Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς
Εγώ βλέπω επτά αιτίες πού κάνουν την πίστη μας να εξασθενεί και να πεθαίνει.
Πρώτη αιτία είναι ή εξοικείωση μας με τον κόσμο αυτόν και με τη ζωή μας. Συνηθίσαμε τόσο τον κόσμο Όσο και τη ζωή μας και δε μάς κάνουν εντύπωση. Μέχρι τη στιγμή πού ό κόσμος μάς φαίνεται καινούργιος κι ασυνήθιστος, ή πίστη μας στο Θεό είναι ισχυρή. Από τη στιγμή πού ό κόσμος μάς φανεί παλιός, έχουμε εξοικειωθεί μαζί του, ή πίστη μας σβήνει. Όσο περισσότερα βιώνουμε, τόσο περισσότερο εξοικειωνόμαστε με τον κόσμο. Κι όσο περισσότερο εξοικειωνόμαστε μαζί του, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τη φοβερή και θαυμαστή εντύπωση πού μας προκαλούσε ως τότε.
Όποιος ανεβεί για πρώτη φορά στις Άλπεις, μένει έκθαμβος από τη μοναδική κι απροσδόκητη θέα. Όποιος όμως ζήσει δέκα χρόνια εκεί, ή αλπική θέα όχι μόνο δεν τον εντυπωσιάζει, αλλά Ίσως του φαίνεται και βαρετή, πληκτική. Ό αστρονόμος πού μαθαίνει για πρώτη φορά πόσο μεγάλα είναι τ' αστέρια και πόσο τεράστιο είναι το πλήθος τους, πόση ή απόσταση πού χωρίζει το ένα από το άλλο και πόσο αλάθητη κι ακριβής είναι ή πορεία τους, μεθάει από τον ενθουσιασμό. Αν όμως συνεχίσει να τα βλέπει όλ' αυτά με τα τέλεια όργανα του για μια σειρά ετών, όλα θα του φαίνονται συνηθισμένα και δε θα τον εντυπωσιάζουν. Από τον αρχικό εντυπωσιασμό του δε θα μείνει ούτε σκιά.
Αν εμείς βλέπουμε για πολύ μεγάλο διάστημα το θέατρο αυτού του κόσμου, είναι δυνατό αυτή ή ασυνήθιστη και πλούσια παράσταση να έχει για μας το ίδιο ζωντανό ενδιαφέρον ως το τέλος; Όταν ζούμε πάρα πολύ, δε γίνεται παρά ν' αρχίσουμε να χασμουριόμαστε από την πλήξη. Από πλήξη χασμουριόντουσαν οι άνθρωποι και στην κορυφή των Άλπεων και στον κόλπο της Νεάπολης και κάτω από τον έναστρο ουρανό της Ινδίας. Όπου όμως εισχωρήσει ή πλήξη, από εκεί θ' αναχωρήσει ή πίστη στο θεό. Κι απ' όπου αναχωρεί ή πίστη στο θεό, από εκεί θ' απομακρυνθεί κι ή γαλήνη της ψυχής.
Όσοι έχουν συνηθίσει αυτή τη ζωή μοιάζουν με απλοϊκούς ανθρώπους, άξεστους, πού κάθονται σε βασιλικό τραπέζι. Κανένας τους δεν αγνοεί πώς μαζί τους βρίσκεται κι ό βασιλιάς, πώς το τραπέζι αυτό είναι γεμάτο βασιλική μεγαλοπρέπεια. Κάθονται κι αρχίζουν να τρώνε και να πίνουν ανέμελοι. Από τα ωραία φαγητά και τα ποτά όμως θολώνει ό νους τους. Έτσι χάνουν και το βασιλιά και τη βασιλική μεγαλοπρέπεια του τραπεζίου.
Μετά αρχίζουν ν' αρπάζουν τα φαγητά και τα ποτά, να σπρώχνονται μεταξύ τους, ν' αλληλοσυγκρούονται, ν' ανακατεύουν τα φαγητά, να τα πετάνε, να φωνάζουν και να μαλώνουν πώς το τραπέζι είναι δικό τους, πώς τούς ανήκει ή πρώτη θέση. Στο τέλος κουράζονται και τούς πιάνει το χασμουρητό. Ή φιλοξενία στο βασιλικό παλάτι τούς φαίνεται βαρετή, κρατάει πάρα πολύ. Παραπονιούνται, γκρινιάζουν, απελπίζονται. Ή βασιλική τράπεζα καταλήγει σε άντρο ληστών κι υστέρα σε στάβλο. Στο τέλος όλα γι' αυτούς θα χάσουν το βασιλικό χαρακτήρα τους. Ή άξεστη απλοϊκότητα θ' απλωθεί παντού.
Θα θριαμβεύσει στις σκέψεις, στα λόγια και στα έργα των καλεσμένων. Ό βασιλιάς στέκεται στη θέση του, δίπλα τους, τα παρατηρεί όλα και δίνει εντολή να γεμίζει συνέχεια ή τράπεζα. Ή ευλαβική ψυχή νιώθει την παρουσία του βασιλιά και ντρέπεται για τη συμπεριφορά των απλοϊκών αδελφών της. Ή ευλαβική ψυχή τον κόσμο αυτόν τον νιώθει πάντα σαν τον πιο φοβερό και ιερό ναό. Κι όσο περισσότερο ή ίδια βρίσκεται μέσα στο ναό, ό ναός όχι μόνο δε χάνει από την αξία του και δεν υποβαθμίζεται, άλλ' αντίθετα μεγεθύνεται το ασυνήθιστο και φοβερό μεγαλείο του.
Δεύτερη αιτία αποδυνάμωσης και νέκρωσης της πίστης μέσα μας είναι ό υπερκορεσμός του πνεύματος μας από πολλές μικρές κι ανούσιες γνώσεις, ενώ απουσιάζει ή μοναδική γνώση, πού υπερβαίνει όλες τις άλλες. Γνώση μοναδική, «υπερέχουσα γνώση», είναι ή γνώση του Θεού. Όλες οι άλλες μικρές και ασήμαντες γνώσεις αναφέρονται στα έργα του Θεού, στο σπίτι της φύσης, στην επίπλωση του.
Στην εποχή μας το πλήθος των γνώσεων ξεπερνάει κάθε άλλη εποχή.
Αγωνίζονται σήμερα οι άνθρωποι για το πλήθος των γνώσεων, για να μάθουν πολλά. Την ποιότητα τους πολύ λίγο την προσέχουν, ελάχιστα. Έχουμε μετατρέψει το κεφάλι μας σε τεράστια αποθήκη όπου στοιβάζονται γνωστά γεγονότα από τη χημεία, τη φυσική, την αστρονομία, την τεχνολογία, την κοινωνιολογία, από την τεχνική των παιχνιδιών, της μαγειρικής και της ερωτοτροπίας. Πολλά κεφάλια είναι ταυτόχρονα ολόκληρα εργαστήρια χημείας, οικοδομές, μουσικά δρώμενα. Πολλοί εγκέφαλοι είναι πραγματικές εγκυκλοπαίδειες. Έτσι, στα μεγάλα και γεμάτα αυτά κεφάλια δεν υπάρχει χώρος για το Θεό. Δε χωράει εκεί ή μοναδική, ή «υπερέχουσα, γνώση».
Στις παλιότερες εποχές οι άνθρωποι ήταν πιο απλοί, ό νους τους δεν ήταν γεμάτος από τόσο πολλές τεχνικές αλήθειες, όπως γίνεται με τους σημερινούς ανθρώπους. Ή μοναδική γνώση, ή «υπερέχουσα», ήταν πάντα ζωντανή, πάντα είχε μια αισθητή θέση μέσα στον άνθρωπο. Και στη νέα εποχή όμως, τη σύνθετη, οι άνθρωποι πού είναι δυνατοί δεν αφήνουν να υπερφορτωθεί ό νους τους με πολλές μικρές και ασήμαντες γνώσεις, δεν αφήνουν τις γνώσεις αυτές να επισκιάσουν τη μοναδική γνώση.
Για τούς διακριτικούς ανθρώπους όλα τα γεγονότα είναι διαφανή, μέσα απ' όλα τα γεγονότα βλέπουν το κύριο γεγονός του σύμπαντος. Οι διεισδυτικοί άνθρωποι διεισδύουν, βλέπουν κάτω από το κέλυφος των πραγμάτων, βλέπουν την ουσία τους, πιάνουν το σφυγμό τους. Ποτέ οι δυνατοί άνθρωποι δεν ήταν δυνατότεροι, ούτε οι διεισδυτικοί διεισδυτικότεροι απ' όσο είναι σήμερα, στην εποχή μας. Αλλά ούτε κι οι αδύναμοι ήταν ασθενέστεροι, οι μύωπες περισσότερο τυφλοί κι οι επιπόλαιοι περισσότερο επιπόλαιοι απ' όσο είναι στην εποχή μας.
Για τούς δυνατούς, τούς διακριτικούς και τούς διεισδυτικούς, ή πίστη στο Θεό είναι πάντα πάνω απ' όλα, πάνω από κάθε γνώση και γεγονός. Ή πίστη στο Θεό καλύπτει κάθε γνώση, όπως ή φωτεινή ατμόσφαιρα καλύπτει ένα ουράνιο σώμα. Απ' αυτήν την ατμόσφαιρα περνούν, «φιλτράρονται» και παίρνουν ζωή και κίνηση όλα τα γεγονότα. Αν δεν περάσουν από την ατμόσφαιρα αυτή, όλα τα γεγονότα παγώνουν, τα επισκιάζει ή σκιά του θανάτου. Ή σελήνη έχει ατμόσφαιρα; Τίποτα δεν είναι βέβαιο ακόμα. Αν όμως υποθέσουμε πώς δεν έχει, τότε μοιάζει με τη γνώση χωρίς πίστη. Υπάρχουν στη σελήνη μεταλλικά στοιχεία, γεωγραφικά όρη και πλάτη. Τίποτα απ' αυτά όμως δεν ανασαίνει, αν δεν υπάρχει ατμόσφαιρα. Γι' αυτό κι ή σελήνη σύρεται κοντά σε ζωντανούς πλανήτες πού αναπνέουν και ζουν, όπως περιφέρεται ένα πολυτελές νεκρικό φέρετρο.
Το ίδιο γίνεται και με τη γνώση όταν δεν υπάρχει πίστη. Κι αύτη είναι ένα νεκρικό φέρετρο μέσα μας. Όσο αυξημένες είναι οι γνώσεις μας χωρίς πίστη, τόσο μεγαλύτερος κι ό νεκρός πού αναπαύεται στην ψυχή μας. Ένας νεκρός στολισμένος και περιποιημένος, πού δεν παύει όμως να κείται νεκρός. Μέσα σ' αυτόν το νεκρό κείται περιφρονημένη και φιμωμένη κι ή πίστη. Μετά από ένα μάταιο αγώνα για ν' ανεβεί και να καλύψει με την ατμοσφαιρική δροσιά και τη ζωτικότητα της το μεταλλικό σαρκοφάγο των γνώσεων, μετά από πολλές ηρωικές αλλά μάταιες προσπάθειες, ή πίστη αναπαύεται στη σκιά του θανάτου.
Ή τραγωδία της είναι πλήρης, απόλυτη. Στη δική της τραγωδία όμως βρίσκεται κι ή δική μας τραγωδία - ή τραγωδία της αναζήτησης της ευτυχίας, της γαλήνης και της αισιοδοξίας μας.
Τρίτη αιτία πού συντελεί στο να ψυχορραγεί και να μαράζει μέσα μας ή πίστη, είναι τα έργα των ανθρώπων. Τα δικά μας έργα μας τυφλώνουν, στερούν την όραση μας. Στρέφουμε υπερβολικά όλη την προσοχή μας σ' αυτά και δε βλέπουμε τίποτα παραπέρα. Παρατηρούμε την επιστήμη μας, τα επιτεύγματα της νοημοσύνης μας και τα μάτια μας θολώνουν τόσο πολύ, ώστε δεν μπορούν να δουν ένα ευρύτερο και φωτεινότερο ορίζοντα. Παρατηρούμε τις μεγάλες πόλεις, τα έργα των χειρών μας. Ύστερα τα έργα του Θεού δεν τα βλέπουμε, γίνονται αόρατα. Ό πολιτισμός γοητεύει τα μάτια μας περισσότερο από τη φύση, αφού τη φύση δεν την βλέπουμε πια στις πόλεις μας.
Ό άνθρωπος, από ποιητής πολιτιστικών δημιουργημάτων, μας παρουσιάζεται σαν μοναδικός ποιητής του σύμπαντος. 0ι ουρανοξύστες μας εμποδίζουν να δούμε τη συμπαντική οικία του Θεού. Κάτω από τον πηλό της ανθρώπινης μυρμηγκοφωλιάς μας αδυνατούμε να δούμε τον ουρανό.
Είμαστε άδικοι, γι' αυτό εκτιμούμε το έργο περισσότερο από τον εργάτη. Παρατηρούμε έναν μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό με θαυμασμό, αλλά ταυτόχρονα κοιτάζουμε με μεγάλη περιφρόνηση τούς ανθρώπους, λες κι ό ναός αξίζει να θαυμάζεται περισσότερο από τούς ανθρώπους πού τον έφτιαξαν, τούς δημιουργούς. Συχνά παρατηρούμε επίσης με θαυμασμό τη φύση, αλλά λησμονούμε τον δημιουργό της, λες και το κτιστό αξίζει περισσότερο από τον Κτίστη του. Παρατηρούμε τον άνθρωπο στο ρόλο πού διαδραματίζει στον κόσμο αυτόν, αλλά τον θαυμάζουμε περισσότερο από Εκείνον πού τον έπλασε και τον όρισε σ' αυτόν τον ρόλο. Αυτή είναι ή πλάνη από την οποία προέρχεται ή τραγωδία της πίστης πού ταλανίζει τις ψυχές μας.
Πίστη είναι πάντα ή αυστηρή αναγωγή από τα δημιουργήματα στον δημιουργό, από το έργο στον καλλιτέχνη.
Ή πίστη εξασφαλίζει πάντα την απόλυτη αξία γι' αυτό πού είναι πολυτιμότερο από εκείνα πού μπορούν να δουν τα μάτια, ν' ακούσουν τ' αυτιά ή να δημιουργήσουν τ' ανθρώπινα χέρια. Ή πίστη βρίσκεται σε πόλεμο με όλες τις δυνάμεις του κόσμου τούτου, πού προσπαθούν να προσδώσουν στο σχετικό απόλυτη αξία. Κι όταν ή πίστη αγωνίζεται, πρέπει και ν' αντέχει να ομολογεί και να μαρτυρεί. Υπάρχει και περίπτωση να καταρρεύσει. Ή μεγαλύτερη και πιο φρικτή τραγωδία της ζωής γεννιέται εκεί όπου πεθαίνει μια ηττημένη πίστη.
Τέταρτη αιτία της τραγωδίας της πίστης πιστεύω πώς για πολλούς είναι οι πλάνες των εκπροσώπων της πίστης. Κάθε άνθρωπος εκτιμά το σπόρο από τον καρπό του. Αν ό καρπός είναι πικρός, κανένας δε γίνεται ν' αγαπήσει τον σπόρο. Ό καλλίτερος καρπός της πίστης πρέπει να είναι οπωσδήποτε εκείνοι πού έχουν ταχθεί στην υπηρεσία της.
Ή πίστη είναι ό σπόρος, ό άνθρωπος είναι ό αγρός. Όταν ό σπόρος σπέρνεται σε διαφορετικούς αγρούς, είναι λογικό οι καρποί του να διαφέρουν. Ή πίστη είναι ό σπόρος, ό ιερέας είναι άνθρωπος. Πώς ό ίδιος σπόρος θα δώσει ίδιους καρπούς σε διαφορετικό έδαφος;
Ό καθένας μας περιμένει από τον Ιερέα μιας θρησκείας να είναι ό καλλίτερος καρπός της πίστης του, όπως και από τον καρπό εκτιμά το σπόρο. Είναι αλήθεια όμως πώς όλος ό κόσμος μπορεί ν' απατηθεί από τέτοια εκτίμηση. Υπάρχει περίπτωση ό ιερέας να είναι ό χειρότερος καρπός της πίστης πού υπηρετεί. Από τον ίδιο σπόρο σε κάποιο έδαφος φυτρώνει άνθος, σε άλλον τόπο ζιζάνιο. Τον σπόρο πρέπει να τον εκτιμούμε από τον καλλίτερο καρπό πού αποδίδει, όχι από τον χειρότερο. Κι ό καλλίτερος σπόρος αν πέσει σε αγκαθότοπους, τα αγκάθια θα τον πνίξουν. Ό καλός σπόρος μόνο στον καλό τόπο θ' αποδώσει έκατονταπλασίονα και καλό καρπό, κατά τον λόγο του Σωτήρα μας.
Όταν ή χριστιανική πίστη σπέρνεται σε καλό έδαφος, γόνιμο, θα δώσει τούς καλλίτερους καρπούς. Ό σπόρος της πίστης αυτής όμως πέφτει και σε αγκαθότοπους και σε πέτρες και ανάμεσα στα ζιζάνια και στο δρόμο, όπου δεν μπορεί να φυτρώσει. Αλλά κι αν φυτρώσει δεν αναπτύσσεται. Κι αν ακόμα αναπτυχθεί δεν αποφέρει καθόλου καρπό ή θ' αποδώσει πικρό καρπό.
Ή πίστη έκανε ανθρώπους μεγάλους σαν τιτάνες στον χαρακτήρα, στην αρετή και τη φρόνηση. Ή ίδια πίστη όμως βρίσκεται και σαν μικρό κι αναπτυσσόμενο μπόλι σε σκληρούς κι αγκάθινους κορμούς. Μοιάζει ή πίστη με τον μαργαρίτη πού βρίσκεται ανάμεσα σε ανθρώπους και χοίρους. Οι άνθρωποι μάζεψαν τον μαργαρίτη, εκτίμησαν την λαμπρότητα και την αξία του και τον φύλαξαν. Οι χοίροι τον ανακάτεψαν με το καλαμπόκι. Έφαγαν το καλαμπόκι και τον μαργαρίτη τον έριξαν στις λάσπες, τον ποδοπάτησαν και τον απομάκρυναν με το ρύγχος τους, αφού ήταν κάτι πού δεν τρωγόταν.
Εκείνοι πού ρίχνουν το μαργαρίτη στη λάσπη είναι άλογοι, στερούνται λογικής. Ακόμα πιο άλογοι όμως είναι εκείνοι πού βλέπουν το μαργαρίτη να ποδοπατείται από τούς χοίρους και να ρυπαίνεται και δεν τον εκτιμούν, νομίζουν πώς είναι άμμος κι όχι μαργαρίτης πολύτιμος. Κάθε επάγγελμα έχει και τούς Ίούδες του, τούς δικούς του βέβηλους.
Όμως δε σκέφτονται έτσι όλοι οι άνθρωποι. Είναι πολλοί πού βλέπουν τον Ιερέα τους άθεο κι ή πίστη τους μαραίνεται. Είναι πολλοί πού βλέπουν καχύποπτα τον εξομολόγο τους κι ή πίστη τους τρεμοσβήνει όπως ή φλόγα τού κεριού μπροστά στην πυρκαγιά. Πολλοί ακούνε για την άθεη συμπεριφορά πολλών ανθρώπων πού είναι υψηλοί εκπρόσωποι τού χριστιανισμού και ή τρεμάμενη φλόγα της πίστης τους σβήνει τελείως στην ψυχή τους. Κι όταν ή φλόγα αυτή σβήσει στη μάχη της με τον ψυχρό άνεμο, τότε ή τραγωδία της πίστης είναι πλήρης.
Πέμπτη αιτία της τραγωδίας της πίστης είναι ή ψευδοεπιστήμη και ή ψευδοθεολογία. Ή ψευδοεπιστήμη εναντιώνεται στην πίστη, ή ψευδοθεολογία στην επιστήμη.
Ή ψευδοεπιστήμη παίρνει τις χειρότερες και πιο πρωτόγονες μορφές της πίστης, τις τονίζει, τις παρουσιάζει γενικά ως πίστη, ασκεί την κριτική της και τις απορρίπτει, τις αρνείται. Ή ψευδοθεολογία πάλι στρέφει την προσοχή της στην κατάχρηση των επιστημονικών επιτευγμάτων και ανακαλύψεων, τις γενικεύει και προσπαθεί ν' αρνηθεί την επιστήμη.
Τον προηγούμενο αιώνα (19ο) προχώρησε σημαντικά ή πρόοδος των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας. Οι σοβαροί άνθρωποι εκμεταλλεύτηκαν την πρόοδο αυτή για να προχωρήσουν περισσότερο, ενώ οι ρηχοί και μη σοβαροί την αρνήθηκαν. Ό εμπλουτισμός αυτός της επιστήμης έκανε τούς σοβαρούς σοβαρότερους και τούς μη σοβαρούς λιγότερο σοβαρούς. Οι σοβαροί δεν αντιλαμβάνονται την διπλή αλήθεια, την μια πού προέρχεται από την επιστήμη και την άλλη πού προέρχεται από την πίστη, γιατί αισθάνονται την αρμονία πού τις συνδέει. Οι μη σοβαροί απολαμβάνουν τις περιττές συγκρούσεις, προτιμούν πάντα το θράσος ενάντια στη λογική σκέψη. Καυχιούνται κι εναβρύνονται να πιστεύουν ότι με την επιστήμη αμφισβητούν την πίστη και με την πίστη αμφισβητούν την επιστήμη.
Ή υγιής πίστη δεν αμφισβητεί ποτέ την αληθινή επιστήμη. Κι ή αληθινή επιστήμη δεν αρνείται ποτέ την υγιή πίστη. 0ι νοσηρές μορφές τους, και της πίστης και της επιστήμης, είναι σκόπιμες. Ή πίστη μου στο Θεό δεν με επηρεάζει ούτε με εμποδίζει ν' αναγνωρίσω και να υιοθετήσω όλη την αληθινή επιστήμη, από το Α εως το Ω. Ή επιστήμη μου πλουταίνει στη σαφήνεια, την πληρότητα και τον ενθουσιασμό της όταν διαφωτίζεται και θερμαίνεται από την αληθινή πίστη. Να το ξέρετε, πώς όταν ένας επιστήμονας εναντιώνεται στην πίστη εν ονόματι της επιστήμης, αυτός εναντιώνεται στη χειρότερη μορφή της πίστης, εν ονόματι της καλλίτερης επιστήμης. Κι όταν ένας θεολόγος εναντιώνεται στην επιστήμη εν ονόματι της πίστεως, αυτός εναντιώνεται στην πιο καταχρηστική και βλαπτική μορφή της επιστήμης, εν ονόματι της καλλίτερης πίστης.
Ή καλλίτερη επιστήμη όμως βρίσκεται σε τέλεια αρμονία με την καλλίτερη πίστη. Και οι καλλίτεροι δε συγκρούονται ποτέ μεταξύ τους. Οι καλλίτεροι κατανοούν ό ένας τον άλλον, τον παραδέχονται. Εκείνοι πού συγκρούονται και αλληλοεξοντώνονται μεταξύ τους είναι οι μικροί, οι άνισοι, πού απολαμβάνουν την πολεμική τους εξόντωση. "Έτσι ή πολεμική και ή εξόντωση τόσο της ψευδοπίστης όσο και της ψευδοεπιστήμης αποδυναμώνουν την πίστη πού έχουν πολλές άπλες ψυχές. Κι όταν ή πίστη αποδυναμώνεται, πρέπει ν' αγωνιστεί πολύ για την επιβίωση της. Πολύ συχνά όμως ό αγώνας αυτός καταλήγει σε ήττα της πίστης. Και ήττα της πίστης στον άνθρωπο σημαίνει θρίαμβο του σκότους και του κακού.
Έκτη αιτία της έκπτωσης της πίστης στον άνθρωπο είναι ή κοινωνική αδικία. Ό άνθρωπος παρατηρεί τον ουράνιο θόλο στολισμένο με τόσα λαμπερά αστέρια κι ή πίστη του λάμπει κι αυτή, θερμαίνει όπως ή φλόγα. Ό ίδιος όμως άνθρωπος παρατηρεί και την κοινωνική αδικία, εκείνη πού κάνει άνθρωπος σε άνθρωπο. Και τότε ή πίστη του σβήνει σαν τη φλόγα πού είναι εκτεθειμένη στην καταρρακτώδη βροχή.
Κάποια εργατικά κόμματα στον κόσμο πού διαμαρτύρονται ενάντια στην άδικη κατανομή του πλούτου στη γη, το θεωρούν απαραίτητο να διαμαρτυρηθούν και ενάντια στην πίστη. Ή διαμαρτυρία αυτή των εργατών ενάντια στην πίστη είναι και κατά ένα μέρος δικαιολογημένη για κάποιους παραμορφωμένους τύπους της πίστης πού εντάχθηκαν στην ταπεινή υπηρεσία του καπιταλισμού και υποστηρίζουν μια φανερή οικονομική αδικία, από την οποία στενάζουν χιλιάδες ψυχές και εκατομμύρια άνθρωποι. Ή διαμαρτυρία αυτή όμως δεν είναι μόνο αδικαιολόγητη αλλά και παράλογη αν αναφέρεται γενικά στην πίστη. Αδικαιολόγητη είναι επειδή είναι άδικη. Και παράλογη είναι επειδή δημιουργεί εχθρό τον καλλίτερο φίλο της.
Ό καλλίτερος φίλος των φτωχών και των καταφρονεμένων στον κόσμο αυτόν είναι ή θρησκεία. Αν οι φτωχοί κι οι καταφρονεμένοι αυτού του κόσμου σκοπεύουν να κάνουν αποτελεσματικό πόλεμο ενάντια στους καταπιεστές τους, πρέπει να τον κάνουν εν ονόματι του Θεού και της θείας δικαιοσύνης. Τότε μόνο ένα πράγμα γίνεται μεγάλο και εντυπωσιακό, όταν σαν βάση του έχει το Θεό. Ή διακήρυξη της αδελφοσύνης και της αλληλεγγύης χωρίς πίστη στο Θεό γίνεται μόνο από τούς ανθρώπους εκείνους πού είναι πλανεμένοι, πού μεταξύ του εγκεφάλου και της γλώσσας τους δεν υπάρχει πλήρης σχέση. Το να μην πιστεύει κανείς στην οικουμενική δικαιοσύνη και να επιζητεί δικαιοσύνη στη γη, είναι σα να πιστεύει πώς επειδή είναι νύκτα ό ήλιος δε θ' ανατείλει για να φωτίσει τη γη και ζητά να την φωτίσει μια απλή πέτρα.
Ή κοινωνική αδικία μας θλίβει και μας στενοχωρεί όλους, μας πονά. Μας βυθίζει σε σκοτεινές σκέψεις, πλήττει την αισιοδοξία μας, θολώνει τον ουρανό στα βλέμματα μας. Τέτοια κοινωνική αδικία, πού κάνει τούς ανθρώπους να υποφέρουν, μπορεί να έχει την ίδια επίδραση πού ασκεί ό άνεμος της ερήμου, πού όταν φυσάει, μαραίνει τα πάντα στο πέρασμα του. Μπροστά στον άνεμο αυτόν της ερήμου μαραίνεται κι ή πίστη μας. Όπως ή τρυφερή χλόη μόλις κοπεί από το δρεπάνι μαραίνεται, μαυρίζει και γίνεται ξερό χόρτο, έτσι κι ή πίστη μας. Όταν βρεθεί μπροστά στην κοινωνική αδικία πέφτει στη νεκρική κλίνη και πεθαίνει.
Γιατί να πεθαίνει από την πείνα εκείνος πού εργάζεται; Γιατί ολόκληρη ή ζωή των πολλών να είναι μια συνεχής Δευτέρα, ενώ ή ζωή των λίγων να είναι μια συνεχής γιορτή; Γιατί να ταλαιπωρείται ό δίκαιος; Γιατί να είναι παραμερισμένος και ταπεινωμένος ό σοφός μπροστά στον ηλίθιο; Γιατί ό ευεργέτης να βιώνει την αχαριστία; Γιατί ό ταπεινός να ζει στη σκιά του αλαζόνα; Γιατί ή ασωτία να κατοικεί μέσα σε τόσο λαμπερά σπίτια ενώ ή αρετή να συρρικνώνεται πάντα σ' ένα ξυλουργείο της Ναζαρέτ ή σε στενά κελιά; Γιατί τον ήρωα να τον παραγκωνίζουν πάντα οι δειλοί ενώ ή θέση του είναι μπροστά; Γιατί να γίνονται όλ' αυτά αν υπάρχει ό δίκαιος Θεός;
Κάτω από το βάρος των ερωτημάτων αυτών κλονίζεται το πνευματικό θάρρος των πολλών. Κι όπου δεν υπάρχει θάρρος, δεν υπάρχει ούτε πίστη. Όταν κλονίζεται το θάρρος, κλονίζεται κι ή πίστη. Το θάρρος κι ή πίστη συγκατοικούν πάντα στο ίδιο βάθρο.
Έβδομη αιτία, του θανάτου της πίστης μέσα μας είναι ή ευτυχία, ή ευμάρεια. Μόνο οι ευλαβικές και δυνατές ψυχές μπορούν να έχουν στραμμένο το πρόσωπο στο Θεό όταν ή ζωή τους είναι άνετη κι ευτυχισμένη. Στις χυδαίες ψυχές ή ευτυχία είναι ή μεγαλύτερη μακαριότητα. Μόνο αυτήν προσκυνούν. Μόνο οι χυδαίες ψυχές είναι άθεες στην ευτυχία τους. Στη δυστυχία όλες σχεδόν οι ψυχές είναι ευλαβικές. Αλλά και μια καλή ψυχή μπορεί να ξεχαστεί και να γίνει άσεβης με την ευτυχία. "Ένας καλός άνθρωπος μπορεί ν' αλλάξει τόσο πολύ με την ευτυχία, ώστε να μην τον αναγνωρίζουν ούτε οι φίλοι του.
Ένας χαρούμενος άνθρωπος κερδίζει πολλά χρήματα με το λαχείο και ξαφνικά γίνεται σκυθρωπός και παράξενος. Μια άπορη κοπέλα παντρεύεται έναν εύπορο άνθρωπο και την πιάνει τόση υπερηφάνεια, ώστε περιφρονεί τις πρώην φιλενάδες της. Με το πού έρχεται στην εξουσία ένας αγαπητός φίλος, παραφρονεί.
Ή δόξα μπορεί να μεταβάλει έναν καλλιτέχνη σε αλήτη. Αυτό πού συμβατικά ονομάζεται ευτυχία, μπορεί να γίνει ή μεγαλύτερη δυστυχία των ανθρώπων. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι πού ή επίγεια ευτυχία τούς αποπλανά το νου, τούς αναισθητοποιεί την καρδιά. Είναι δυνατό να υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία από αυτή την «ευτυχία;»
Τόσο στην ευτυχία όσο και στη δυστυχία ό άνθρωπος πρέπει να έχει θάρρος. Γιατί χρειάζεται θάρρος να μην παραδοθεί κανείς ούτε στην ευτυχία ούτε στη δυστυχία. Σ' εκείνον πού ή ευτυχία λειτουργεί ως είδωλο του, ό Θεός παύει να είναι Θεός. "Όποιος θυμιατίζει την ευτυχία του με λιβάνι και σμύρνα, αυτός δεν προσφέρει θυσίες στο Θεό.
Όποιος νομίζει ότι ό ορίζοντας της ευτυχίας του περιορίζεται στα όρια αυτού τού κόσμου, αυτός δημιουργεί μια ψευδαίσθηση από καπνό. Όποιος πιστεύει πώς είναι ευτυχισμένος και μπορεί να γιορτάζει χωρίς Θεό, αυτός βιώνει την ηρεμία πού επικρατεί πριν από την καταστροφή, γελάει μ' ένα γέλιο πού σε λίγο θα μετατραπεί σε περιδέραιο από πάγο.
Όσο ή ευτυχία κατοικεί μέσα σ' ένα σπίτι, ή δυστυχία βρίσκεται στην πόρτα και καραδοκεί να 'ρθει ή σειρά της για να μπει μέσα. Δεν υπάρχει σπίτι στον κόσμο όπου δε θα δώσει το παρόν της ή δυστυχία, δε θ' αποκαλύψει το πρόσωπο της. Ιδιαίτερα στο σπίτι πού βίωσε την τραγωδία της πίστης, το πρόσωπο της δυστυχίας μοιάζει φριχτό, αποκρουστικό. Σ' εκείνο το σπίτι όμως όπου ή πίστη είναι ζωντανή και άγρυπνη, το πρόσωπο της δυστυχίας θα μοιάζει με αχνό σκοτάδι.
Αυτές είναι οι επτά αιτίες πού είναι ικανές, μόνες τους ή ενωμένες, να συντελέσουν στην τραγωδία της πίστης. Όταν γύρω από ένα ευγενές κρίνο φυτρώσουν επτά αγκάθινοι θάμνοι και μπλέξουν τα κλαδιά τους με τέτοιο τρόπο ώστε να τού κρύψουν τον ήλιο και να του στερήσουν τον αέρα, τότε ό ευγενής κρίνος σαπίζει από την υγρασία και πνίγεται στο σκοτάδι.
Ό Θεός βλέπει από τον ουρανό πολλούς ωραίους κρίνους να σαπίζουν και να πνίγονται στη γη. Από τα ύψη Του ό Θεός βλέπει πολλές ψυχές να μετατρέπονται σε αγκάθια χωρίς κρίνους. Ό Θεός ακόμα και τ' αγκάθια χρησιμοποιεί για το καλό, αλίμονο όμως σ' εκείνον πού είναι αγκάθι. Αλίμονο σ' εκείνον πρώτα και σ' όλο τον περίγυρο του έπειτα. Ή ζωή χωρίς πίστη είναι πιο σκοτεινή απ' όλες τις τραγωδίες. Ή τραγωδία τού Γολγοθά είναι φωτεινή αν συγκριθεί με την τραγωδία αυτή.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΤΣΗ
