Πολιτική - Μορφοψυχολογία - Οντολογία

Αναστασίου  Γιαννά                                                    

                                                                                   Πῶς Πλάτων ἔλεγε τὸν θεὸν ἀεὶ γεωμετρεῖν

                                                                                    Πλούταρχος, Συμποσιακά,Πρόβλημα Β.

Ο Χριστός Γεωμετρεί τη Γη

Κάποιοι νοιώθουν έκπληξη όταν οι πολιτικοί κάνουν τις λεγόμενες «κωλοτούμπες», δηλαδή, αλλάζουν κόμμα από την μια μέρα στην άλλη. Άλλοι πάλι εκπλήσσονται από τις ιδιομορφίες του Rudolf  Ηess  και του  H. Himmler, ή από τις σφαγές του Στάλιν. Αισθανόμαστε αμήχανα, όταν μαθαίνουμε ότι ο υπουργός που ψηφίσαμε, έπαιρνε μίζες. Και  όμως, όλες αυτές οι  εκπλήξεις θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Με ποιο τρόπο, θα  γίνει κατανοητό παρακάτω.

Το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα εισήγαγε μία έννοια με τεράστια φιλοσοφική, μεταφυσική και ανθρωπολογική σημασία : την έννοια της  Μορφής. Οι υλικές μορφές, κατά τον Πλάτωνα, αποτελούν είδωλα ή αντίγραφα των αρχετυπικών μορφών που βρίσκονται στον άυλο κόσμο των Ιδεών. Για τους Πυθαγόρειους, η λέξη Κόσμος σήμαινε τάξη και αρμονία, γι αυτό και ονόμαζαν το σύμπαν, Κόσμο. Aυτές οι  ιδιότητες(τάξη και αρμονία), μπορούν να εκφραστούν μόνον διαμέσου της Μορφής. (Aς σκεφτούμε την γεωμετρία των μορφών μέσα στην φύση: από την νιφάδα του χιονιού, μέχρι τα φύλλα των δένδρων και τα  λουλούδια.) Επίσης μόνον διαμέσου της Μορφής, μπορεί να εκφραστεί και η ιδιότητα που τόσο υμνήθηκε από τον Πλάτωνα, δηλαδή το Κάλλος. Έτσι λοιπόν η α-μορφία είναι το αντίθετο της τάξης, της αρμονίας και του κάλλους. Και άρα και της Καλοκαγαθίας. Εν ολίγοις, όσο περισσότερα μη αρμονικά στοιχεία παρουσιάζει μία μορφή, τόσο περισσότερο αυτή θα τείνει προς το χάος  και την αταξία .Όμως η μορφή είναι απαραίτητη και για ένα άλλο λόγο: ξεχωρίζει την μία ύπαρξη από την άλλη. Οριοθετεί την ψυχική και νοητική οντότητα, και ταυτόχρονα την ‹‹φανερώνει››. Και αυτή είναι μία απαραίτητη προϋπόθεση για τον Πλατωνικό έρωτα : μία ατομικότητα  που  έλκεται προς μία  άλλη διαφορετική ατομικότητα. Εξαιτίας λοιπόν όλων των παραπάνω, οι αρχαίοι έδωσαν μορφή στους θεούς τους μία μορφή που φρόντισαν να διέπεται από κανόνες αρμονίας, οι οποίοι συναποτελούν τη χρυσή τομή.Πράγματι, αν θέλουμε να διακρίνουμε την βαθύτερη πηγή από την οποία πηγάζει μία θρησκεία, πρέπει να κοιτάξουμε την θρησκευτική της τέχνη : Στον Ινδουισμό και τον Βουδισμό συναντάμε τερατόμορφα αγάλματα ή ζωγραφικές αναπαραστάσεις. Αν τώρα κάποιος πει ότι αυτά είναι συμβολισμοί, την απάντηση την δίνει ο Εrnest Renan : Συγκρίνοντας, ο Renan, τη θρησκευτική φαντασία των Ελλήνων με εκείνη των ανατολικών λαών, παρατηρεί πόσο είναι διαφορετικές οι πλαστικές τους ιδιότητες• ειδικότερα επισημαίνει ότι στους θεούς της Ανατολής, «δημιουργημένους πέρα από κάθε αναλογία», η καθαρότητα των μορφών πνίγεται από μία σύνθετη και βαριά τάση προς την αλληγορία :  Η Ινδία - υπογραμμίζει ο Renan - δεν γνωρίζει άλλο μέσο, για να δώσει έμφαση στους θεούς της, από το να στοιβάζει σημεία πάνω σε σημεία, σύμβολα πάνω σε σύμβολα. Αντίθετα, η Ελλάδα, με ανώτερη έμπνευση, τους πλάθει με την δική της φαντασία

Στον Χριστιανισμό επίσης,  η σημασία της Μορφής είναι τόσο μεγάλη που, μετά την ανάσταση των νεκρών, οι άνθρωποι θα διατηρήσουν την μορφή τους , όχι βέβαια σε υλικό σώμα μα σε  αιθέριο.

Στην αρχαιότητα οι Έλληνες φιλόσοφοι είχαν εντυπωσιαστεί από την ποικιλία των ανθρώπινων προσώπων και των χαρακτηριστικών τους. Το πρόσωπο θεωρήθηκε ως καθρέφτης της ψυχής. Ο Αντισθένης, ο Αριστοτέλης, οι μεγάλοι  ιατροί  Ιπποκράτης  και Γαληνός, έγραψαν μελέτες πάνω στην αντιστοιχία μεταξύ των χαρακτηριστικών του προσώπου ή του σώματος δεδομένου ατόμου και  της ψυχολογικής του ιδιοσυγκρασίας.                                                  

Στην εποχή μας, οι παιδοψυχολόγοι  (ο Jean Piaget π.χ.) γνωρίζουν ότι στους ανθρώπους υπάρχει έμφυτη η ικανότητα αντίληψης του νοήματος της μορφής. Αυτή η ικανότητα  υπάρχει στα πολύ μικρά παιδιά, χάνεται όμως σιγά- σιγά όταν αποκτούν την ικανότητα της ομιλίας και της κατανόησης της ομιλίας των άλλων - όταν δηλαδή μπορούν πια να λένε και να ακούνε ψέμματα. Έγινε, πράγματι, το εξής πείραμα : Έδειξαν σε μικρά παιδιά διάφορα αντικείμενα άλλά από τα οποία είχαν σχήμα στρογγυλό ή καμπυλωτό και άλλα αιχμηρό ή γωνιώδες. Τα παιδιά προτίμησαν τα καμπυλωτά αντικείμενα και έδειξαν απέχθεια για τα αιχμηρά. Παρόμοια πειράματα έγιναν σε ενήλικες ,προβάλλοντας  εικόνες  και καταγράφοντας  τις αντιδράσεις  του εγκεφάλου. Το γενικό αποτέλεσμα δείχνει ότι προτιμούνται οι μορφές που δεν έχουν ακρότητες, δηλαδή αποκλειστικώς  καμπύλες ή  γωνίες) και αποτελούν σωστό και αρμονικό συνδυασμό γωνίας και καμπύλης. Η  μορφοψυχολογική ανάλυση  δεν εξετάζει εάν ένα πρόσωπο είναι όμορφο ή όχι. Κάτι άλλο κυρίως  την ενδιαφέρει: Η εναλλαγή μικροκαμπύλης-μικρογωνίας και κοιλότητας δημιουργεί  ένα είδος χάρτη του προσώπου. Αυτό τον χάρτη ‹‹διαβάζει›› ο ειδικός. Αλλά και ο μη ειδικός μπορεί να καταλάβει πολλά από την αίσθηση που του δημιουργεί αυτός ο χάρτης.

Μ.Αλέξανδρος, μορφολογική ανάλυση

Μέχρι τώρα μιλήσαμε για την στατική μορφοψυχολογία. Εξίσου σημαντική είναι και η πλαστική μορφοψυχολογία , δηλαδή η έκφραση  και οι κινήσεις του προσώπου μα και του σώματος. Έτσι, ένα πρόσωπο με αρμονικά δομικά στοιχεία, εάν προσλάβει  αρνητική έκφραση, τότε η θετικότητά του μειώνεται - και αντιστρόφως :   ένα πρόσωπο  με μία έκφραση βαθιάς συναισθηματικότητας και λεπτότητας  αναπληρώνει  τις δομικές δυσαρμονίες που τυχόν έχει. Ευτυχώς την ικανότητα για την αντίληψη του νοήματος της έκφρασης, δεν την χάνουμε στην μεγάλη ηλικία• αντιθέτως αυξάνεται όσο αυξάνεται και η εμπειρία μας .Μερικές φορές όμως, οι ιδεολογίες ή άλλες καταστάσεις, μας τυφλώνουν τόσο πολύ, ώστε αυτή η αντίληψή μας μειώνεται. Κάποια φορά συζητούσα με ένα γνωστό μου αριστερό. Τον ρώτησα: «Θέλεις να κάνουμε ένα πείραμα;», «Τι πείραμα;» μου απαντά. «Θα σου δείξω τις φωτογραφίες διαφόρων προσώπων και θα μου πεις τι αίσθηση σου δημιουργούν αλλά με ειλικρίνεια, αυθόρμητα!» Άρχισα λοιπόν να του δείχνω διάφορα πρόσωπα• και εκείνος μου έλεγε : «Αυτός φαίνεται ευαίσθητο άτομο»• «ο άλλος μοιάζει σκληρός άνθρωπος» κ.λπ. Στο τέλος του έδειξα μια φωτογραφία του Τρότσκυ. Τον άκουσα να  ψιθυρίζει: σκατόφατσα.... «Λοιπόν», του λέω εγώ, «τόσο καιρό δεν είχες καταλάβει ότι είναι τελείως αδύνατο να βγει κάτι καλό από άνθρωπο με τέτοια φυσιογνωμία;» Με κοίταξε αμήχανα.

Καταλήγουμε λοιπόν ότι, προτού να προσπαθήσουμε να μάθουμε διαβάζοντας 

ή ακούγοντας, καλύτερα  είναι να μάθουμε  να   

ΒΛΕΠΟΥΜΕ.

Πρέπει ακόμη  να επισημανθεί ότι σημαντικό ρόλο στις πολιτικές επιλογές μας, παίζουν  οι ψυχολογικοί παράγοντες: απωθημένα στο ασυνείδητο, κόμπλεξ, καταπιεσμένες επιθυμίες, φοβίες, συσσωρευμένη  επιθετικότητα κ.λπ. Γι’ αυτό η πολιτική θεωρείται τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών. Όποιος επιθυμεί να αλλάξει την κοινωνία , πρώτα πρέπει να διορθώσει τον εαυτό του. Ίσως όμως  η κοινωνία μας να ήταν καλύτερη εάν στοχαζόταν, ἐν σιγῇ, πάνω στις ακόλουθες φράσεις του Φώτη Κόντογλου:‹‹Μὲ ὅλη τὴ ζωηρὴ δραστηριότητα ποὺ εἴχανε οἱ Βυζαντινοὶ στὰ ἐγκόσμια, ἡ σκέψη τους κι ἡ καρδιά τους ἤτανε πάντα γυρισμένη στὴν ἄλλη ζωή, στὴν αἰώνια ζωή. Στὸ νοῦ τους εἴχανε μέρα νύχτα τὰ λόγια του Παύλου: «Οὐ γὰρ ἔχομεν  ὦδε μένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν». Τούτη ἡ ἀφοσίωση στὴ μέλλουσα ζωή, στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἔκανε ὥστε καὶ τὸ σύστημα τῆς  ἐπίγειας ζωῆς τους νὰ πάρει κάποιον χαρακτῆρα αἰωνιότητας, σὰν μιὰ ἀτελὴς προεικόνιση ἐκείνου τοῦ καινοῦ, τοῦ θαυμαστοῦ  αἰῶνος, τοῦ θαυμαστοῦ».  Είναι γνωστό, άλλωστε. ότι ο Πυθαγόρας επέβαλε στους μαθητές του πέντε χρόνια απόλυτης σιωπής. Στην σημερινή Ελλάδα ίσως να είναι χρήσιμο, όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, να σιωπήσουν για πέντε χρόνια. Ούτε λέξη, ούτε κουβέντα. Εντελώς βουβοί !

Θεόδοτος