Εισαγωγή
Μια καινούργια φιλοσοφική τάση που έχει αναπτυχθεί κυρίως στις δυτικές κοινωνίες είναι ο Σχετικισμός (Relativism). Ένα φιλοσοφικό κίνημα που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια για τη γνώση και τις ηθικές αρχές.
Αυτή τη φιλοσοφική δοξασία θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως την άποψη και θέση ότι δεν υπάρχει νόημα και αξία σε τίποτα, λόγω της έλλειψης ενός κοινού σημείου αναφοράς. Κατ' αυτόν τον τρόπο, όλες οι απόψεις και θέσεις έχουν ακριβώς την ίδια ισχύ.
Η ονομασία του Σχετικισμού, προέρχεται από τη δοξασία που υποστηρίζει ότι η γνώση είναι σχετική και ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε αντικειμενική γνώση της πραγματικότητας.
Αυτή τη φιλοσοφική δοξασία θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως την άποψη και θέση ότι δεν υπάρχει νόημα και αξία σε τίποτα, λόγω της έλλειψης ενός κοινού σημείου αναφοράς. Κατ' αυτόν τον τρόπο, όλες οι απόψεις και θέσεις έχουν ακριβώς την ίδια ισχύ.
Η ονομασία του Σχετικισμού, προέρχεται από τη δοξασία που υποστηρίζει ότι η γνώση είναι σχετική και ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε αντικειμενική γνώση της πραγματικότητας.
Εδώ να σημειώσουμε ότι η γνωστή φράση «Όλα είναι σχετικά...», σύμφωνα με τη Θεωρία της Σχετικότητας, όπως λένε πολλοί άνθρωποι,, αν δεν είναι παρανόηση τουλάχιστον είναι μια κοινοτυπία.
Είναι όλα σχετικά; Η απάντηση είναι ασφαλώς όχι! Ο ίδιος ο Αϊνστάιν έλεγε ότι δεν υπάρχει πιο κακοποιημένη θεωρία από τη Σχετικότητα: Σχετικότητα όπως την εννοώ εγώ σημαίνει απλώς ότι ορισμένα φυσικά ή μηχανικά φαινόμενα, που κάποτε θεωρούνταν σταθερά και ακλόνητα είναι σχετικά ως προς άλλα φαινόμενα της Φυσικής και της Μηχανικής. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα στη ζωή είναι σχετικά και ότι μπορούμε να ισοπεδώνουμε τα πάντα σε αυτόν τον κόσμο.
Για τον Αϊνστάιν κανένας φιλοσοφικός ή κοινωνιολογικός «σχετικισμός» δεν έχει θέση στην περιοχή της επιστήμης.
Είναι όλα σχετικά; Η απάντηση είναι ασφαλώς όχι! Ο ίδιος ο Αϊνστάιν έλεγε ότι δεν υπάρχει πιο κακοποιημένη θεωρία από τη Σχετικότητα: Σχετικότητα όπως την εννοώ εγώ σημαίνει απλώς ότι ορισμένα φυσικά ή μηχανικά φαινόμενα, που κάποτε θεωρούνταν σταθερά και ακλόνητα είναι σχετικά ως προς άλλα φαινόμενα της Φυσικής και της Μηχανικής. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα στη ζωή είναι σχετικά και ότι μπορούμε να ισοπεδώνουμε τα πάντα σε αυτόν τον κόσμο.
Για τον Αϊνστάιν κανένας φιλοσοφικός ή κοινωνιολογικός «σχετικισμός» δεν έχει θέση στην περιοχή της επιστήμης.
Το κυριότερο χαρακτηριστικό της φιλοσοφικής θεωρίας του Σχετικισμού είναι ότι δεν δέχεται την ύπαρξη της απόλυτης αλήθειας δίνοντας έτσι ίση ισχύ στα λεγόμενα όλων.
Υπό αυτή την έννοια, στην «Ηθική» ο Σχετικισμός λέει ότι όλες οι ηθικές είναι εξίσου καλές. Στην «Επιστημολογία» θεωρεί ότι όλες οι απόψεις και όλοι οι τρόποι σκέψης είναι εξίσου αληθείς και στη «Θρησκεία» ότι όλες οι θρησκείες των λαών είναι εξίσου σωστές κ.ο.κ.
Από ότι βλέπουμε, ο Σχετικισμός -δημιούργημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας- επεκτείνεται σε όλους τους τομείς όπου κάποτε ίσχυαν τα αντικειμενικά κριτήρια. Το ρεύμα αυτό, ως φιλοσοφική τάση, συνεπάγεται την πλήρη ισοπέδωση των αξιών, με την έννοια ότι -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- όλα τα πράγματα έχουν την ίδια αξία.
Κατ' αυτόν τον τρόπο σε μια κοινωνία τετριμμένη και αυτάρεσκα «αδιάβαστη», εκδότες βιβλίων και περιοδικών «συμβιβάζονται» με τις απλές και φτηνές εκδόσεις, κινηματογραφικοί και τηλεοπτικοί παραγωγοί «προσφέρουν» την υποκουλτούρα τους στο δήθεν «φιλοθεάμον» κοινό, πολιτικοί, ή και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ακόμα, «λαϊκίζουν» γιατί όλοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του, μπορούν να προωθούν τα «προϊόντα» τους στον δικό τους χώρο, χωρίς μεμονωμένα να ασχολείται κανείς με κριτήρια ή να απαντά σε κατηγορίες ότι προκαλεί και δημιουργεί με τον τρόπο του πνευματική υποβάθμιση.
Υπό αυτή την έννοια, στην «Ηθική» ο Σχετικισμός λέει ότι όλες οι ηθικές είναι εξίσου καλές. Στην «Επιστημολογία» θεωρεί ότι όλες οι απόψεις και όλοι οι τρόποι σκέψης είναι εξίσου αληθείς και στη «Θρησκεία» ότι όλες οι θρησκείες των λαών είναι εξίσου σωστές κ.ο.κ.
Από ότι βλέπουμε, ο Σχετικισμός -δημιούργημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας- επεκτείνεται σε όλους τους τομείς όπου κάποτε ίσχυαν τα αντικειμενικά κριτήρια. Το ρεύμα αυτό, ως φιλοσοφική τάση, συνεπάγεται την πλήρη ισοπέδωση των αξιών, με την έννοια ότι -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- όλα τα πράγματα έχουν την ίδια αξία.
Κατ' αυτόν τον τρόπο σε μια κοινωνία τετριμμένη και αυτάρεσκα «αδιάβαστη», εκδότες βιβλίων και περιοδικών «συμβιβάζονται» με τις απλές και φτηνές εκδόσεις, κινηματογραφικοί και τηλεοπτικοί παραγωγοί «προσφέρουν» την υποκουλτούρα τους στο δήθεν «φιλοθεάμον» κοινό, πολιτικοί, ή και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ακόμα, «λαϊκίζουν» γιατί όλοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του, μπορούν να προωθούν τα «προϊόντα» τους στον δικό τους χώρο, χωρίς μεμονωμένα να ασχολείται κανείς με κριτήρια ή να απαντά σε κατηγορίες ότι προκαλεί και δημιουργεί με τον τρόπο του πνευματική υποβάθμιση.
Σχετικισμός και ευλογοφανές παράδοξοΒεβαίως, το μεγαλύτερο πρόβλημα στη φιλοσοφική δοξασία του Σχετικισμού είναι ότι δημιουργεί ένα ευλογοφανές παράδοξο. Όταν δεν υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς προς όλους τους ανθρώπους, ώστε να δεχτούν την αλήθεια μιας γενικής πρότασης, τότε αυτομάτως αυτή καθεαυτή η θεωρία του Σχετικισμού χάνει τον διεθνιστικό χαρακτήρα της, δηλαδή την οικουμενική ισχύ της.
Μόνο με την παραδοχή ad hoc ότι η μόνη απόλυτη αλήθεια είναι ο ορισμός του Σχετικισμού αποκτά ισχύ αυτός τούτος ο Σχετικισμός. Στη βάση αυτή, ο Σχετικισμός εξισώνεται με τον απόλυτο Σχετικισμό και ένας τρόπος υπέρβασης αυτής της αντίφασης φαίνεται να είναι η υιοθέτηση ενός μάλλον σχετικού Σχετικισμού...
Μόνο με την παραδοχή ad hoc ότι η μόνη απόλυτη αλήθεια είναι ο ορισμός του Σχετικισμού αποκτά ισχύ αυτός τούτος ο Σχετικισμός. Στη βάση αυτή, ο Σχετικισμός εξισώνεται με τον απόλυτο Σχετικισμό και ένας τρόπος υπέρβασης αυτής της αντίφασης φαίνεται να είναι η υιοθέτηση ενός μάλλον σχετικού Σχετικισμού...
Τα πράγματα είναι σοβαρά
Φαίνεται ότι τα πράγματα είναι πραγματικά σοβαρά στη χρονική περίοδο που ζούμε. Είναι τέτοια η παρακμή των αξιών ώστε οι Αμερικανοί ονομάζουν ήδη αυτή τη διαδικασία ‘dumbing down', ας πούμε «απλοποίηση για χαζούς».
Εντούτοις, είναι κάτι ευρύτερο από την απλή αναζήτηση ενός ελάχιστου κοινού παρονομαστή με στόχο τη μεγαλύτερη κατανάλωση ή την ευρύτερη αγορά.
Εδώ παρεισφρέει ένα βασικό ερώτημα. -Γιατί δεν διαβάζουν οι μαθητές; Γιατί θεωρούν ως δυσκολότερο μάθημά τους την Ιστορία;
Είναι η ηθελημένη παραμέληση αυτής καθεαυτής της ιστορίας ως μάθημα; Είναι η απόρριψη έργων που δεν ταιριάζουν με τη λεγόμενη σύγχρονη «μόδα»; Είναι η απροκάλυπτη εχθρότητα προς την ιδέα ότι υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια ποιότητας;
Το καθημερινά βλέπω διδάσκοντας στους πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Φυσικής. Οι νεότερες γενιές βαθμιαία «φτωχαίνουν» πνευματικά και ιδιαιτέρως αμβλύνονται οι ικανότητές τους, αυτές της κατανόησης, της κριτικής σκέψης, της σύνθεσης και της αναφοράς.
Δυστυχώς, υπάρχει μία τάση, δεν ξέρω από πού έχει δημιουργηθεί(;), όπου η «αρχαιομάθεια» είναι συνυφασμένη με τον εθνικισμό και, τέλος πάντων, άσχετη με τον σύγχρονο κόσμο που «τρέχει»... Και ακόμα ότι η συσσώρευση γνώσεων είναι τρόπον τινά «ελιτίστικη» και πως στοχεύει κυρίως στην όξυνση των κοινωνικών διακρίσεων!
Αν οι φοιτητές μας δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο Θαλής, ο Ευκλείδης, ο Αρχιμήδης, η Ιωνία, οι Βυζαντινοί, ή ακόμα και ο Κολοκοτρώνης, αν δεν γνωρίζουν τίποτα για τη Στερεομετρία, για την Οπτική, για το μέλαν σώμα και τον Planck... Τι στην αλήθεια τους ζητάμε εμείς;
Φαίνεται ότι τα πράγματα είναι πραγματικά σοβαρά στη χρονική περίοδο που ζούμε. Είναι τέτοια η παρακμή των αξιών ώστε οι Αμερικανοί ονομάζουν ήδη αυτή τη διαδικασία ‘dumbing down', ας πούμε «απλοποίηση για χαζούς».
Εντούτοις, είναι κάτι ευρύτερο από την απλή αναζήτηση ενός ελάχιστου κοινού παρονομαστή με στόχο τη μεγαλύτερη κατανάλωση ή την ευρύτερη αγορά.
Εδώ παρεισφρέει ένα βασικό ερώτημα. -Γιατί δεν διαβάζουν οι μαθητές; Γιατί θεωρούν ως δυσκολότερο μάθημά τους την Ιστορία;
Είναι η ηθελημένη παραμέληση αυτής καθεαυτής της ιστορίας ως μάθημα; Είναι η απόρριψη έργων που δεν ταιριάζουν με τη λεγόμενη σύγχρονη «μόδα»; Είναι η απροκάλυπτη εχθρότητα προς την ιδέα ότι υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια ποιότητας;
Το καθημερινά βλέπω διδάσκοντας στους πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Φυσικής. Οι νεότερες γενιές βαθμιαία «φτωχαίνουν» πνευματικά και ιδιαιτέρως αμβλύνονται οι ικανότητές τους, αυτές της κατανόησης, της κριτικής σκέψης, της σύνθεσης και της αναφοράς.
Δυστυχώς, υπάρχει μία τάση, δεν ξέρω από πού έχει δημιουργηθεί(;), όπου η «αρχαιομάθεια» είναι συνυφασμένη με τον εθνικισμό και, τέλος πάντων, άσχετη με τον σύγχρονο κόσμο που «τρέχει»... Και ακόμα ότι η συσσώρευση γνώσεων είναι τρόπον τινά «ελιτίστικη» και πως στοχεύει κυρίως στην όξυνση των κοινωνικών διακρίσεων!
Αν οι φοιτητές μας δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο Θαλής, ο Ευκλείδης, ο Αρχιμήδης, η Ιωνία, οι Βυζαντινοί, ή ακόμα και ο Κολοκοτρώνης, αν δεν γνωρίζουν τίποτα για τη Στερεομετρία, για την Οπτική, για το μέλαν σώμα και τον Planck... Τι στην αλήθεια τους ζητάμε εμείς;
Τη λύση αποτελούν η μελέτη και οι συνθετικές εργασίες
Πάντως, ο Σχετικισμός είναι αλήθεια ότι εξηγεί αυτή την κατάσταση... Το λάθος είναι ότι δεν έχουμε «ξεσηκωθεί» εμείς οι δάσκαλοι. Και το εννοώ αυτό, από το δημοτικό έως το Πανεπιστήμιο.
Δεν πρέπει οι μαθητές να χάσουν την επαφή με τον γραπτό λόγο. Εκεί όπου οι μαθητές -και όλοι οι άλλοι βέβαια-, διαβάζουν, ανακαλύπτουν τη χαρά της γνώσης. Εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους, διατυπώνουν με σαφήνεια και εμπεριστατωμένα τις απόψεις τους.
Δεν μπορείς να διδάσκεις σε φοιτητές στην τελευταία βαθμίδα της εκπαίδευσης, αν δεν έρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με γνήσιο πάθος για την επιστήμη που διάλεξαν.
Δεν πρέπει με κανένα τρόπο να υιοθετήσουμε το μοντέλο ότι η εποχή μας είναι βασισμένη στον προφορικό και οπτικό λόγο. Με κανένα τρόπο... Να μην το επιτρέψουμε όλοι μας!
Όταν χάνεις την παιδεία σου, όταν λησμονείς την ιστορία σου και τη γλώσσα σου, είσαι «υποχείριο», ένας λαός «υποδουλωμένος»! Σκλάβος της καλοπέρασης, του φτηνού και του άκοπου.
Να γιατί αντιγράφουν οι φοιτητές μας και το θεωρούν και «κεκτημένο» δικαίωμά τους. Θέλουν ένα γρήγορο πτυχίο και μέσω αυτού να ανοίξει μια επαγγελματική πόρτα. Αυτό όμως σήμερα είναι πολύ δύσκολο και οι ίδιοι «φαίνεται» πως δεν θέλουν να το καταλάβουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΠάντως, ο Σχετικισμός είναι αλήθεια ότι εξηγεί αυτή την κατάσταση... Το λάθος είναι ότι δεν έχουμε «ξεσηκωθεί» εμείς οι δάσκαλοι. Και το εννοώ αυτό, από το δημοτικό έως το Πανεπιστήμιο.
Δεν πρέπει οι μαθητές να χάσουν την επαφή με τον γραπτό λόγο. Εκεί όπου οι μαθητές -και όλοι οι άλλοι βέβαια-, διαβάζουν, ανακαλύπτουν τη χαρά της γνώσης. Εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους, διατυπώνουν με σαφήνεια και εμπεριστατωμένα τις απόψεις τους.
Δεν μπορείς να διδάσκεις σε φοιτητές στην τελευταία βαθμίδα της εκπαίδευσης, αν δεν έρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με γνήσιο πάθος για την επιστήμη που διάλεξαν.
Δεν πρέπει με κανένα τρόπο να υιοθετήσουμε το μοντέλο ότι η εποχή μας είναι βασισμένη στον προφορικό και οπτικό λόγο. Με κανένα τρόπο... Να μην το επιτρέψουμε όλοι μας!
Όταν χάνεις την παιδεία σου, όταν λησμονείς την ιστορία σου και τη γλώσσα σου, είσαι «υποχείριο», ένας λαός «υποδουλωμένος»! Σκλάβος της καλοπέρασης, του φτηνού και του άκοπου.
Να γιατί αντιγράφουν οι φοιτητές μας και το θεωρούν και «κεκτημένο» δικαίωμά τους. Θέλουν ένα γρήγορο πτυχίο και μέσω αυτού να ανοίξει μια επαγγελματική πόρτα. Αυτό όμως σήμερα είναι πολύ δύσκολο και οι ίδιοι «φαίνεται» πως δεν θέλουν να το καταλάβουν.
Baghramian Maria, 2004, Relativism. Routledge, London.
Θεοδοσίου Στράτος, 2008, Η Φιλοσοφία της Φυσικής - Από τον Καρτέσιο στη θεωρία των Πάντων. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα.
Θεοδοσίου Στράτος, 2007, Oι μεγάλες μορφές ερευνητών και η προσφοράτους στη Φυσική. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Ι.Φ.Φ.Ε. ΙΙ, Αθήνα, σελ. 286.
Krausz Michael (ed.), 2010, Relativism: A Contemporary Anthology. Columbia University Press, New York.
Relativism: Stanford Encyclopedia of Philosophy (SEP), on line:
http://plato.stanford.edu/entries/relativism/#Bib
The Philosophy of Relativism, on line:
http://themoorings.org/apologetics/refutations/relativ.html
