Μύθος του διανοητικού 10%
Ο μύθος του διανοητικού 10% είναι ένας ευρέως διαδεδομένος κοινωνικός μύθος, σύμφωνα με τον οποίο, οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόνο το 10 τοις εκατό (ή άλλο παρόμοιο μικρό ποσοστό) του ανθρώπινου εγκεφάλου. Έχει λανθασμένα αποδοθεί σε ανθρώπους όπως ο Άλμπερτ Άινσταϊν. Επίσης, ο μύθος συνοδεύεται και από την εικασία πως ένα πρόσωπο μπορεί να καλλιεργήσει το αχρησιμοποίητο μέρος του εγκεφάλου και να αυξήσει την ευφυία του/της.
Παρόλο που ορισμένοι συντελεστές ευφυίας μπορούν να αυξηθούν μέσω εξάσκησης, η ιδέα του ότι μεγάλα μέρη του εγκεφάλου παραμένουν αχρησιμοποίητα και πως θα μπορούσαν να 'ενεργοποιηθούν' για συνειδητή χρήση, είναι αβάσιμη. Ενώ υπάρχουν ακόμη αρκετά μυστήρια σε σχέση με την λειτουργία του εγκεφάλου, κάθε μέρος του εγκεφάλου έχει μια γνωστή λειτουργία.
Μια πιθανή προέλευση του μύθου οφείλεται στις θεωρίες περί εφεδρικών ενεργειών των Ουίλλιαμ Τζέιμς και Μπόρις Σάιντις (William James Sidis, Boris Sidis), ψυχολόγων του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι οποίοι εφήρμοσαν αυτές τις θεωρίες στην επιταχυνόμενη καλλιέργεια του παιδιού-ιδιοφυία Ουίλλιαμ Τζέιμς, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να έχει δείκτη ευφυίας (IQ) 250-300 κατά την ενηλικίωσή του. Έτσι, ο Ουίλλιαμ Τζέιμς προώθησε την θεωρία πως ο άνθρωπος χρησιμοποιεί μόνο ένα κλάσμα της συνολικής διανοητικής του ικανότητας, το οποίο είναι πιθανόν ένας βάσιμος ισχυρισμός. Το 1936, ο αμερικανός συγγραφέας Λόουελ Τόμας συνόψισε την άνω ιδέα (στον πρόλογο ενός βιβλίου του Ντέιλ Κάρνετζι με τίτλο How to Win Friends and Influence People), κάνοντας χρήση όμως του ποσοστού 10%: "Ο καθηγητής Ουίλλιαμ Τζέιμς του πανεπιστημίου Χάρβαρντ συνήθιζε να λέει πως ο μέσος άνθρωπος αναπτύσσει μόνο το δέκα τοις εκατό της κρυμμένης διανοητικής του ικανότητας."
Σύμφωνα με μια σχετική ιστορία περί της προέλευσης, ο εν λόγω μύθος πολύ πιθανόν να προέκυψε από παρεξήγηση ή παρερμήνευση μιας νευρολογικής έρευνας που διεξήχθη προς τα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ού αιώνα. Για παράδειγμα, οι λειτουργίες πολλών εγκεφαλικών περιοχών, ειδικά στον εγκεφαλικο φλοιό, είναι αρκετά πολύπλοκες ώστε η επίδραση που έχει κάποια (εγκεφαλική) ζημία είναι μηδαμινή. Αυτό οδήγησε ορισμένους νευρολόγους στο να αναρωτηθούν ποιες είναι οι κύριες λειτουργίες των περιοχών αυτών. Επίσης, ανακαλύφθηκε πως ο εγκέφαλος αποτελείται ως επί το πλείστον από νευρογλοιακά κύτταρα, τα οποία φαίνονταν να εκτελούν πολύ μικρές λειτουργίες. Επίσης, μερικοί από τους πρώτους νευροεπιστήμονες χρησιμοποίησαν την τιμή 10% για να αναφερθούν στην αναλογία των νευρώνων που μπορούν να ενεργήσουν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, ή για να αναφερθούν στο ποσοστό των εγκεφαλικών λειτουργιών που είχαν καταγραφεί εκείνο το διάστημα. Ο δόκτωρ Τζέιμς Κάλατ, συγγραφέας του βιβλίου Βιολογική Ψυχολογία (Biological Psychology), επισημαίνει πως στην δεκαετία του 1930, οι νευροεπιστήμονες γνώριζαν για τον μεγάλο αριθμό τοπικών νευρώνων στον εγκέφαλο. Η παρεξήγηση της λειτουργίας των τοπικών νευρώνων ίσως οδήγησε στον μύθο του 10%.
Παρόλο που όλα τα μέρη του εγκεφάλου έχουν ευρέως κατανοημένες λειτουργίες, πολλά μυστήρια παραμένουν σχετικά με το πώς τα εγκεφαλικά κύτταρα (λ.χ., νευρώνες και νευρογλοιακά κύτταρα) δουλεύουν μαζί ώστε να παράγουν πολύπλοκες συμπεριφορές και διαταραχές. Ίσως η πιο ευρεία και μυστηριώδης ερώτηση είναι το πώς διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου συνεργάζονται για να δημιουργήσουν συνειδητές εμπειρίες. Ως τώρα, δεν έχουν βρεθεί αποδείξεις για την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης εγκεφαλικής περιοχής που στοχεύει στην συνείδηση, το οποίο οδηγεί τους ειδικούς στο να πιστεύουν ότι (η συνείδηση) είναι μια συλλογική νευρωνική προσπάθεια. Οπότε, όπως και με την ιδέα του Τζέιμς ότι οι άνθρωποι έχουν αναξιοποίητο γνωστικό δυναμικό, είναι εξίσου δίκαιο να υποστηρίζουμε πως ένα μεγάλο μέρος ερωτήσεων σε σχέση με τον ανθρώπινο νου δεν έχουν ακόμη απαντηθεί
Ο νευροβιολόγος Μπάρι Γκόρντον χαρακτηρίζει τον μύθο ως γελοιωδώς λανθασμένο, προσθέτοντας ότι "χρησιμοποιούμε κάθε μέρος του εγκεφάλου μας, και ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός σχεδόν όλη την ώρα." Ο νευροεπιστήμονας Μπάρι Μπέιερσταϊν παραθέτει επτά είδη αποδείξεων ως προς την ανασκευή του εν λόγω μύθου:
Σε ένα επεισόδιο της αμερικανικής σειράς MythBusters, οι παρουσιαστές χρησιμοποίησαν μαγνητική τομογραφία για να σαρώσουν τον εγκέφαλο ενός ανθρώπου που εκτελούσε ένα πολύπλοκο διανοητικό έργο. Διαπίστωσαν πως χρησιμοποιούσε πολύ παραπάνω από το 10%, και χαρακτήρισαν τον μύθο ως ένοχο.
Πολλά βιβλία, ταινίες και διηγήματα έχουν γραφτεί σε στενή σχέση με τον μύθο, καθώς και επεκταθεί σε σημαντικό βαθμό νοημοσύνης, που προκαλείται τεχνητά και αλλιώς, σε γενικές γραμμές. Αξιοσημείωτη αναφορά γίνεται στο μυθιστόρημα The Dark Fields, καθώς και στην προσαρμογή του στην ταινία Limitless. Τα έργα αυτά βασίζονται στην ιδέα ότι το υπόλοιπο του εγκεφάλου θα μπορούσε να προσεγγιστεί μέσω της χρήσης ενός φαρμάκου. Το βιβλίο The Zombie Survival Guide (Οδηγός Επιβίωσης των Ζομπι) ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόνο το 5% του εγκεφάλου τους ως μια πιθανή εξήγηση της "έκτης αίσθησης" που φέρουν τα ζόμπι.
Άλλα έργα που αναφέρονται στην πνευματική και ευφυική ενίσχυση περιλαμβάνουν την ταινία The Lawnmower Man, τα διηγήματα Understand του Ted Chiang, και το Lest We Remember (που στην πραγματικότητα μιλάει περί ολικής ανάκλησης, μια διαφορετική έννοια που βασίζεται σε παρόμοιους χώρους) του Ισαάκ Ασίμοβ. Τα έργα αυτά, ωστόσο, δεν είναι της άποψης ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι, ή θα πρέπει να είναι εγγενώς ικανός για αυτή την εκθετική αύξηση.
Ο μύθος εμφανίζεται συχνά σε διαφημίσεις, και συχνά παρατίθεται από τα ψυχαγωγικά μέσα ενημέρωσης ως πραγματικό γεγονός. Στο πρώτο τηλεοπτικό επεισόδιο της σειράς Heroes ο χαρακτήρας του Mohinder Suresh, καθηγητή γενετικής, επιβεβαιώνει τον μύθο ώστε να υποδείξει πως ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει υπερδυνάμεις.
Μερικοί υποστηρικτές νεο-εποχιτικών θεωριών διαδίδουν αυτή την πεποίθηση, ισχυριζόμενοι ότι το «αχρησιμοποίητο» ενενήντα τοις εκατό του ανθρώπινου εγκεφάλου μπορεί να εκπαιδευτεί ώστε να εκτελεί τηλεκίνηση και εξωαισθητήρια αντίληψη (ESP). Δεν υπάρχουν επιστημονικά επιβεβαιωμένες αποδείξεις που να υποστηρίζουν την ύπαρξη τέτοιου είδους δυνάμεων.
Παρόλο που ορισμένοι συντελεστές ευφυίας μπορούν να αυξηθούν μέσω εξάσκησης, η ιδέα του ότι μεγάλα μέρη του εγκεφάλου παραμένουν αχρησιμοποίητα και πως θα μπορούσαν να 'ενεργοποιηθούν' για συνειδητή χρήση, είναι αβάσιμη. Ενώ υπάρχουν ακόμη αρκετά μυστήρια σε σχέση με την λειτουργία του εγκεφάλου, κάθε μέρος του εγκεφάλου έχει μια γνωστή λειτουργία.
Μια πιθανή προέλευση του μύθου οφείλεται στις θεωρίες περί εφεδρικών ενεργειών των Ουίλλιαμ Τζέιμς και Μπόρις Σάιντις (William James Sidis, Boris Sidis), ψυχολόγων του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι οποίοι εφήρμοσαν αυτές τις θεωρίες στην επιταχυνόμενη καλλιέργεια του παιδιού-ιδιοφυία Ουίλλιαμ Τζέιμς, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να έχει δείκτη ευφυίας (IQ) 250-300 κατά την ενηλικίωσή του. Έτσι, ο Ουίλλιαμ Τζέιμς προώθησε την θεωρία πως ο άνθρωπος χρησιμοποιεί μόνο ένα κλάσμα της συνολικής διανοητικής του ικανότητας, το οποίο είναι πιθανόν ένας βάσιμος ισχυρισμός. Το 1936, ο αμερικανός συγγραφέας Λόουελ Τόμας συνόψισε την άνω ιδέα (στον πρόλογο ενός βιβλίου του Ντέιλ Κάρνετζι με τίτλο How to Win Friends and Influence People), κάνοντας χρήση όμως του ποσοστού 10%: "Ο καθηγητής Ουίλλιαμ Τζέιμς του πανεπιστημίου Χάρβαρντ συνήθιζε να λέει πως ο μέσος άνθρωπος αναπτύσσει μόνο το δέκα τοις εκατό της κρυμμένης διανοητικής του ικανότητας."
Σύμφωνα με μια σχετική ιστορία περί της προέλευσης, ο εν λόγω μύθος πολύ πιθανόν να προέκυψε από παρεξήγηση ή παρερμήνευση μιας νευρολογικής έρευνας που διεξήχθη προς τα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ού αιώνα. Για παράδειγμα, οι λειτουργίες πολλών εγκεφαλικών περιοχών, ειδικά στον εγκεφαλικο φλοιό, είναι αρκετά πολύπλοκες ώστε η επίδραση που έχει κάποια (εγκεφαλική) ζημία είναι μηδαμινή. Αυτό οδήγησε ορισμένους νευρολόγους στο να αναρωτηθούν ποιες είναι οι κύριες λειτουργίες των περιοχών αυτών. Επίσης, ανακαλύφθηκε πως ο εγκέφαλος αποτελείται ως επί το πλείστον από νευρογλοιακά κύτταρα, τα οποία φαίνονταν να εκτελούν πολύ μικρές λειτουργίες. Επίσης, μερικοί από τους πρώτους νευροεπιστήμονες χρησιμοποίησαν την τιμή 10% για να αναφερθούν στην αναλογία των νευρώνων που μπορούν να ενεργήσουν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, ή για να αναφερθούν στο ποσοστό των εγκεφαλικών λειτουργιών που είχαν καταγραφεί εκείνο το διάστημα. Ο δόκτωρ Τζέιμς Κάλατ, συγγραφέας του βιβλίου Βιολογική Ψυχολογία (Biological Psychology), επισημαίνει πως στην δεκαετία του 1930, οι νευροεπιστήμονες γνώριζαν για τον μεγάλο αριθμό τοπικών νευρώνων στον εγκέφαλο. Η παρεξήγηση της λειτουργίας των τοπικών νευρώνων ίσως οδήγησε στον μύθο του 10%.
Παρόλο που όλα τα μέρη του εγκεφάλου έχουν ευρέως κατανοημένες λειτουργίες, πολλά μυστήρια παραμένουν σχετικά με το πώς τα εγκεφαλικά κύτταρα (λ.χ., νευρώνες και νευρογλοιακά κύτταρα) δουλεύουν μαζί ώστε να παράγουν πολύπλοκες συμπεριφορές και διαταραχές. Ίσως η πιο ευρεία και μυστηριώδης ερώτηση είναι το πώς διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου συνεργάζονται για να δημιουργήσουν συνειδητές εμπειρίες. Ως τώρα, δεν έχουν βρεθεί αποδείξεις για την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης εγκεφαλικής περιοχής που στοχεύει στην συνείδηση, το οποίο οδηγεί τους ειδικούς στο να πιστεύουν ότι (η συνείδηση) είναι μια συλλογική νευρωνική προσπάθεια. Οπότε, όπως και με την ιδέα του Τζέιμς ότι οι άνθρωποι έχουν αναξιοποίητο γνωστικό δυναμικό, είναι εξίσου δίκαιο να υποστηρίζουμε πως ένα μεγάλο μέρος ερωτήσεων σε σχέση με τον ανθρώπινο νου δεν έχουν ακόμη απαντηθεί
Ο νευροβιολόγος Μπάρι Γκόρντον χαρακτηρίζει τον μύθο ως γελοιωδώς λανθασμένο, προσθέτοντας ότι "χρησιμοποιούμε κάθε μέρος του εγκεφάλου μας, και ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός σχεδόν όλη την ώρα." Ο νευροεπιστήμονας Μπάρι Μπέιερσταϊν παραθέτει επτά είδη αποδείξεων ως προς την ανασκευή του εν λόγω μύθου:
- Έρευνες εγκεφαλικών ζημιών: Εαν το 90% του εγκεφάλου είναι κανονικά αχρησιμοποίητο, τότε η ζημιά σε κείνες τις περιοχές δεν θα έπρεπε να επηρεάζει την εκτελεστικότητα. Αντιθέτως, δεν υπάρχει σχεδόν καμία περιοχή του εγκεφάλου που μπορεί να τραυματιστεί χωρίς να επιφέρει απώλεια κάποιων ικανοτήτων. Ακόμα και μικροί τραυματισμοί σε μικρές περιοχές μπορούν να επιφέρουν έντονα αποτελέσματα.
- Εξέλιξη: Ο εγκέφαλος είναι τρομερά δαπανηρός για το υπόλοιπο του σώματος, από την άποψη κατανάλωσης οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών. Μπορεί να χρειάζεται έως και είκοσι τοις εκατό της ενέργειας του σώματος - περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο όργανο - παρά το ότι αποτελει μόνο το 2% του ανθρώπινου σώματος κατά βάρος. Εάν το 90% του εγκεφάλου ήταν περιττό, θα υπήρχε ένα μεγάλο πλεονέκτημα επιβίωσης για τους ανθρώπους με μικρότερους, πιο αποτελεσματικούς εγκεφάλους. Αν αυτό ήταν αλήθεια, η διαδικασία της φυσικής επιλογής θα είχε εξαλείψει όλους τους αναποτελεσματικούς εγκεφάλους. Με την ίδια λογική, είναι επίσης εξαιρετικά απίθανο ότι ένας εγκέφαλος με τόση περιττή ύλη θα είχε εξελιχθεί στην πρώτη θέση.
- Εγκεφαλική απεικόνιση: Τεχνολογίες, όπως η Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων (PET) και λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) επιτρέπουν την παρακολούθηση εγκεφαλικής δραστηριότητας. Αποκαλύπτουν ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου, όλα τα τμήματα του εγκεφάλου δείχνουν κάποιο επίπεδο δραστηριότητας. Μόνο στην περίπτωση σοβαρής βλάβης έχει ένας εγκέφαλος «σιωπηλές» περιοχές.
- Εντοπισμός λειτουργίας: Αντί να ενεργεί ως μία ενιαία μάζα, ο εγκέφαλος έχει ξεχωριστές περιοχές για τα διαφορετικά είδη επεξεργασίας δεδομένων. Δεκαετίες έρευνας έχουν μπει σε λειτουργία χαρτογράφησης των περιοχών του εγκεφάλου, και δεν έχουν βρεθεί καθόλου περιοχές που δεν έχουν κάποια λειτουργία.
- Ανάλυση μικροδομής: Με την τεχνική καταγραφής ενιαίων-μονάδων, οι ερευνητές εισάγουν ένα μικροσκοπικό ηλεκτρόδιο στον εγκέφαλο για να παρακολουθήσουν τη δραστηριότητα ενός και μόνο κυττάρου. Εάν το 90% των κυττάρων ήταν αχρησιμοποίητο, τότε αυτή η τεχνική θα το είχει αποκαλύψει.
- Μελέτες μεταβολισμού: Μια άλλη επιστημονική τεχνική περιλαμβάνει τη μελέτη αφομοίωσης των ραδιενεργών μορίων 2-δεοξυγλυκόζης από τον εγκέφαλο. Εάν το 90 τοις εκατό του εγκεφάλου ήταν ανενεργό, τότε τα ανενεργά κύτταρα θα εμφάνιζαν κενές περιοχές σε μια ακτινογραφία του εγκεφάλου. Και πάλι, δεν υπάρχει κανένα τέτοιο αποτέλεσμα.
- Νευρωνικές ασθένειες: Τα κύτταρα του εγκεφάλου που δεν χρησιμοποιούνται έχουν την τάση να εκφυλίζονται. Ως εκ τούτου, εάν το 90% του εγκεφάλου ήταν ανενεργό, μια αυτοψία του ενήλικα εγκεφάλου θα αποκάλυπτε εκφυλισμό μεγάλης κλίμακας.
Σε ένα επεισόδιο της αμερικανικής σειράς MythBusters, οι παρουσιαστές χρησιμοποίησαν μαγνητική τομογραφία για να σαρώσουν τον εγκέφαλο ενός ανθρώπου που εκτελούσε ένα πολύπλοκο διανοητικό έργο. Διαπίστωσαν πως χρησιμοποιούσε πολύ παραπάνω από το 10%, και χαρακτήρισαν τον μύθο ως ένοχο.
Διαιώνιση στην ποπ κουλτούρα
Ο μύθος έχει εξαπλωθεί τόσο ασυναίσθητα, από άτομα που πιστεύουν ότι είναι αληθινός, όσο και σκοπίμως ως ένα μέσο εξαπάτησης. Έχει διαδοθεί από στόμα σε στόμα και μέσω διαφόρων μορφών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Συχνά χρησιμοποιείται για να δυναμώσει επιχειρήματα αυτοβοήθειας ή κάποιων μορφών παροχής συμβουλών.Πολλά βιβλία, ταινίες και διηγήματα έχουν γραφτεί σε στενή σχέση με τον μύθο, καθώς και επεκταθεί σε σημαντικό βαθμό νοημοσύνης, που προκαλείται τεχνητά και αλλιώς, σε γενικές γραμμές. Αξιοσημείωτη αναφορά γίνεται στο μυθιστόρημα The Dark Fields, καθώς και στην προσαρμογή του στην ταινία Limitless. Τα έργα αυτά βασίζονται στην ιδέα ότι το υπόλοιπο του εγκεφάλου θα μπορούσε να προσεγγιστεί μέσω της χρήσης ενός φαρμάκου. Το βιβλίο The Zombie Survival Guide (Οδηγός Επιβίωσης των Ζομπι) ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόνο το 5% του εγκεφάλου τους ως μια πιθανή εξήγηση της "έκτης αίσθησης" που φέρουν τα ζόμπι.
Άλλα έργα που αναφέρονται στην πνευματική και ευφυική ενίσχυση περιλαμβάνουν την ταινία The Lawnmower Man, τα διηγήματα Understand του Ted Chiang, και το Lest We Remember (που στην πραγματικότητα μιλάει περί ολικής ανάκλησης, μια διαφορετική έννοια που βασίζεται σε παρόμοιους χώρους) του Ισαάκ Ασίμοβ. Τα έργα αυτά, ωστόσο, δεν είναι της άποψης ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι, ή θα πρέπει να είναι εγγενώς ικανός για αυτή την εκθετική αύξηση.
Ο μύθος εμφανίζεται συχνά σε διαφημίσεις, και συχνά παρατίθεται από τα ψυχαγωγικά μέσα ενημέρωσης ως πραγματικό γεγονός. Στο πρώτο τηλεοπτικό επεισόδιο της σειράς Heroes ο χαρακτήρας του Mohinder Suresh, καθηγητή γενετικής, επιβεβαιώνει τον μύθο ώστε να υποδείξει πως ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει υπερδυνάμεις.
Μερικοί υποστηρικτές νεο-εποχιτικών θεωριών διαδίδουν αυτή την πεποίθηση, ισχυριζόμενοι ότι το «αχρησιμοποίητο» ενενήντα τοις εκατό του ανθρώπινου εγκεφάλου μπορεί να εκπαιδευτεί ώστε να εκτελεί τηλεκίνηση και εξωαισθητήρια αντίληψη (ESP). Δεν υπάρχουν επιστημονικά επιβεβαιωμένες αποδείξεις που να υποστηρίζουν την ύπαρξη τέτοιου είδους δυνάμεων.
