Υπάρχουν αρκετοί ορθολογιστές και αθεϊστές, οι οποίοι αγωνίζονται κατά της (κυρίαρχης στην εποχή τους ή τον τόπο τους) θρησκείας, με το σκεπτικό ότι, η κατάρρευση της θρησκείας θα φέρει την επικράτηση του ορθολογισμού, της κυριαρχίας της επιστήμης και της γνώσης, καθώς και την κάθαρση από παράλογα στοιχεία. Η πραγματικότητα τους διαψεύδει. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι, όταν καταρρέει μια θρησκεία, δεν έχουμε άνοδο του ορθολογισμού, αλλά άνοδο της μαγείας, της αστρολογίας, της δεισιδαιμονίας, της πίστης στο παράλογο. Όλα αυτά τα πράγματα επικρατούν στο μεσοδιάστημα μεταξύ της κατάρρευσης μιας θρησκείας και της επικράτησης της επόμενης, και καθόλου δεν επικρατεί στην κοινωνία ο ορθολογισμός, όπως ισχυρίζονται οι αθεϊστές.
Για παράδειγμα: όταν η αρχαία ελληνική θρησκεία άρχισε να καταρρέει υπό την πίεση των σοφιστών (5ος π.Χ. αι.), των φιλοσόφων, εξαιτίας της κριτικής που αυτοί έκαναν εις βάρος των μύθων και των αρχαίων θεών, καθώς επίσης και εξαιτίας της ανόδου του ατομικισμού, τότε, αφενός η αρχαία ελληνική θρησκεία κατήντησε σταδιακά σκέτη τυπολατρεία, δίχως να υπάρχει η ευλάβεια του έκτου π.Χ. αιώνα, αφετέρου πολλαπλασιάστηκαν στον αρχαίο κόσμο τα κρούσματα μαγείας, πίστης στα άστρα, στο πεπρωμένο, στο παράλογο, στη "θεουργία" (επίκληση πνευμάτων). Καθόλου δεν εξαφανίστηκε η "θρησκευτική τάση" με την κατάρρευση της κυρίαρχης θρησκείας, όπως θα περίμενε κάποιος ορθολογιστής: το αντίθετο, το θρησκευτικό συναίσθημα υποβιβάστηκε στη χειρότερη μορφή του, τον τσαρλατανισμό-αστρολογία-δεισιδαιμονία. Η τελική απόληξη ήταν η επάνοδος σε συγκροτημένη θρησκεία, η επικράτηση μιας νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού. Οι θρησκείες, όντας πιο οργανωμένες, είναι ικανές να παραμερίζουν σε λιγότερο σημαντική θέση τα παράλογα στοιχεία της πίστης στο μεταφυσικό, τα οποία, όταν πάψει να υπάρχει κυρίαρχη θρησκεία, επικρατούν .
Δεύτερο παράδειγμα: η σημερινή εποχή, και η κατάρρευση του Χριστιανισμού. Ο Χριστιανισμός χάνει την επιρροή του, όχι για χάρη του "ορθολογισμού" και της "Γνώσης", όπως πιστεύουν οι αθεϊστές, αλλά χάριν του πιο παραληρηματικού συμφύρματος ανορθολογισμού, τσαρλατανισμού και δεισιδαιμονίας: αυτό που αποκαλούμε "Νεα Εποχή" (New Age). Η πίστη στα Ταρώ, στα Άστρα, στους Εξωγήινους, στο Δωδεκάθεο και τη "Θεά" Σελήνη, στην "κούφια γη", στις "σιωνιστικές συνωμοσίες", στα μάγια, στο σατανισμό, κερδίζει ολοένα περισσότερο έδαφος και θα εξακολουθεί να κερδίζει, μέχρι την επικράτηση, ξανά, μίας θρησκείας. Κανένας "ορθολογισμός" δεν πρόκειται να επικρατήσει, όσο και να "χτυπιούνται" οι άθεοι ορθολογιστές, που τους τελευταίους 3 αιώνες χτυπούσαν το Χριστιανισμό.
Όπως έχει γίνει φανερό, ειδικά στη Δύση, αλλά σταδιακά και στην Ελλάδα, υπάρχουν τρία στάδια αθεϊσμού. Το πρώτο είναι η διαφωτιστική-αντιθεϊκή ορμή, της οποίας οι εκπρόσωποι νομίζουν ότι καταργώντας τον Θεό και την κρατούσα θρησκεία θα φέρουν την ευτυχία και την απελευθέρωση. Το δεύτερο στάδιο είναι η πνευματική κόπωση, όταν ο αντίπαλος, δηλαδή η Εκκλησία, έχει ηττηθεί κατά κράτος κι έχει περιοριστεί στα του οίκου της, εκβαλλόμενη από το δημόσιο χώρο και το κράτος. Τότε ο κόσμος απογοητεύεται, χάνει τη μαχητικότητά του, αφού δεν υπάρχει αντίπαλος, και τρέφεται με άρτο και θεάματα ή, οι εκλεκτότεροι, νοιώθουν μια αηδία για έναν κόσμο δίχως νόημα. Δεν λείπουν και οι εκπρόσωποι του πρώτου σταδίου, μόνο που είναι πια μειοψηφία αν όχι και βαρετοί. Το τρίτο στάδιο είναι η αναβίωση της θρησκευτικότητας, όχι της παλιάς όμως, αλλά μιας μυστικιστικής, πιο ανορθολογικής από την παλιά θρησκευτκότητας, με αναφορές σε ούφο, σε αρχαίους θεούς, σε απρόσωπους θεούς που... ανταποκρίνονται αμέσως σε μαγικούς χορούς των λάτρεών τους και προκαλούν βροχή, ενώ κατά τα άλλα δεν επεμβαίνουν στη φυσική τάξη του κόσμου, στην αστρολογία, στα "σοφά λόγια" κανενός γκουρού εξ Ινδίας κ.λπ. Παραπάνω γίνεται λόγος για το επίπεδο των διανοουμένων. Ο πολύς κόσμος λ.χ. μπορεί να εξακολουθεί να είναι θρησκευόμενος με την παραδοσιακή έννοια και στο δεύτερο στάδιο, ωστόσο το παιχνίδι για την κοινωνική κυριαρχία έχει χαθεί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επιρροή της Εκκλησίας στην εκπαίδευση, στις συνειδήσεις των μελλοντικών γενιών κ.λπ.
Αυτά πρόκειται να γίνουν, όχι επειδή οι πιο πολλοί άνθρωποι είναι βλάκες (όπως πιστεύουν οι ελιτιστές άθεοι) ή επειδή οι πιο πολλοί εξαπατώνται και το ρίχνουν στη θρησκεία (όπως πιστεύουν π.χ. οι μαρξιστές άθεοι), ή επειδή "ο άνθρωπος είναι κατά βάση παράλογο ον" (όπως πιστεύουν π.χ. οι μηδενιστές άθεοι), αλλά γιατί το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο στη συνείδηση του ανθρώπου, ανεξάρτητα από το αν αντικατοπτρίζει ή όχι αληθινές καταστάσεις (υπερβατικές-εξωκοσμικές). Ο "άνθρωπος" ούτε βλάκας ούτε εξαπατημένο παιδί είναι, όπως πιστεύουν αυτοί που θέλουν να τον σώσουν. Αν το θρησκευτικό συναίσθημα υπάρχει τόσον πολύν καιρό, τότε το σωστό συμπέρασμα των ορθολογιστών (αν θέλουν να λέγονται τέτοιοι) θα έπρεπε να είναι, όχι πως η θρησκεία είναι κάτι το επίπλαστο, αλλά ότι είναι στη φύση του ανθρώπου, δίχως να σημαίνει πως ο άνθρωπος είναι γι'αυτο το λόγο παράλογος.
Τα παραπάνω συνοψίζονται στη φράση κάποιου διανοητή του 19ου αιώνα, αναφορικά με το τί επακολουθεί την κατάρρευση μιας κυρίαρχης θρησκείας: "ορθολογισμός για τους λίγους, μάγια για τους πολλούς". Πιθανή αντίρρηση σε όλα αυτά, ίσως είναι ότι δεν επικρατεί ο "ανορθολογισμός" σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, όπως παλιότερα επικρατούσε (κι αυτό βέβαια είναι συζητήσιμο), αλλά μόνο στον θρησκευτικό τομέα. Μάλλον ισχύει το αντίθετο: ότι ο "ορθολογισμός" της εποχής μας επικρατεί μόνο στον πρακτικό-επιστημονικό-ωφελιμιστικό τομέα, διότι σε αυτούς τους τομείς είναι απολύτως αναγκαίος ο ορθολογισμός: Αν δεν είμαστε ορθολογιστές στην οικονομία ή την τεχνολογία, θα υποβαθμιστεί το βιοτικό μας επίπεδο. Στους τομείς όμως της θρησκείας, των προσωπικών πεποιθήσεων, κλπ, επικρατεί άκρατος ανορθολογισμός, καθώς και ηδονισμός-μηδενισμός. Ο ορθολογισμός δεν μπορεί να συμβαδίζει με τις ψυχοπνευματικές ανάγκες των ανθρώπων: γι' αυτό και αυτοί (ελλείψει ΜΙΑΣ επικρατούσας θρησκείας) είτε το ρίχνουν στα μάγια και τα ούφο, είτε στον ηδονισμό ή στο μηδενισμό. Δηλαδή στον ανορθολογισμό του χειρότερου είδους.
Αυτά βέβαια φαντάζουν στα μάτια των "ορθολογιστών" ως ασήμαντο γεγονός. Έτσι λ.χ. η φιγούρα και οι απόψεις του Χριστόδουλου φαντάζουν το άκρον άωτον του ανορθολογισμού, την ίδια στιγμή που δεν ενοχλούνται οι ίδιοι εάν λ.χ. η ανεπίσημη κήρυκας του Διαφωτισμού/Ουμανισμού/αθεϊστικού Ορθολογισμού εφημερίδα Ελευθεροτυπία έχει καθημερινή στήλη για τα άστρα σε μια σελίδα της, προφανώς για να μαθαίνουν το μέλλον οι "απελευθερωμένοι από τις προλήψεις του παπαδαριού" προοδευτικοί αναγνώστες και δημοσιογράφοι της, ή αν ο πρωθυπουργός έχει αστρολόγο και ο πρόεδρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης έχει γκουρού. Ορθολογισμός α λα καρτ.
Παλαιότερα, σε εποχές χριστιανικές ή ευσεβείς και θρησκευόμενες, η αφέλεια ήταν αναπόφευκτα χριστιανική ή ευσεβής. Σήμερα, εποχή α(ντι)χριστιανική ή μεταχριστιανική, η αφέλεια δεν μπορεί παρά να είναι α(ντι)χριστιανική ή μεταχριστιανική. Παρομοίως, σε παλαιότερες εποχές είχε κάποιο νόημα να είναι κανείς advocatus diaboli. Σήμερα που τα πράγματα έχουν αντιστραφεί, μόνο νόημα έχει να είναι κανείς advocatus dei.
