχονταν για την πατρίδα-τους. Αυτό, μαζί με το γεγονός οτι οι Τούρκοι ανεφοδιάζονταν από τη νεοσυσταθείσα Σοβιετική Ένωση (καθώς ο Λένιν νόμιζε αφελώς πως ο Ατατούρκ ήταν ένας επαναστάτης σαν κ’ εκείνον), έκαναν μεγάλη διαφορά. Το πρόβλημα είναι οτι οι Έλληνες δεν υποχώρησαν απλώς, όμορφα και ωραία, για να γυρίσουν εκεί απ’ όπου ήρθαν, αλλά υιοθέτησαν την πολιτική του ν’ αφήσουνκαμμένη γη πίσω-τους. Έκαψαν χωριά, σκότωσαν άντρες, βίασαν και σκότωσαν γυναίκες και παιδιά καθώς οπισθοχωρούσαν προς τη Σμύρνη:
Ο Παρκ συμπέρανε τα εξής:
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις αναφορές για αγριότητες που διέπραξαν οι πρόγονοί μας εναντίον των Τούρκων. Μπορείτε να τις βρείτε όλες σ’ αυτή τη σελίδα της Wikipedia, που είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης. Κι αφού είστε τόσο καλοί στις ηρωικές κυβερνομάχες, νεαροί γενναίοι-μου κυβερνοπολεμιστές, τώρα μπορείτε να ψάξετε και να βρείτε πιο πολλές πληροφορίες από το Διαδίκτυο, που είναι όλες διαθέσιμες στα ακροδάχτυλά σας — όρεξη να ’χετε. Μάθετε μεν, κρίνετε δε.
Φυσικά και γνωρίζω για τις αγριότητες που διέπραξαν οι Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων (των πολιτών, όχι του στρατού) από τη στιγμή που οι Τούρκοι πήρανε το πάνω χέρι σ’ εκείνον τον πόλεμο. Ασφαλώς γνωρίζω για τη “γενοκτονία των Ποντίων”. (Δείτε την ίδια σελίδα που ήδη ανέφερα.) Ίσως ο αριθμός των Ελλήνων που σκοτώθηκαν από τους Τούρκους προς το τέλος εκείνου του πανάσχημου πολέμου να είναι ακόμα πιο μεγάλος από τον αριθμό των Τούρκων που σκότωσαν οι Έλληνες. Αλλά σκοπός-μου εδώ δεν είναι να παίξω ρόλο δικαστή και ν’ αποφασίσω ποια πλευρά έκανε τις πιο πολλές αγριότητες (ποιος μου ’δωσε αυτό το δικαίωμα;). Σκοπός-μου είναι να εξηγήσω σ’ εσάς, αγαπητοί Έλληνες συμπατριώτες, γιατί μας μισούν οι Τούρκοι.
Η διάπραξη αγριοτήτων δεν μπορεί να συγχωρεθεί μέσω της υπόδειξης οτι κι ο εχθρός διέπραξε επίσης αγριότητες εναντίον-μας. Δυο ανήθικες πράξεις δεν αλληλοαναιρούνται παράγοντας μια αθωότητα. Αυτό είναι το λάθος που κάνουν οι Τούρκοι όταν τους κατηγορούν για την Αρμενική γενοκτονία του 1915. Λένε: «Μα κ’ οι Αρμένιοι σκότωναν εμάς τότε!» και μετά προσπαθούν να βρουν ποιος λαός σκότωσε τους πιο πολλούς από τον άλλο λαό. Μην κάνετε το ίδιο λάθος.
Ο Ελληνικός στρατός-μας, δρώντας σαν δύναμη κατοχής (και όχι απελευθέρωσης) είδε τους Τούρκους σαν εχθρούς που δεν άξιζαν να ζήσουν. Η θεώρηση άλλων ανθρώπων με τον τρόπο αυτόν, επειδή “δεν είναι της φυλής-μας”, είναι νοοτροπία που ταιριάζει σε πιθήκους. Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να θεωρείς κάθε άλλον άνθρωπο (κι ακόμα και κάθε ζώο, κατά την άποψή μου) ως έχοντα το δικαίωμα να ζει. Αν διαφωνείτε, όχι μόνο είστε ανάξιοι της βαρειάς κληρονομιάς των αρχαίων-σας προγόνων (μορφών όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ή ο Αριστοτέλης, για τους οποίους αρέσκεστε να καυχιέστε), αλλά κατεβάζετε το ηθικό-σας ανάστημα στο επίπεδο των πιθήκων.
Για να καταλάβουμε γιατί μας μισούν οι Τούρκοι, καλό θα ήταννα προσπαθήσουμε να βάλουμε τους εαυτούς-μας τη θέση-τους. Ίσως η παρακάτω “παραβολή” μπορεί να βοηθήσει για το σκοπό αυτό:
Έτσι αισθάνονται οι Τούρκοι. Το σπίτι με την πυρκαγιά, που πέφτει κομμάτι-κομμάτι, ήταν η αποσυντιθέμενη Οθωμανική Αυτοκρατορία· το ποτάμι είναι το Αιγαίο· και ο εισβολέας γείτονας ήταν εμείς οι Έλληνες, ο στρατός-μας. Αν δεν μπορείτε να βάλετε τον εαυτό-σας στη θέση του άλλου, άδικα διαβάζετε το παρόν, καθώς έτσι ποτέ δεν θα καταλάβετε γιατί ο άλλος σας μισεί.
Το επιχείρημα που λέει οτι «μα εκείνη η γη ήταν δική-μας, εμείς ζούσαμε εκεί πολύ πριν οι Τούρκοι εμφανιστούν στην περιοχή, άρα το 1919 προσπαθήσαμε μόνο να πάρουμε πίσω αυτά που κάποτε μας ανήκαν!» δεν μπορεί να ειπωθεί στα σοβαρά. Μήπως τότε θα έπρεπε να κάνουμε εισβολή στην Ιταλία καθώς υπάρχουν Έλληνες που ζουν στη Νότια Ιταλία, στην Καλαβρία, στην περιοχή που κάποτε λεγόταν “Μεγάλη Ελλάδα”, και βρίσκονται εκεί από την αρχαιότητα; Από την άλλη, απλώς και μόνο επειδή Έλληνες ζούσαν στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας δεν κάνει τη γη εκείνη “δική-μας”. Αν είναι δικός-μας κάθε τόπος όπου ζουν πολλοί Έλληνες και πρέπει να εισβάλουμε εκεί, τότε ας κάνουμε αρχή από τις Η.Π.Α. και την Αυστραλία. Εμπρός, ξεκινήστε.
Και στο κάτω-κάτω της γραφής, κανένα από αυτά τα επιχειρήματα δεν μπορεί ποτέ να δικαιολογήσει σφαγές. Η εισβολή είναι από μόνη-της ένα κακούργημα· αλλά όταν συνοδεύεται από αγριότητες γίνεται μια ανόσια, βαθιά ανήθικη πράξη. Πρώτα θα έπρεπε να ζητήσουμε συγνώμη από τους Τούρκους για τη συμπεριφορά-μας έναν αιώνα πριν, και μετά ν’ αναρωτηθούμε γιατί μας μισούν — αν συνεχίζουν να το κάνουν. Προσωπικά, θα υποστήριζα τον Έλληνα πολιτικό που θα είχε τα κότσια να ζητήσει επίσημα συγνώμη από τους Τούρκους για τη Μικρασιατική εισβολή. Και θα έπρεπε αυτή η συγνώμη να είναι μονομερής, χωρίς να περιμένουμε από τους Τούρκους να κάνουν το ίδιο για εκείνα τα πράγματα που περιγράφω στη δεξιά στήλη. Αλλά δυστυχώς, τέτοιοι Έλληνες πολιτικοί δεν υπάρχουν. Όταν ψηφίζετε, δεν εκλέγετε πραγματικούς πολιτικούς· εκλέγετεκότες. Εκείνες οι κότες στη βουλή δεν έχουν τα κότσια να δεχτούν το πολιτικό κόστος που θα συνεπαγόταν μια επίσημη συγνώμη. Αυτό που τους ανησυχεί είναι οι καρέκλες-τους, όχι η ηθική και η δικαιοσύνη. Και σεις συνεχίζετε να τους εκλέγετε.
Υπάρχει κ’ ένας δεύτερος λόγος για τον οποίο οι Τούρκοι μισούν εμάς τους Έλληνες. Ο λόγος σχετίζεται με τη σύλληψη του Αμπντουλλά Οτζαλάν, του αρχηγού της τρομοκρατικής οργάνωσης ΡΚΚ, ο οποίος τώρα εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης σε μια φυλακή της Τουρκίας· και με την υποστήριξη που η Ελληνική Πολιτεία έδινε στους τρομοκράτες του ΡΚΚ. Οι Έλληνες έχουν σχεδον ξεχάσει το θέμα αυτό, ενώ οι Τούρκοι δεν μπορούν να το ξεχάσουν καθώς τους απασχολεί καθημερινά, αφού ακόμη μάχονται εναντίον του ΡΚΚ. Όμως αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα, για το οποίο θα γράψω εκτενέστερα σε μια μεταγενέστερη έκδοση του παρόντος.
| Για Τούρκους αναγνώστες:Γιατί οι Έλληνες μισούν τους Τούρκους
Αγαπητέ Τούρκε αναγνώστη αυτής της στήλης, μάθε παρακαλώ οτι δεν συμφωνούν όλοι οι Έλληνες μεταξύ-τους για τους λόγους για τους οποίους σε μισούν. Μερικοί θα σου πουν οτι είναι λόγω των τεσσάρων αιώνων κατοχής της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Άλλοι θρηνούν για την κατάλυση του Βυζαντίου από τους Οθωμανούς. Άλλοι σας μέμφονται για τις σφαγές που ακολούθησαν τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως εκείνες της “Ποντιακής γενοκτονίας” (σφαγές των Ελλήνων του Πόντου), χωρίς να γνωρίζουν για τις σφαγές που διέπραξε ο δικός-τους στρατός (δες την απέναντι στήλη). Άλλοι για την εξάλειψη όλων των Ελλήνων που ζούσαν στη Μικρά Ασία (σημερινή Τουρκία) από την αρχαιότητα, συμπεριλαμβανομένων των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης — εξάλειψη που άρχισε με το πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Άλλοι για την εισβολή και κατοχή της Κύπρου το 1974. Άλλοι ακόμη για πολύ πρόσφατα γεγονότα, όπως τις υπερπτήσεις Τουρκικών μαχητικών πάνω από ελληνικά νησιά, και το πέρασμα μεγάλου αριθμού λαθρομεταναστών από τη Μέση Ανατολή στην Ελλάδα, που γίνεται υπό τις ευλογίες των Τουρκικών αρχών. Αλλά εγώ — διαφωνώντας με την πλειοψηφία των συμπατριωτών-μου — θα σου προτείνω μια πιο βαθιά αιτία, που κατά κάποιον τρόπο βρίσκεται στο υπόβαθρο όλων των υπόλοιπων. Κάποιοι μορφωμένοι Έλληνες, όταν ακούν ή διαβάζουν για την αιτία αυτή, συμφωνούν μαζί-μου. Αλλά οι περισσότεροι προτιμούν τις εύκολες εξηγήσεις που έδωσα παραπάνω. Αυτό που πρόκειται να διαβάσεις απαιτεί λίγη διανοητική προσπάθεια.
Αγαπητέ Τούρκε, γιατί νομίζεις οτι η Ελλάδα υπολείπεται κάθε άλλης Ευρωπαϊκής χώρας και προσπαθεί να τις φτάσει από τότε που πρωτο-ιδρύθηκε, το 1827; Αν απαντήσεις «και τί με νοιάζει εμένα;», θα σου απαντήσω κ’ εγώ «τότε για ποιο λόγο διαβάζεις το παρόν;» Ο λόγος που η Ελλάδα αγωνίζεται να φτάσει άλλα έθνη σε τεχνολογία, δημοκρατία, ελευθερίες, δικαιοσύνη, και ότι άλλο χαρακτηρίζει μια σύγχρονη Δυτική χώρα, σχετίζεται άμεσαμ’ εσάς, τους Τούρκους· ή πιο σωστά, με τους προγόνους-σας.
Αν έχεις αρκετή υπομονή να μάθεις γιατί η Ελλάδα υπολείπεται κάθε Δυτικής χώρας, θα δεις οτι η ίδια εξήγηση εφαρμόζει επίσης και στη δική-σου χώρα. Θα μάθεις για ποιο λόγο όταν θέλεις να αγοράσεις ένα αυτοκίνητο πρέπει να το εισάγεις από μια τεχνολογικά πιο προηγμένη χώρα, ενώ στην Τουρκία δεν διαθέτεις την τεχνολογία να δημιουργήσεις το αμάξι, αλλά μόνο να το συναρμολογήσεις· για ποιο λόγο χρειάζεται να εισάγεις τον υπολογιστή-σου, την τηλεόρασή σου, το DVD-σου, και κάθε προϊόν υψηλής τεχνολογίας, που δεν μπορείς να δημιουργήσεις στην Τουρκία από πρώτες ύλες· για ποιο λόγο όταν χρειάζεσαι δικαιοσύνη με μεγαλύτερο κύρος από τη ντόπια αποτείνεσαι στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και δέχεσαι οτι οι αποφάσεις-του υπερισχύουν της Τουρκικής δικαιοσύνης· γιατί, ενώ ίσως θα ήθελες η χώρα-σου να είναι παντοδύναμη και να δρα όπως θέλει, τουλάχιστον στην περιοχή-μας του κόσμου, στην πραγματικότητα δεν είναι παντοδύναμη και χρειάζεται τη συγκατάθεση άλλων πιο ισχυρών χωρών — όπως οι Η.Π.Α. — πριν ν’ αναλάβει διεθνή δράση. Δεν νομίζω οτι χρειάζεται να συνεχίσω, καταλαβαίνεις τί εννοώ.
Μπορεί να πεις το εξής: «Κοίταξε, είμαστε στο νότο, ενώ εκείνα τα πιο ισχυρά και τεχνολογικά προηγμένα έθνη βρίσκονται όλα στο βορρά, οπότε πρέπει να υπάρχει κάποιος παράγοντας που σχετίζεται με τη γεωγραφική θέση κάθε χώρας, που αποφασίζει τη μοίρα-της. Η Ελλάδα είναι στο νότο της Ευρώπης, οπότε αυτός είναι ο λόγος.» Τότε θα ανταπαντούσα οτι η Ιταλία και η Ισπανία είναι επίσης στον Ευρωπαϊκό νότο, και πολύ θα ήθελα η Ελλάδα να ήταν τουλάχιστον ίση μ’ εκείνες. Π.χ. τόσο η Ιταλία όσο κ’ η Ισπανία φτιάχνουν αυτοκίνητα (η Ιταλία ειδικά, φτιάχνει μερικά από τα πιο φινετσάτα αυτοκίνητα στον κόσμο). Αλλά τί φτιάχνουν η Ελλάδα και η Τουρκία; Τσιγάρα, υφάσματα, ελιές, ξερά βερύκοκα, ξερά σύκα...
Μάλλον θα πρέπει να υπάρχει κάποια άλλη εξήγηση.
Μια που ανέφερα την Ιταλία και την Ισπανία, ας θυμηθούμε το εξής: υπήρχε ένας καιρός, μερικούς αιώνες πριν, που εκείνες οι Ευρωπαϊκές χώρες δεν ήταν περισσότερο αναπτυγμένες από τον υπόλοιπο κόσμο, έτσι δεν είναι; Υπήρξε ακόμα και καιρός που οι Άραβες Μουσουλμάνοι ήσαν ακόμα πιο αναπτυγμένοι από τους μεσαιωνικούς κατοίκους της Ευρώπης. Αλλά αργότερα οι Μουσουλμάνοι έμειναν στάσιμοι, κι ακόμα μπορούμε να πούμε πως κινήθηκαν και προς τα πίσω σε ορισμένους τομείς, την ώρα που κάτι το καινούριο άρχισε να συμβαίνει σε μέρη όπως η Ιταλία. Τί ήταν αυτό που άρχισε να συμβαίνει; Πώς ονομάζεται; Θα πρέπει να ήταν σημαντικό, γιατί από τον καιρό που εκείνοεμφανίστηκε, ο υπόλοιπος κόσμος μπορούσε να βλέπει πια μόνο τις πλάτες των πιο προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών και άλλων χωρών, όπως οι Η.Π.Α., ο Καναδάς, η Αυστραλία, ή ακόμα και η Ιαπωνία — παντού όπου εκείνο εξαπλώθηκε.
Εκείνο, που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία και πολύ γρήγορα διαδόθηκε σε κεντρική Ευρώπη και Αγγλία, ήταν τότε γνωστό με το όνομα Αναγέννηση, και ακολουθήθηκε σε κανα-δυό αιώνες από ένα άλλο “πράγμα”, ακόμα πιο δραστικό, που έγινε γνωστό με το όνομα Διαφωτισμός. Αλλά επειδή οι λέξεις αυτές μπορεί από μόνες-τους να μη σημαίνουν και πολλά, θα προσπαθήσω να περιγράψω με πολύ απλά λόγια το αποτέλεσμα που αυτές οι δύο έννοιες, συνδυαζόμενες, είχαν στον κόσμο.
Το πιο ουσιαστικό αποτέλεσμα που είχαν η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός ήταν οτι ελευθέρωσαν τον κόσμο από τη μέγγενη που είχε επιβάλει η θρησκεία στο νου του ανθρώπου. Ο κόσμος μπορούσε τώρα να ψάχνει για εξηγήσεις φυσικών φαινομένων έξω από τα ιερά βιβλία-του. Έγινε κατανοητό οτι οι εξηγήσεις για φυσικά φαινόμενα βρίσκονταν εξετάζοντας το φυσικό κόσμο, και όχι μελετώντας τις γραφές. Έτσι ανέπτυξαν την επιστήμη. Και μαζί με την επιστήμη, την τεχνολογία. Η επιστήμη προσφέρει το θεωρητικό υπόβαθρο, το οποίο εφαρμόζει η τεχνολογία, που είναι ο καρπός του δέντρου που ονομάζουμε επιστήμη. Αν και η Δυτική επιστήμη έχει τις ρίζες-της στην αρχαία ελληνική σκέψη, οι πρώτοι πραγματικοί επιστήμονες — με τη μοντέρνα έννοια της λέξης, δηλαδή άνθρωποι που πραγματοποίησαν πειράματαπροκειμένου να επιβεβαιώσουν ή να απορρίψουν τις απόψεις-τους — εμφανίστηκαν ακριβώς εκεί και τότε, προς το τέλος της Μεσαιωνικής Ευρώπης. Ένας από τους πρώτους πραγματικούς επιστήμονες ήταν ο Ιταλός Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564–1642), που πέθανε το έτος που γεννήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες όλων των εποχών, ο Άγγλος Ισαάκ Νιούτον (ή Νεύτων, 1642–1727).
Η εξάρτηση της επιστήμης από την ελευθερία του πνεύματος είναι απολύτως καθοριστική. Όταν η θρησκεία σου λέει: «Αυτή είναι η εξήγηση, και είναι ήδη γραμμένη στο ιερό-μας βιβλίο, μην ψάχνεις για κάτι το διαφορετικό! (Γιατί αλλιώς...)», τότε δεν μπορείς να έχεις επιστημονική πρόοδο, γιατί για να το έχεις αυτό οφείλεις να θέσεις υπό αμφισβήτηση τα πάντα, και να ελέγξεις(κοιτώντας τα δεδομένα των παρατηρήσεών σου) αν αυτό που πιστεύεις ισχύει ή όχι. Αν δεν αναρωτηθείς, εξετάσεις, ελέγξεις από μόνος-σου, αν νομίζεις οτι οι απαντήσεις υπάρχουν ήδη στο σχεδόν προϊστορικό βιβλίο-σου, δεν μπορείς να έχεις επιστήμη· επομένως ούτε τεχνολογία, τον καρπό της επιστήμης. Μπορείς να έχεις τον ναργιλέ-σου, αλλά όχι το διαδίκτυό σου· μπορείς να έχεις το χαμάμ-σου, αλλά όχι τον ηλιακό θερμοσίφωνά σου· μπορείς να έχεις τα υφαντά και τα αποξηραμένα βερύκοκά σου, αλλά όχι τις Φεράρι και τις BMW-σου.
Τώρα έρχεται το δυσκολότερο μέρος, η “πικρή αλήθεια” που είναι πολύ δύσκολο για σας τους Τούρκους να την καταπιείτε. Αλλά διαβάζετε το παρόν κείμενο γιατί θέλετε να ξέρετε ποιος είναι ο βαθύτερος λόγος — κατά τη γνώμη του συγγραφέα — που οι Έλληνες σας μισούν, σωστά; Αλλιώς θα μπορούσατε να βγείτε απ’ αυτή τη σελίδα (ξέρετε, υπάρχει και το κουμπάκι στον περιηγητή-σας που σας πάει πίσω από ’κεί που ήρθατε).
Η πικρή αλήθεια είναι οτι αν ο Χριστιανισμός είναι ήδη κακή συνταγή για την ανάπτυξη της επιστήμης, τότε το Ισλάμ — με τη νοοτροπία τουλάχιστον που επιβάλλει στους πιστούς σήμερα —είναι ακόμα χειρότερη. Το Ισλάμ είναι ένας αληθινός φονέας της επιστήμης. Και νά γιατί:
Παλιά, το Μεσαίωνα, η Χριστιανική Εκκλησία είχε απόλυτο έλεγχο και απόλυτη δύναμη. Ήταν αδύνατο να εκφράσει κανείς μια γνώμη αντίθετη με το δόγμα της Εκκλησίας, γιατί αν το έκανε κινδύνευε να θανατωθεί. Οι άνθρωποι δηλαδή ήταν εντελώς ανελεύθεροι να εξετάσουν κριτικά το οτιδήποτε. Οι απόψεις των θρήσκων επιβάλλονταν διά της βίας (μέσω απειλής βασανιστηρίων και θανάτου) στους λίγους που είχαν ανήσυχο πνεύμα και ήθελαν να ψάξουν και να μάθουν την αλήθεια μόνοι-τους. Στην αρχή του 17ου αιώνα, την εποχή του Γαλιλαίου, ήταν ακόμα επικίνδυνο να διατυπώνει κανείς γνώμη ενάντια στην Εκκλησία. Ο φιλόσοφος Τζιορντάνο Μπρούνο κάηκε στην πυρά το 1600, επειδή δήλωσε οτι ο Ήλιος είναι ένα άστρο σαν όλα τ’ άλλα (που είναι αλήθεια), και οτι υπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο άπειρο σύμπαν (το οποίο δεν γνωρίζουμε ακόμα). Ο ίδιος ο Γαλιλαίος κινδύνεψε να έχει την ίδια τύχη επειδή υποστήριξε μια άλλη σωστή ιδέα: οτι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, και όχι ο Ήλιος γύρω από τη Γη.
Εντούτοις, με την έλευση της Αναγέννησης, αυτή η επιβολή ενός συνόλου δοξασιών στον καθέναν άρχισε να ξελασκάρει. Σιγά-σιγά η Εκκλησία άρχισε να χάνει τον απόλυτο έλεγχο, καθώς οι επιστημονικές ανακαλύψεις παρήγαγαν χρήσιμη τεχνολογία που είχε άμεση ωφέλεια στη ζωή των ανθρώπων, ενώ η πίστη στο Χριστό μπορούσε στην καλύτερη περίπτωση να απαλύνει τον ψυχικό πόνο. Στους αιώνες που ακολούθησαν η επιστήμη απέκτησε απόλυτο κύρος για ερωτήματα σχετικά με τον φυσικό κόσμο, ενώ η Χριστιανική θρησκεία περιορίστηκε στην “πνευματική” σφαίρα. Σήμερα, όταν λένε οι επιστήμονες οτι, π.χ., ο άνθρωπος και ο χιμπαντζής έχουν κοινό πρόγονο που έζησε μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν, οι περισσότεροι Χριστιανοί αντιλαμβάνονται οτι δεν είναι δική-τους δουλειά να πάνε και να πουν στους βιολόγους το τί είναι σωστό ή λάθος στη βιολογία. Αποδέχονται οτι το ιερό βιβλίο-τους, η Βίβλος, μπορεί να μιλά αλληγορικά όταν λέει για τον Αδάμ και την Εύα στα πρώτα δύο κεφάλαια. Υπάρχουν ακόμα και κάποιοι Χριστιανοί που πιστεύουν — και αυτή είναι η μεγάλη διαφορά με το Ισλάμ — οτι η Βίβλος μπορεί να έχει ακόμα και λάθος σε μερικά σημεία, εφόσον γράφτηκε από προφήτες, που, σαν άνθρωποι που ήσαν, μπορεί να αντιλήφθηκαν το μήνυμα του Θεού με λάθος τρόπο. Οπότε οι πιο πολλοί Χριστιανοί κρατούν τις πίστεις-τους για τον εαυτό-τους, και δεν επιχειρούν να τις επιβάλλουν στους άλλους — και ιδίως στους επιστήμονες — αντιλαμβανόμενοι οτι μπορεί οι πίστεις-τους για το φυσικό κόσμο να είναι λανθασμένες.
Αλλά το Ισλάμ διαφέρει. Δυστυχώς για το Ισλάμ, το Κοράνι υποτίθεται οτι δεν γράφτηκε από ανθρώπινα όντα, άλλά οτι είναι ο λόγος του ίδιου του Αλλάχ. Οπότε, πώς είναι δυνατό να έχει πει ο Αλλάχ κάτι που είναι λάθος; Και πώς μπορεί ο επιστήμονας να υποστηρίξει κάτι που αντιτίθεται σ’ αυτό που είπε ο Αλλάχ; Εκεί βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος.
Το Ισλάμ δεν μπορεί ν’ αφήσει τον επιστήμονα ν’ αμφισβητήσει οτιδήποτε που θα αντίκρουε το Κοράνι, γιατί έτσι ο επιστήμονας θα εναντιωνόταν στο κύρος του Αλλάχ. Λόγω αυτού, το Ισλάμ πνίγει την ελεύθερη επιστημονική σκέψη και οδηγεί την επιστήμη σε θάνατο από ασφυξία.
Πολλοί Μουσουλμάνοι προτιμούν να κρύβουν το κεφάλι-τους στην άμμο, πιστεύοντας οτι δεν υπάρχει καμιά αντίθεση μεταξύ Κορανίου και επιστήμης. Δυστυχώς, υπάρχουν πάμπολλες. Για παράδειγμα, πώς μπορεί να λέγεται οτι η Σελήνη βρίσκεται «στο μέσον των επτά ουρανών» (Κοράνι, 37:6), και οτι τα αστέρια είναι «στο χαμηλότερο από τους επτά ουρανούς» (71:16), όταν ακόμα κ’ ένα παιδί γνωρίζει οτι τα αστέρια είναι αστρονομικά μακρύτερα από τη Σελήνη, κι οτι η Σελήνη είναι το φυσικό αντικείμενο που βρίσκεται πιο κοντά στη Γη από όλα τ’ άλλα; (Κι ας αγνοήσουμε το γεγονός οτι οι «επτά ουρανοί» είναι μια σκέτη ανοησία.) Πώς μπορεί ο Ήλιος να δύει σε μια λασπερή πηγή της Γης στη Δύση, φαινόμενο το οποίο είδε ο ταξιδευτής Ζουλ-καρνάιν (18:86), και πώς μπορεί ο Ήλιος να ανατέλλει από ένα άλλο σημείο της Γης στην Ανατολή, που επίσης επισκέφθηκε ο Ζουλ-καρνάιν (18:90); Δεν ήξερε ο συγγραφέας του Κορανίου οτι ο Ήλιος είναι σχεδόν 150.000.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Γη, και οτι αν η σφαίρα του Ήλιου είχε το μέγεθος μιας μπάλας ποδοσφαίρου, τότε η Γη θα είχε το μέγεθος κεφαλιού καρφίτσας; Πώς μπορεί η Γη να έχει δημιουργηθεί πριν από τον Ήλιο, τη Σελήνη, και ακόμα και τα άστρα (2:29) όταν γνωρίζουμε οτι τα άστρα έχουν υπάρξει για περισσότερο από οκτώ δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τη Γη; Πώς γίνεται να μη γνώριζε ο Αλλάχ οτι το 1/8 + 2/3 + 1/6 + 1/6 ισούται με 1,125 και όχι με 1; (4:11–12)
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα σημεία όπου το Κοράνι λέει κάτι που αντιτίθεται όχι απλά στην επιστημονική γνώση, αλλά και στην κοινή γνώση, και ακόμα και στην παιδική γνώση. (Ο αναγνώστης μπορεί να βρει πολύ περισσότερα εδώ.) Και όμως, το Ισλάμ είναι δεμένο “χειροπόδαρα” στην αντίθεσή του με την επιστήμη εξαιτίας της πίστης οτι το Κοράνι είναι ο κατευθείαν λόγος του Αλλάχ. Για να ευδοκιμήσει η επιστήμη υπό το Ισλάμ, το Ισλάμ πρέπει να αποδεχτεί οτι κάποιες θέσεις του Κορανίου μπορούν να εξεταστούν κριτικά, γιατί η εξέταση οποιασδήποτε άποψης και η αναζήτηση ενδείξεων (δεδομένων) βρίσκεται στην “καρδιά” της επιστημονικής σκέψης. Μα πώς μπορεί ο πιστός Μουσουλμάνος να εξετάσει κριτικά οτιδήποτε που υποτιθέμενα ειπώθηκε από τον Αλλάχ;
Το Ισλάμ είχε αυτό το πρόβλημα από το ξεκίνημά του. Όταν πιστεύεις οτι ο ίδιος ο Αλλάχ είπε αυτό κ’ εκείνο, δεν μπορείς μετά να πας και ν’ ασκήσεις κριτική στα θέματα αυτά. Επομένως το Ισλάμ βρίσκεται στα μαχαίρια με την επιστήμη από τότε που πρωτοεμφανίστηκε. Κάποιοι μερικές φορές αναρωτιούνται γιατί το Ισλάμ έδειξε ορισμένα δείγματα επιστημονικής προόδου κατά τους πρώτους αιώνες της ύπαρξής του. Μα πρώτα-πρώτα, ο Ισλαμικός πολιτισμός αναπτύχθηκε ακριβώς την εποχή που το Ισλάμ ήταν εξαιρετικά ανεκτικό και άφηνε την ελεύθερη σκέψη να υπάρχει. Και δεύτερο, προσωπικά πιστεύω οτι τα επιτεύγματα της επιστημονικής προόδου που συντελέστηκε κατά τη λεγόμενη “Χρυσή Εποχή” του Ισλάμ είναι μάλλον υπερεκτιμημένα. Ποια μεγάλη ανακάλυψη μπορεί να αποδωθεί αποκλειστικά στο Ισλάμ της εποχής εκείνης; Εγώ μπορώ να σκεφτώ μόνο την ανάπτυξη της άλγεβρας. Κατά τα άλλα, οι Άραβες αντέγραψαν τη χρήση του χαρτιού από τους Κινέζους, τα λεγόμενα “αραβικά ψηφία” (0, 1, 2,...) από τους Ινδούς (συμπεριλαμβανομένης της έννοιας “το μηδέν είναι κι αυτό ένας αριθμός”), τη φιλοσοφία από τους Έλληνες, την αλχημεία και την ιατρική επίσης από τους Έλληνες. Ποιο σύγχρονο αντικείμενο, ιδέα, ή πρακτική — με την εξαίρεση της άλγεβρας — είναι κατευθείαν προϊόν της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής;
Εν πάση περιπτώσει, μόλις το Ισλάμ έκανε στροφή προς τις αρτηριοσκληρωτικές θρησκευτικές πρακτικές-του και κατέπνιξε την ελευθερία της σκέψης, γύρω στον 11ο αιώνα, ο πολιτισμός-του κατέρρευσε. Αυτό που μας ενδιαφέρει στη συζήτηση αυτή είναι οτι οι πρόγονοί σας έφτασαν στη Μικρά Ασία περίπου εκείνη την εποχή, κατά τον 11ο – 12ο αιώνα. Η Χρυσή Εποχή του Ισλάμ είχε ήδη τελειώσει, οπότε οι Σελτζούκοι και Οθωμανοί Τούρκοι συνάντησαν ένα Ισλάμ με διανόηση σε παρακμή. Όταν κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, το 1453, οι Οθωμανοί κληρονόμησαν τη γραφειοκρατία των Βυζαντινών προκειμένου να διοικήσουν την αυτοκρατορία-τους. Έτσι μετέφεραν ένα αρχαϊκό σύστημα διακυβέρνησης (το Βυζαντινό) και ένα ανελεύθερο, καταπιεστικό σύστημα δοξασιών (το Ισλαμικό) σε όλους τους λαούς που υποδούλωσαν — συμπεριλαμβανομένων, φυσικά, και των Ελλήνων.
Αυτό λοιπόν είναι το “θεμελιακό κακό” που βρήκε τους Έλληνες εξ αιτίας των Τούρκων. Δεν είναι οι θανατώσεις που υπέστησαν οι Έλληνες για ψύλλου πήδημα όσο ήσαν υπό τον Τουρκικό ζυγό· δεν είναι το παιδομάζωμα που έπαιρνε τα παιδάκια απ’ τις μάνες-τους για να μεγαλώσουν σαν γενίτσαροι στην Ανατολία· δεν είναι κανένας από τους άλλους λόγους που ανέφερα εν συντομία στην αρχή αυτής της στήλης. Είναι το γεγονός οτι ενώ η ανθρώπινη διανόηση απογειωνόταν στην Ευρώπη από το 17οαιώνα, κατά τις εποχές της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, οι Έλληνες έμειναν στα σκοτάδια της Οθωμανικής Ισλαμικής σκέψης, που ήταν ανίκανη να παράγει έστω και μία επιστημονική ανακάλυψη, έστω και ένα τεχνολογικό προϊόν που να βλέπουμε σήμερα και να το αναγνωρίζουμε ως προερχόμενο από ’κείνους, έστω και μία φιλοσοφική ιδέα που να μας έμεινε μέχρι σήμερα και να θεωρείται σημαντική. Διανοητικό σκότος ήταν αυτό που σκέπασε τους Έλληνες χάρη στους Οθωμανούς κατακτητές-τους.
Αν εξετάσουμε προσεκτικά καθεμία από τις στρεβλές πρακτικές και λανθασμένες ιδέες που ταλανίζουν την Ελληνική κοινωνία σήμερα, θα δούμε οτι βρίσκονται σε αντίθεση με τις Ευρωπαϊκές αξίες και νόρμες, και σε σύμπνοια με τις Μεσανατολικές αξίες και νόρμες. Πρόκειται για τις αξίες και τον τρόπο σκέψης που οι Έλληνες κληρονόμησαν από τους Οθωμανούς κατακτητές-τους. Μου είναι πολύ δύσκολο να βρω έστω και μια θετική επιρροήτων Τούρκων επί των Ελλήνων. Όσο και να προσπαθώ, δεν το καταφέρνω.
Πάρτε, για παράδειγμα, την εξής ιδέα που βρίσκεται στο μυαλό του μέσου Έλληνα: για να προωθήσεις και να τελειώσεις τη δουλειά-σου όμορφα και γρήγορα, πρέπει να “λαδώσεις” τα γρανάζια της γραφειοκρατίας δίνοντας μυστικά ένα μικροποσό σε δημόσιο υπάλληλο. Από πού την κληρονομήσαμε αυτή την ιδέα; Όχι από τους Ευρωπαίους πάντως, έτσι δεν είναι; Όλοι ξέρουν οτι αυτό είναι το περίφημο “μπαξίσι” των Τούρκων — και όντως μερικές φορές χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη για ν’ αναφερθούμε στην έννοια.
Ή πάρτε την ιδέα οτι για να ανελιχθείς κοινωνικά και να φτάσεις τους στόχους-σου δεν είναι απαραίτητο να αποκτήσεις προσόντα και να μάθεις νέα πράγματα· αυτό που είναι σημαντικό είναι να έχεις τις απαραίτητες διασυνδέσεις! Οι ικανότητές σου δεν μετράνε· οι διασυνδέσεις-σου, ναι. Ποια μοντέρνα κοινωνία βασίζεται σε τέτοιες αρχές;
Ή, πάρτε την ιδέα πως για οτιδήποτε στραβό που συμβαίνει στη ζωή-μας πρέπει να περιμένουμε την Πολιτεία να επέμβει, σαν από μηχανής θεός, και να μας λύσει τα προβλήματα. Δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι για το μέλλον-μας· η Πολιτεία είναι. Ποια σύγχρονη Δυτική κοινωνία πιστεύει οτι η Πολιτεία είναι κάτι που στέκεται πάνω από το άτομο, και όχι κάτι που πρέπει να βρίσκεται υπό το διαρκή έλεγχο του ατόμου; Αυτή η παρατήρηση από μονη-της μας λέει πάρα πολλά για τα δεινά της Ελληνικής (και φαντάζομαι και της Τουρκικής) κοινωνίας σήμερα.
Ακόμα και η σοβαρότατη οικονομική κρίση που έχει ξεσπάσει στην Ελλάδα τον καιρό που γράφω το παρόν έχει τις ρίζες-της σε μια λανθασμένη ιδέα του μέσου Έλληνα. Η ιδέα λέει οτι για να ζήσεις μια ασφαλή και ξέγνοιαστη ζωή πρέπει να βρεις μια θέση στο δημόσιο, και ουσιαστικά να κοιμηθείς στο υπόλοιπο της ζωής-σου εκεί, παράγοντας ανεπαρκές έργο, αλλά λαμβάνοντας κανονικά το μισθό-σου. Ποια μοντέρνα κοινωνία υιοθετεί την ιδέα αυτή; Πηγαίνετε να εξηγήσετε σ’ έναν Αμερικανό αυτό το “όνειρο ζωής” — θα γελάσουν μαζί-σας. Δεν προσπαθώ να πω οτι οι Τούρκοι είναι υπεύθυνοι για την ελληνική οικονομική κρίση που άρχισε το 2010. Οι ίδιοι οι Έλληνες είναι φυσικά υπεύθυνοι γι’ αυτήν. Αλλά γιατί οι Έλληνες να συμπεριφέρονται με τέτοιους τρόπους που φέρνουν την καταστροφή στους ίδιους; Από πού προέρχονται αυτές οι ιδέες-τους; Γιατί κανένα άλλο Ευρωπαϊκό έθνος δεν έχει τόσο σοβαρά προβλήματα; Γιατί η Ελλάδα δεν είναι σαν μια Ευρωπαϊκή χώρα, στο κάτω-κάτω;
Για καθένα από τα παραπάνω ερωτήματα αντιλαμβάνομαι οτι υπάρχουν εύκολες, επιφανειακές απαντήσεις. Υπάρχουν όμως και απαντήσεις βαθύτερες, που χρειάζονται περισσότερο από μια στιγμή σκέψης για να τις αναλύσει κανείς, όπως και κάποια ιστορική γνώση πάνω στην οποία να βασιστούν.
Η μη επιφανειακή απάντηση-μου στο ερώτημα του γιατί οι Έλληνες μισούν τους Τούρκους είναι οτι, κατά βάθος, εμείς οι Έλληνες γνωρίζουμε οτι αν δεν είχαμε μείνει υπό Οθωμανική κατοχή τον καιρό του Διαφωτισμού, δεν θα μας είχαν διαφύγει οι ιδέες που αναπτύχθηκαν τότε. Εκείνο τον καιρό, οι ελεύθεροι Έλληνες βρίσκονταν είτε στα βουνά (αποφεύγοντας τους Τούρκους αλλά μαχόμενοι ενάντια σε αρκούδες, λύκους, και τσακάλια), ή στο εξωτερικό, στην Ευρώπη. Η ελαχιστότατη διανοητική προσφορά των Ελλήνων της εποχής εκείνης, πράγματι, ήρθε από τους λίγους που ζούσαν στην Ευρώπη, οι οποίοι όμως είχαν πολύ μικρή επίδραση στην ελληνική κοινωνία και στον απλό κόσμο, που προσπαθούσε να επιβιώσει στην κατοχή, και δεν είχε καιρό ούτε μυαλά για τις κοσμοϊστορικές αλλαγές στη νοοτροπία και σκέψη που συνέβαιναν στην Ευρώπη.
Λοιπόν, αυτά είναι εκείνα για τα οποία θα κατηγορούσα τους γείτονές μου. Με τη διαφορά οτι δεν τους μισώ. Γνωρίζω οτι η ιστορία συνέβει όπως συνέβει και δεν μπορεί να ξε-συμβεί. Απλά ελπίζω οτι οι δύο λαοί, Τούρκοι και Έλληνες, βλέποντας τους βαθύτερους λόγους των προβλημάτων-τους, θα μπορέσουν να συμβιώσουν αρμονικότερα.
|
Ένας Τούρκος αναγνώστης του παραπάνω άρθρου έγραψε προς το συγγραφέα τα εξής:
«Καθώς αναλύω τις ψυχολογικές όψεις της οικονομικής κρίσης στη χώρα-σας, και τις αντιδράσεις του κόσμου, όσο περισσότερο μαθαίνω για το πώς δούλευε η δημόσια διοίκηση, πώς οι δημόσιες επιχειρήσεις (υπο-)λειτουργούσαν, και κυρίως, όσο μαθαίνω για την αντίδραση του μέσου Έλληνα — του απόλυτα σίγουρου πως έχει δίκιο — σε κάθε προσπάθεια διόρθωσης του συστήματος, τόσο τείνω να συμπεραίνω οτι η μεγαλύτερη κατάρα που άφησαν οι Τούρκοι στους Έλληνες, η χειρότερη επίδραση των Οθωμανών, ήταν η ενστάλλαξη στα μυαλά των Ελλήνων της ιδέας της Πολιτείας–Πατέρα. Έτσι ακριβώς αναφέρεται ο κάθε Τούρκος στην Πολιτεία: η “Πολιτεία–Πατέρας”. Η κρυφή σκέψη εδώ είναι οτι η Πολιτεία είναι υποχρεωμένη να σου δίνει έναν άνετο τρόπο ζωής, είτε δούλεψες σκληρά για να τον αξίζεις είτε όχι. Δρας λανθασμένα, και η Πολιτεία σε ανέχεται αφού είναι ο Πατέρας. Δεν κερδίζεις ούτε μια δεκάρα, και ο Πατέρας σου δίνει το χαρτζιλίκι-σου. Θέλεις καλό αυτοκίνητο, ωραία ρούχα, λεφτά για να βγεις έξω μ’ ένα κορίτσι, και ο Πατέρας πρέπει να σε υποστηρίξει, παρόλο που είσαι ένα άνεργο ρεμάλι. Και αν αρνηθεί να συνεχίσει να σε υποστηρίζει, ξεσηκώνεσαι εναντίον-του, και τον κατηγορείς οτι δεν προσέχει τα παιδιά-του. Και τότε γίνεται ένας Κακός Πατέρας.»
Συμφωνώ απολύτως. Καθώς γράφω αυτές τις γραμμές σαν απάντηση στο παραπάνω σχόλιο, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων (αρκετές χιλιάδες) που έχουν καταλάβει την Πλατεία Συντάγματος (την πιο κεντρική πλατεία της Αθήνας), και “αγανακτισμένοι” με την Πολιτεία διαμαρτύρονται κάθε μέρα. Οι άνθρωποι αυτοί υποτίθεται οτι διαμαρτύρονται εναντίον της διεφθαρμένης κυβέρνησης και της Πολιτείας (κ’ έχουν δίκιο σ’ αυτό). Κατά βάθος όμως εννοούν το εξής: «Η Πολιτεία είναι υπεύθυνη που δεν έχουμε δουλειές, που δεν έχουμε χρήματα για να συνεχίσουμε να ζούμε όπως ζούσαμε! Πάρτε τα λεφτά από τους διεφθαρμένους πολιτικούς και δώστε-τα σ’ εμάς!» Αρνούνται να δεχτούν οποιαδήποτε ευθύνη για την τωρινή κατάσταση. Η “Πολιτεία–Πατέρας” τους κακομεταχειρίστηκε — φτωχά παιδιά! Δεν έχει σημασία που, επί δεκαετίες ολόκληρες, το μόνο πράμα που τους ενδιέφερε ήταν πώς να “τακτοποιηθούν” (μεταχειρίζομαι τη δική-τους ορολογία) σε μια θεσούλα στο δημόσιο, και να χουζουρεύουν εκεί στο υπόλοιπο της ζωής-τους. Θα πάρει αρκετές δεκαετίες ώσπου να ξεφορτωθούν οι Έλληνες την απηρχαιωμένη νοοτροπία-τους και να την αναβαθμίσουν με μια πιο σύγχρονη έκδοση κοινωνικής σκέψης και συμπεριφοράς.
Άλλος ένας αναγνώστης, Έλληνας, μάλλον νεαρής ηλικίας, έγραψε μεταξύ άλλων το εξής:
«[Γ]ράφετε ότι οι δάσκαλοί μας μας λένε στα σχολεία ότι δεν κάναμε ποτέ επιθετικούς πολέμους. Αυτό δεν ισχύει. Σήμερα ο κόσμος ξέρει τα εγκλήματα και τις ακρότητες που διαπράχθηκαν ενάντια στους Τούρκους, και δεν θέλει επίσης πολύ μυαλό για να καταλάβει κάποιος ότι εμείς επιτεθήκαμε στους Τούρκους, [...]. Σήμερα αυτά που γράψατε στην αρχή του άρθρου (“οι Έλληνες δεν επιτέθηκαν ποτέ σε άλλο έθνος και πάντα αμυνόμασταν”), μόνο ειρωνικά θα μπορούσε να τα λέει κάποιος [...]»
Ίσως αυτό που ισχυρίζεσαι να ισχύει για τη νεότερη γενιά Ελλήνων, και μακάρι να είναι έτσι. Εγώ όμως δεν γράφω μόνο για το τί πιστεύουν οι νεαροί, αλλά όλοι οι Έλληνες, ή μάλλον ο μέσος Έλληνας. Ο μέσος Έλληνας βρίσκεται μάλλον στην ηλικία τη δική-μου, γιατί υπάρχει και μια γενιά Ελλήνων που είναι μεγαλύτεροι από μένα. (Και οι ηλικιωμένοι είναι δυστυχώς περισσότεροι από τους νέους στον τόπο-μας.) Λοιπόν, σε διαβεβαιώ οτι αυτό που έγραψα υπήρχε σαν ιδέα, και λεγόταν στα σχολεία, στη γενιά τη δική-μου. Όταν η δική-σου γενιά φτάσει να αντιπροσωπεύει το “μέσο Έλληνα”, αυτό που γράφω θα είναι τότε όντως μη αντιπροσωπευτικό. (Πολύ αμφιβάλλω όμως αν θα υπάρχει ακόμα τότε το παρόν άρθρο-μου.)
Άλλος Έλληνας αναγνώστης, στην τρίτη δεκαετία της ζωής-του, έγραψε (τα σημεία στίξης δικά-μου):
«Όταν πήγα πριν μερικά χρόνια στη Βουλγαρία ήμουν εντελώς προκατειλημμένος απέναντι σ’ έναν λαό που τον παρουσίαζαν τα βιβλία ως ξένο, βάρβαρο, εχθρικό και απολίτιστο. Ευτυχώς που είχα ανοιχτό μυαλό, σε αντίθεση με πολλούς συμπατριώτες μου που έμειναν εκεί πέρα και γύρισαν χωρίς να αποκτήσουν τίποτα. Εγώ δεν απέκτησα πτυχίο αλλά κατι σημαντικότερο: το να θέλω να καταλάβω την γνώμη των άλλων· όχι ακριβώς τη γνώμη αλλά το perspective (αυτή τη λέξη τη βρίσκω πιο κατάλληλη) [την “οπτική γωνία”, την “άποψη” — σ.τ.Χ.Φ.]. Αντιλήφθηκα πως ο βουλγαρικός λαός είναι παρόμοιος με τον ελληνικό σε πολλά πράγματα: στην επιρροή απ' το βυζάντιο, στα 500 χρόνια οθωμανικής κατάκτησης, στις μεγάλες ιδέες, στην εκμετάλλευση από μεγαλύτερα κράτη (Ρωσία,Γερμανία) κτλ — χωρίς να θέλω να κατηγορήσω τα κράτη αυτά, αφού δεν φταίνε αυτοί αλλά οι πολιτικοί οι οποίοι φέρονται σαν υποτακτικοί απέναντι στον φεουδάρχη. Αγάπησα τη Βουλγαρία, και επειδή έμαθα και τη γλώσσα μπορώ να πω πως την αγαπώ όσο την ίδια μου τη χώρα. Νομίζω πως το ίδιο θα συνέβαινε αν ζούσα και στη Τουρκία ή οπουδήποτε αλλού, ίσως επειδή είμαι καλοπροαίρετος και προσπαθώ να δω και πώς σκέφτονται οι άλλοι. Πραγματικά στεναχωριέμαι όμως γιατί ως λαοί έχουμε τόσα κοινά και δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε. Πιστεύω πως δεν θα τα καταφέρουμε ποτέ. Μεμονωμένα άτομα μπορούν να συνεννοηθούν, αλλά λαοί ολόκληροι όχι — επειδή κάποιες νοοτροπίες, κάποιοι τρόποι σκέψης είναι τόσο βαθιά ριζωμένοι στο νου μας που μας αποτρέπουν απ’ το ν’ αλλάξουμε.»
Εγώ είμαι πιο αισιόδοξος· βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο. Πιστεύω πως η σύγκλιση και η ομόνοια είναι θέμα χρόνου. Η σύγκλιση θα έρθει από τις νέες γενιές ανθρώπων που έχουν την πληροφόρηση του παγκόσμιου ιστού “στα ακροδάχτυλά τους” (σε αντίθεση με τις παλιές γενιές, των οποίων η πληροφόρηση ήταν ο καφενές της γειτονιάς-τους), που έχουν μάθει να καταφεύγουν στο Google όταν αναρωτιούνται για κάτι, αντί να διαμορφώνουν γνώμη αυθαίρετα, ή βάσει της γνώμης του κολλητού-τους. Επίσης πρόκειται για γενιές νέων ανθρώπων που ταξιδεύουν, όπως ο παραπάνω αναγνώστης. Τα όρια της ζωής-τους δεν συμπίπτουν με τα όρια του αμπελιού-τους ή του σταροχώραφού τους. Πάντα θα υπάρχουν βέβαια και οι αθεράπευτα τοπικιστές και εθνικιστές, αλλά πιστεύω πως ο αρθμός-τους θα φθίνει. Ας πάρουμε σαν ανάλογο παράδειγμα το ρατσισμό: κάποτε, έναν αιώνα πριν, το ρατσισμό τον θεωρούσαν φυσικό, και τον υποστήριζαν ακόμα και προοδευτικοί διανοούμενοι. Σιγά-σιγά όμως επικράτησε το ευρύτερο, ανθρωπιστικό πνεύμα. Ο ρατσισμός είναι δυστυχώς καλωδιωμένος στους εγκεφάλους-μας, αλλά ο πολιτισμός και η μόρφωση μπορούν να βοηθήσουν ώστε να στριμωχτεί σε μια γωνιά του νου, και να μείνει εκεί θαμμένος. Το ίδιο υποθέτω θα συμβεί και με τον εθνικισμό, και μάλιστα με πιο γρήγορους ρυθμούς, για τους τεχνολογικούς λόγους που προανέφερα.
