Η Μαίρη είναι 35 ετών, έχει μια αξιοπρεπή εργασία στο δημόσιο και είναι παντρεμένη με ένα καθηγητή 38 ετών, εδώ και εννέα χρόνια. Δεν έχει αποκτήσει παιδιά από αυτό το γάμο, ούτε και το επιθυμεί. Ο σύζυγος αποφεύγει κάθε επικοινωνία μαζί της. Της απευθύνει το λόγο μόνο για να υπογραμμίσει τις αδυναμίες της, και να της θυμίσει πόσο απογοητευμένος είναι από το γάμο του. Η Μαίρη αισθάνεται ανεπιθύμητη, και η ίδια κατηγορεί τον εαυτό της για όλα. Αισθάνεται ενοχές για ασήμαντα γεγονότα, νοιώθει συνεχώς θλίψη, έχει έμμονες ιδέες και υποφέρει από αϋπνίες. Έχει διακόψει οποιαδήποτε σχέση με φίλους και συγγενείς.
Συνειδητοποίησε από τον πρώτο χρόνο, ότι ο γάμος την οδηγούσε σε αδιέξοδο αλλά η προοπτική του διαζυγίου τη γέμιζε με φόβους, ανασφάλεια και ενοχές απέναντι στους γονείς, την κοινωνία και το Θεό.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια διατηρεί εξωσυζυγική σχέση με τον Αντρέα, ο οποίος μετά από τηλεφωνική επικοινωνία πολλών μηνών, κατόρθωσε να την κατακτήσει προσφέροντάς της ενδιαφέρον, ζεστασιά και κατανόηση. Τώρα πια αισθάνεται πολύ δεμένη μαζί του. Αν και προσπάθησε αρκετές φορές να τον απομακρύνει από κοντά της ώστε να επιστρέψει συναισθηματικά στον σύζυγό της, δεν τα κατάφερε. Αισθάνεται ότι μόνο αυτή η σχέση δίνει νόημα στην κατά τα άλλα κενή καθημερινότητα της ζωής της.
Όμως η εξω-συζυγική σχέση, της προκαλεί έντονα αισθήματα ενοχών. Βασανίζεται από έμμονες ιδέες αυτοτιμωρίας. Σκέφτεται συνέχεια ότι πρέπει με κάποιο φανταστικό (αλλά για την ίδια πραγματικό) τρόπο τιμωρήσει τον εαυτό της ή τους γονείς της.
Διαγνωστική προσέγγιση
Θα μπορούσαμε να διαφοροποιήσουμε τα προβλήματα της Μαίρης σε ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο.
Ψυχολογικό επίπεδο
Ενοχές: Η Μαίρη αισθάνεται υπεύθυνη για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει γύρω της. Αν για παράδειγμα κάποιος υφιστάμενος στον εργασιακό χώρο δυσαρεστηθεί ή εκφράσει την παραμικρή δυσαρέσκεια η Μαίρη αισθάνεται υπεύθυνη και νοιώθει τρομερές ενοχές.
Έμμονες ιδέες: Άμεση παρενέργεια των ενοχών είναι στην περίπτωση της Μαίρης οι επίμονες σκέψεις αυτοτιμωρίας. Πιστεύει ότι πρέπει να τιμωρήσει τον εαυτό της για το κακό που προκαλεί στους άλλους ή φαντάζεται ότι έχει τιμωρήσει ήδη τον εαυτό της με διάφορους τρόπους. Το μυαλό της είναι κολλημένο σε ανόητες επαναλαμβανόμενες, επώδυνες σκέψεις.
Θλίψη: Οι ενοχές και οι εμμονές συνοδεύονται σχεδόν πάντοτε από αισθήματα θλίψης.
Άγχος-Αϋπνίες: Η Μαίρη δεν μπορεί να σταματήσει τις αρνητικές σκέψεις, γεγονός που της προκαλεί άγχος και υπερδιέγερση και δεν της επιτρέπει να κοιμηθεί.
Πνευματικό επίπεδο
Η Μαίρη είναι ένας άνθρωπος που δοκιμάζεται έντονα.
Πολεμείται από λογισμούς.
Κάνει λανθασμένες επιλογές.
Πέφτει στο αμάρτημα της μοιχείας.
Δεν αξιοποιεί τις ψυχολογικές της δυνατότητες.
Δεν αξιοποιεί τις λυτρωτικές δυνατότητες που προσφέρει η εκκλησία.
Δεν επιτρέπει στη Χάρη του Θεού να τη βοηθήσει.
Παρατηρήσεις
Ο Πνευματικός πατέρας εστιάζει την προσοχή του σε διαφορετικές πτυχές της συμπεριφοράς απ’ ότι ο ψυχοθεραπευτής. Κατανοεί, νοηματοδοτεί, και ερμηνεύει την αφήγηση και τη συμπεριφορά κάνοντας αναγωγή σε διαφορετικά θεωρητικά πλαίσια.
Ο πνευματικός πατέρας αντιλαμβάνεται την παρουσία των συμπτωμάτων της Μαίρης αλλά τα θεωρεί αποτέλεσμα της αμαρτίας ή του πειρασμού. Οι δοκιμασίες θα αντιμετωπισθούν με υπομονή, πνευματική εγρήγορση και τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος.
Ο ψυχοθεραπευτής θεωρεί ως κύρια υποχρέωση του να βοηθήσει τη Μαίρη, με τη μέθοδο της ψυχοθεραπείας, να απαλλαγή ή τουλάχιστον να μειώσει το βάρος των ενοχλητικών συμπτωμάτων. Ανάλογα με τη θεραπευτική προσέγγιση που υιοθετεί, υποθέτει ότι στη ρίζα των προβλημάτων βρίσκονται τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, ψυχαναγκαστική δομή προσωπικότητας, δυσλειτουργική επικοινωνία με το σύζυγο, αρνητικές πεποιθήσεις, μειωμένη αυτοεκτίμηση, κ.λ.π.
Ποιμαντική και ψυχοθεραπευτική προσέγγιση
Ποιμαντική
Ο πνευματικός πατέρας ακούει με κατανόηση και αγάπη όσα αφηγείται η Μαίρη χωρίς να την κατακρίνει. Προσπαθεί να απαλύνει την οδύνη που επιφέρουν τα ενοχικά αισθήματα, αλλά θεωρεί υγιή τα αισθήματα αυτά διότι σηματοδοτούν και συνοδεύουν την αμαρτία της μοιχείας. Υπογραμμίζει με σεβασμό και κατανόηση την προσωπική ευθύνη της Μαίρης στη μοιχεία παίρνοντας υπ’ όψιν του και το ρόλο του πειρασμού. Την παροτρύνει να εξομολογηθεί και να προετοιμαστεί για τη Θεία Μετάληψη.
Την παρηγορεί, εικονίζοντας με τη γλυκύτητα των λόγων του την άπειρη συγχωρητικότητα και την αγάπη του Θεού αλλά και την παρακινεί να σταματήσει, με τη βοήθεια του Θεού, να αμαρτάνει συναντώντας τον εραστή της.
Με το παράδειγμα της ίδιας του της ζωής δείχνει το δρόμο της μετάνοιας, της ταπείνωσης, και της υπακοής στο θέλημα του Θεού. Ίσως προτείνει προσευχή, εκκλησιασμό, νηστεία ή ανάγνωση ψυχωφελών βιβλίων. Η επικοινωνία τελείται στο φως της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Η γεύση της Αγάπης του Θεού εν Αγίω Πνεύματι λειτουργεί θεραπευτικά. Η Αγάπη λειτουργεί θεραπευτικά.
Ο Πνευματικός αποφεύγει την ενασχόληση με τις αρνητικές σκέψεις, εμπειρίες και συναισθήματα και προτρέπει τον βαπτισμό όλων των αρνητικών συμπτωμάτων στο άπλετο Φως της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Εστιάζει στη σωτηρία της ψυχής και με αυτό τον τρόπο βοηθά την αποκατάσταση της σχέσης της Μαίρης με τον Θεό Πατέρα.
Ψυχοθεραπεία
Ο ψυχοθεραπευτής ακούει με κατανόηση και αποδέχεται ήρεμα όσα αφηγείται η Μαίρη χωρίς να επιδιώκει να αξιολογήσει ηθικά ή να καθοδηγήσει τις επιλογές της.
Προσπαθεί να την από-ενοχοποιήσει και να διασαφηνίσει το ψυχολογικό νόημα που έχει η εξωσυζυγική σχέση για την ίδια τη Μαίρη.
Είναι πιθανόν να αναζητήσει τις ρίζες των συμπτωμάτων στην παιδική της ηλικία εμπειρίες ή σε μοντέλα διαπροσωπικών σχέσεων που συνέβαλαν στη δημιουργία νευρωσικών λειτουργιών της προσωπικότητας. Βοηθά τη Μαίρη να συνειδητοποιήσει τους τρόπους με τους οποίους το βιωμένο τραυματικό παρελθόν, προσδιορίζει αρνητικά το παρόν. Ίσως της προτείνει την εκμάθηση τεχνικών αντιμετώπισης των έμμονων ιδεών, χαλάρωσης, διεκδίκησης ή επικοινωνίας. Εστιάζει στη μείωση της οδύνης, στην αυτοβελτίωση και στην αυτοπραγμάτωση.
Γενικότερα, τη βοηθά να αυξήσει την εσωτερική αρμονία, να συμφιλιωθεί με τις αρνητικές πλευρές του εαυτού της ,να μειώσει την ένταση των συμπτωμάτων και να αναπτύξει τις ψυχολογικές της δυνατότητες.
Παρατηρήσεις
Αυτό που διαφοροποιεί το φυσιολογικό από το παθολογικό δεν είναι τόσο η παρουσία των συμπτωμάτων, όσο ο βαθμός έντασής τους. Τα συμπτώματα που βασανίζουν τη Μαίρη είναι δυσανάλογα σε σχέση με τα ερεθίσματα που τα προκαλούν. Αυτή η δυσαναλογία ερεθίσματος-αντίδρασης οδήγησε τη Μαίρη στην αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό.
Ο ψυχοθεραπευτής θέλει κυρίως να μειώσει την υπερβολική ένταση των συμπτωμάτων και χρησιμοποιεί γι’ αυτό μια ποικιλία στρατηγικών. Δεν τον απασχολεί όμως η διάσταση της αμαρτίας. Βοηθά τη Μαίρη να ξεκαθαρίσει τα συναισθήματά της και να συνειδητοποιήσει τις ψυχολογικές διεργασίες που συντελούνται μέσα της. Αν η Μαίρη θέλει να συνεχίσει τη σχέση της με τον Ανδρέα, μπορεί να το κάνει. Ο ψυχοθεραπευτής δεν αξιολογεί ηθικά την εξωσυζυγική σχέση.
Όμως η ηθική ουδετερότητα έχει αναπόφευκτη ηθική χροιά. Η ηθική ουδετερότητα έχει ηθικό νόημα. Ίσως δίνει το μήνυμα στη Μαίρη ότι επιτρέπεται να συνεχίσει τη σχέση της.
Ο θεραπευτής έχει το κύρος που του προσδίδει ο ρόλος του, ως ιατρός των ψυχών. Όταν αντιμετωπίζει με επιστημονικό τρόπο την περίπτωση της Μαίρης, και συνεπώς έξω-ηθικό, συμβάλλει στον θρυμματισμό του ηθικού κώδικα αξιών με τον οποίο είναι συνυφασμένη η προσωπικότητα της Μαίρης.
Για τον ψυχοθεραπευτή το πρόβλημα είναι οι ενοχές. Η δουλειά του είναι να μειώσει τις ενοχές.
Για τον Πνευματικό πατέρα το πρόβλημα είναι η αμαρτία. Και δεν θα μπορούσε να παραβλέψει το πνευματικό νόημα των ενοχών. Οι ενοχές λειτουργούν ως κίνητρο αλλαγής του νου ( μετά-νοιας). Για τον πνευματικό η μείωση της οδύνης δεν είναι πανάκεια. Διότι θα μπορούσε να λειτουργήσει αρνητικά σε πνευματικό επίπεδο, επιφέροντας άμβλυνση της ηθικής συνείδησης.
Συμπερασματικοί προβληματισμοί
Κατανοούμε σ’ αυτή τη περίπτωση ότι η Μαίρη θα έχει μια διαμετρικά αντίθετη αντιμετώπιση του προβλήματος της αν απευθυνθεί για βοήθεια σε ένα Πνευματικό από ότι σ’ ένα ψυχοθεραπευτή. Και αυτή η διαφορά θα οξύνεται ανάλογα με τη στενότητα των αντιλήψεων και την εμμονή με την οποία υποστηρίζουν τις θέσεις τους ο Πνευματικός ή ο ψυχοθεραπευτής. Όσο πιο προσκολλημένοι είναι στις θεωρητικές και εμπειρικές τους προϋποθέσεις τόσο περισσότερο θα κατευθύνουν τη Μαίρη προς τη δική τους θεραπευτική διαδρομή. Όσο περισσότερο πιστεύουν ότι μόνο η δική τους προοπτική είναι αληθινή ή συμφέρουσα τόσο περισσότερο με τρόπο άμεσο ή έμμεσο, εκούσιο ή ακούσιο, συνειδητό ή υποσυνείδητο θα κατευθύνουν τη Μαίρη.
Στην ψυχοθεραπευτική σχέση είναι αδύνατον να μην κατευθύνεις τον άλλο. Ακόμη και η σιωπηλή ακρόαση της αφήγησης είναι προσδιοριστική και έμφορτη νοήματος.
Στην ποιμαντική σχέση ο πνευματικός συνειδητά κατευθύνει προς τον Θεό.
Η Μαίρη δικαιούται να γνωρίζει όσο το δυνατόν περισσότερο τις κοσμοθεωρητικές και ηθικές προϋποθέσεις των ανθρώπων που εμπιστεύεται να την βοηθήσουν.
Ο πνευματικός πατέρας και ο ψυχοθεραπευτής δεσμεύονται να τοποθετήσουν την υπαρξιακή ιδιαιτερότητα της Μαίρης πάνω από τις ερμηνευτικές τους δυνατότητες και τις θεραπευτικές ή ποιμαντικές τους δεξιότητες.
Μια δοκιμασμένη θεραπευτική τακτική μπορεί να είναι ακατάλληλη για την ψυχοδυναμική και συμπτωματολογική ιδιαιτερότητα της Μαίρης.
Μια πνευματική αλήθεια μπορεί να συντρίψει την ευαίσθητη και ευάλωτη ιδιοσυγκρασία της.
