1. Η πολυτέλεια και η ολιγάρκεια, ως δυο κατά βάση αντίθετες έννοιες σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου κατοχυρώνονται, θα λέγαμε, αρχικά στην Π. Δ. και περισσότερο στην εν Χριστώ Αποκάλυψη, στην Κ. Δ. Στην Π. Δ. αποδοκιμάζεται η πολυτέλεια και η τρυφή καθώς αποτελεί αιτία απομάκρυνσης από τον Θεό και πνευματικής τύφλωσης. Προβάλλονται παρόλαυτά πρότυπα πλουσίων, όπως ο Αβραάμ και ο Ιώβ, που διαχειρίστηκαν σωστά τον πλούτο ζώντας λιτά και βοηθώντας τους φτωχούς. Στην καινοδιαθηκική διδασκαλία ο πλούτος αποτελεί σαφώς εμπόδιο για την είσοδο του ανθρώπου στην βασιλεία των ουρανών. Προϋπόθεση για να είναι κανείς άξιος μαθητής του Χριστού είναι η απάρνηση των υπαρχόντων και η υπέρβαση των υλικών και φθαρτών πραγμάτων. Η προσκόλληση σε αυτά ισοδυναμεί με ειδωλολατρεία.
2. Κορυφαίο παράδειγμα λιτότητας και ολιγάρκειας απετέλεσε η κοινοκτημοσύνη των πρώτων Χριστιανών. Στην κοινότητα τους έλειπε τελείως η έννοια της ιδιοκτησίας. Δεν υπήρχαν πλούσιοι ή φτωχοί, διότι ζούσαν όλοι μαζί και είχαν τα πάντα κοινά. Άλλωστε η φτώχεια και οι οικονομικές ανισότητες δημιουργούνται από τον κατακερματισμό των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να τονίσουμε, ότι την ακτημοσύνη της πρώτης εκκλησίας την γέννησε η αγάπη, η πίστη στην ανάσταση του Χριστού και η εσχατολογική προοπτική της ζωής τους.
3. Το πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον της εποχής του ι. Χρυσοστόμου υπέθαλπε την αδικία και την κοινωνική ανισότητα. Υπέρογκοι φόροι, τοκογλυφία, επίδειξη δύναμης και πολυτέλειας από την πλευρά των οικονομικά ισχυρών δημιουργούσαν ένα κλίμα, που οδηγούσε στο άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Είναι χαρακτηριστικό, ότι αυτά γίνονταν με επίσημες διατάξεις των αρχόντων κάτι, που προκαλούσε κοινωνικές αναταράξεις. Σ’ αυτό το δυσμενές περιβάλλον εξ απόψεως οικονομικής και κοινωνικής, υπήρξε φωτεινό παράδειγμα ολιγάρκειας και ακτημοσύνης η ζωή του Χρυσοστόμου.
4. Ανερχόμενος ο Ιερός Πατήρ και τους τρεις βαθμούς της Ιερωσύνης, επέδειξε αγάπη και σεβασμό προς τον συνάνθρωπο. Ως διάκονος πλησίον του Πατριάρχου Αντιοχείας Φλαβιανού, ως πρεσβύτερος και κυρίως ως Πατριάρχης Κων/πόλεως εργάσθηκε για την ανακούφιση των ασθενεστέρων κοινωνικών τάξεων, την άρση της αδικίας και τον έλεγχο των ισχυρών. Θα μείνουν στην ιστορία η προτροπή του στους ασθενείς για μετάνοια και λιτή ζωή και κυρίως η σύγκρουσή του με την αυτοκράτειρα Ευδοξία. Αποκλειστικός του σκοπός ήταν η επικράτηση του ευαγγελικού λόγου περί αγάπης και δικαιοσύνης όσο και αν αυτό προκαλούσε αντιδράσεις από τους άρχοντες. Ο ίδιος παρά την κλονισμένη του υγεία, ζούσε ασκητικά, έτρωγε ελάχιστα, προσευχόταν αδιάλειπτα και συνέγραφε τα περίφημα έργα του. Οι αντιδράσεις ωστόσο εντάθηκαν, ώστε τελικά δεν άργησαν να έρθουν οι εξορίες και οι κακουχίες.
5. Η άνεση και η τρυφηλή ζωή έχει ολέθριες συνέπειες τόσο στην πνευματική, όσο και στην βιολογική ζωή του ανθρώπου. Η αληθινή χαρά και ευχαρίστηση εστιάζεται στη λιτότητα και στην με μέτρο, χρήση και διαχείριση των υλικών αγαθών. Μ΄ αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος ελεύθερος από βιοτικές μέριμνες και ενασχολήσεις προσηλώνεται περισσότερο στην καλλιέργεια της ψυχής και των αρετών.
6. Ο καλλωπισμός του σώματος αποτελεί και αυτός μια διάσταση της πολυτέλειας. Την ανοησία του καταδεικνύει το γεγονός, ότι η ενδυμασία δόθηκε για πρώτη φορά μετά το προπατορικό αμάρτημα με τους δερμάτινους χιτώνες για να υπενθυμίζει την απώλεια των ουρανίων αγαθών και όχι για να γίνει το επίκεντρο της προσοχής του ανθρώπου. Είναι επιζήμιος, γιατί προκαλεί φροντίδες, στεναχώριες, ζηλοτυπίες. Ο δηγεί στην ακολασία και γενικά συνιστά παραμέληση της ψυχής. Αντίθετα ο εσωτερικός καλλωπισμός δια της ελεημοσύνης και των άλλων αρετών προσελκύει «ερωτικά» τον ίδιο τον Θεό.
7. Η φιλαργυρία δεν αποτελεί ούτε φυσική, ούτε αναγκαία επιθυμία του ανθρώπου. Είναι το χειρότερο πάθος, η ρίζα όλων των κακών, καθώς ζημιώνει όχι μόνο τον ίδιο τον φιλάργυρο αλλά και τους συνανθρώπους. Ο φιλάργυρος γίνεται αντικείμενο φθόνου καθώς αδικεί τους άλλους και μεταχειρίζεται άνομα μέσα προκειμένου να ικανοποιήσει τις ακόρεστες επιθυμίες του. Η θεραπεία του συνίσταται στην υπενθύμιση προσώπων που υπέπεσαν στη φιλαργυρία, αλλά και προσώπων που την απέφυγαν. Το μεγαλύτερο όμως όπλο εναντίον της είναι η ελεημοσύνη, όταν αυτή δεν γίνεται για επίδειξη και ίδιον όφελος.
8. Ο πλούτος δεν αποτελεί ούτε αγαθό, ούτε κακό. Καθίσταται καλός ή κακός ανάλογα με την χρήση του. Η σωστή αξιοποίηση του επιτυγχάνεται με την διανομή του στους φτωχούς. Ο πλούσιος είναι απλώς ο διαχειριστής της περιουσίας του και όχι ιδιοκτήτης εφόσον τα υπάρχοντα χαρακτηρίζονται από παροδικότητα και δεν τα έχει εξ ιδίων αλλά προέρχονται από την γή και τα ζώα. Καταδικάζεται λοιπόν ο πλούσιος που μεταχειρίζεται εσφαλμένα τον πλούτο του, ακόμα και όταν δεν τον έχει αποκτήσει από αρπαγή και αδικία.
9. Από την πλούσια διδασκαλία του Χρυσοστόμου αναδεικνύεται και το λεγόμενο «κοινωνικό πρόβλημα», η διαφορά δηλαδή μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και τάξεων. Κατ’ ουσίαν δεν υπάρχει διαφορά πλουσίου και φτωχού, αφού όλες οι στιγμές της ζωής, όπως ο ύπνος, οι ασθένειες, ο θάνατος κ.α. δεν εξαιρούν κάποιον από τους δύο. Ο Θεός έπλασε τον κόσμο προσφέροντας εξίσου σε όλους τα αναγκαία αγαθά, όπως το νερό, ο αέρας, ο ήλιος και η φωτιά. Τονίζεται, ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες είναι απαραίτητες και η μία συμπληρώνει την άλλη προς όφελος της κοινωνίας. Στους πλουσίους δόθηκε ο πλούτος για να τον διανέμουν στους έχοντες ανάγκη. Οι δε φτωχοί υφίστανται, διότι χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχαν τα βασικά επαγγέλματα και δεν θα δινόταν η αφορμή να δείξουν οι άνθρωποι το έλεος τους. Μ΄αυτόν τον τρόπο υφαίνεται αρμονικά ο κοινωνικός ιστός.
10. Η αρετή της ολιγάρκειας και της εκούσιας πενίας αποτελεί την βάση της διδασκαλίας του ι. Χρυσοστόμου στο θέμα που εξετάσαμε. Αυτό γίνεται πιο σαφές, αν αναλογισθούμε ότι ο ίδιος ο Κύριος με τη ζωή και το έργο του δίδαξε στους Αγίους Αποστόλους αλλά και σ’ όλο το ανθρώπινο γένος, ότι πραγματικός πλούτος είναι η εκούσια πτωχεία. Είναι η αληθινή φιλοσοφία να έχει ο άνθρωπος τα απαραίτητα, απαλλαγμένος από το βάρος της απόκτησης πολλών υλικών αγαθών. Η εκούσια πτωχεία είναι έκφραση της Αγάπης προς το Θεό και τον πλησίον αλλά και θυρίδα για να εισέλθει ο άνθρωπος στη Βασιλεία του Θεού. Συναφής προς αυτά είναι και η έννοια της ακούσιας πενίας. Στην περίπτωση δηλαδή που ένας άνθρωπος από τις συνθήκες της ζωής, παρέμεινε πτωχός, μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτή του την κατάσταση για να εξασκηθεί πνευματικά. Ισχύουν και εδώ όσα αναφέρθηκαν για την εκούσια πενία. Ο Χρυσόστομος βέβαια δεν παύει να αγωνίζεται για το δίκαιο των αδυνάτων και για τη βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης.
11. Η έννοια της ολιγάρκειας είναι συναφής με την νηστεία στη ζωή του πιστού. Η νηστεία ως εκούσια αποχή από κάποια είδη τροφών, παράλληλα με την εξάσκηση στις αρετές, όπως η ελεημοσύνη και την συνειδητή γενικότερα εγκράτεια των αισθήσεων, δημιουργούν για τον πιστό, ένα κλίμα πνευματικού αγώνος πρόσφορο για την επίτευξη του στόχου αυτής της ζωής, που είναι η είσοδός του στην Βασιλεία του Θεού. Η νηστεία, οδηγεί στην θεία Ευχαριστία και αυτή στην Ουράνια Βασιλεία.
12. Η ελεημοσύνη συνδέεται άρρηκτα με την ολιγάρκεια, διότι χωρίς αυτήν η ολιγάρκεια δεν έχει νόημα και σκοπό. Παραλληλίζεται η ελεημοσύνη με πνευματικό εμπόριο κατά το οποίο ο πιστός δαπανά χρήματα προς τους πτωχούς με ανταλλαγή τα ουράνια αγαθά. Ο Κύριος μπαίνει ως εγγυητής ανάμεσα στον ελεούντα και τον ελεημένο για να διασφαλίσει τους σωστούς όρους του “δανεισμού”. Ο πνευματικός πλούτος διατηρεί τον δανειστή πάντα πλούσιο και μάλιστα αυξάνει τον πλούτο, όταν ο δανεισμός, η ελεημοσύνη γίνεται χωρίς γογγυσμό, αλλά με ειλικρινή διάθεση.
.
αναδημοσίευση από το ιστολόγιο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
άρθρο του Αργύρη Κωνσταντίνου Μπούκα
Σελίδα Πηγής
