Ο Daniel Kahneman ή Danny για τους περισσότερους, ο πιο διάσημος εν ζωή
Ισραηλoαμερικανός ψυχολόγος, με βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά το 2002, (behavioral economics), γεννημένος στο TEL A VIV το 1934 και σήμερα καθηγητής στο πανεπιστήμιο Princeton, διακρίθηκε για τις θεωρίες του, κυρίως όσον αφορά στην ψυχολογία της κρίσης, τη λήψη αποφάσεων και την ηδονιστική ψυχολογία. Το 2011, καταχωρήθηκε από το Περιοδικό ‘ Foreign Policy' στον κατάλογο των κορυφαίων παγκόσμιων στοχαστών.
Η αρχή της καριέρας του αλλά και η συνέχειά της βασίστηκε στη γνωσιακή (Cognitive) κατεύθυνση της ψυχολογίας όπου το 1966 παρουσιάζει το άρθρο του για την ‘Οπτική Αντίληψη & Προσοχή’ στο περιοδικό ‘Science’ με τίτλο ‘Pupil Diameter and Load on Memory’.
Κρίση και λήψη αποφάσεων (Judgment and decision-making)
Η συνεργασία του με τον Amos Tversky δίνει μια σειρά εκτεταμένων άρθρων πάνω σε θέματα κρίσης και λήψης αποφάσεων. Η αρθρογραφία ‘Belief in the Law of Small Numbers,’ που εκδόθηκε το 1971 και ακόμη επτά άρθρα έως το 1979 σκιαγραφούν τα επιστημονικά πεδία ενδιαφέροντος του ερευνητή όπως το άρθρο ‘Prospect Theory’ ή το άρθρο ‘Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases’ αλλά και την εισαγωγή της έννοιας ‘anchoring' (αγκύρωση).
Συμπεριφοριστική Οικονομία (Behavioral economics)
Ο επηρεασμός του Kahneman από τον Richard Thaler, έναν νεαρό οικονομολόγο οδήγησε το 2003 στο κείμενο ‘the founding text in behavioral economics’, δείχνοντας έτσι ότι ο Kahneman και ο Tversky εξελίσσουν μια καινούργια προσέγγιση στην οικονομική θεωρία
Ηδονιστική Ψυχολογία (Hedonic psychology)
Από τη δεκαετία του ’90 ο Kahneman εστιάζει στην ηδονιστική ψυχολογία, αυτό το υποπεδίο σχετίζεται στενά με το κίνημα της Θετικής Ψυχολογίας (positive psychology) το οποίο ήταν πολύ δημοφιλές εκείνη την περίοδο.
Σύμφωνα με τον Kahneman και τους συνεργάτες του ‘η Ηδονιστική ψυχολογία είναι η μελέτη του τι κάνει τη ζωή και τις εμπειρίες ευχάριστες ή δυσάρεστες. Αφορά στα συναισθήματα της ευχαρίστησης και του πόνου, των ενδιαφερόντων και της πλήξης, της χαράς και της λύπης, της ικανοποίησης και της δυσαρέσκειας. Έχει στόχο την ευημερία και την κοινωνική πρόοδο
Στο βιβλίο του ‘Thinking fast and slow’, αυτό το ανησυχητικό, διανοητικά αερόβιο βιβλίο έτσι όπως το αποκάλεσε στο άρθρο του στη εφημερίδα ‘the guardian’ ο Galen Strawson ορίζει τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε χρησιμοποιώντας δύο συστήματα, και σε ένα πράγμα συμφωνεί απόλυτα με τον Nietzsche και τον Freud ότι ‘είμαστε ανίδεοι όσον αφορά στον εαυτό μας’. Θέμα κοινότοπο αλλά στην περίπτωση του Kahneman αλλάζει σχήμα. Από την άποψη του Freud ότι δεν γνωρίζουμε πολλά για τον εαυτό μας και ότι τα περισσότερα καλύπτονται με ένα πέπλο μυστηρίου, συναισθηματικής βρώμας, ασάφειας, σκοτεινιάς και σεξουαλικής επιβάρυνσης. Φορτίο που δύσκολα αντιμετωπίζεται, άρα τις περισσότερες φορές απωθείται έως την εξήγηση της ‘διπλής διαδικασίας του εγκεφάλου’ του Kahneman ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με δύο διαφορετικές μεθόδους σκέψης:
Σύστημα 1 γρήγορο, διαισθητικό συνειρμικό, μεταφορικό, αυτόματο, ιμπρεσιονιστικό, και δεν μπορεί να απενεργοποιηθεί. Οι δραστηριότητές του δεν περιλαμβάνουν καμία αίσθηση του ελέγχου εκ προθέσεως, αλλά είναι ο ‘μυστικός’ συγγραφέας πολλών από τις επιλογές και αποφάσεις που παίρνουμε.
Το Σύστημα 2 είναι αργό, σκόπιμο, γεμάτο από προσπάθεια. Οι δραστηριότητές του απαιτούν προσοχή. Αναλαμβάνει, μάλλον απρόθυμα και μόνο όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα. Είναι ‘η συνειδητή έννοια της ύπαρξης που αποκαλούμε ‘ΕΓΩ’ και αυτό είναι ένα από τα κυριότερα λάθη μας κατά τον Kahneman. Είναι λάθος να ταυτιζόμαστε με το Σύστημα 2 γιατί είμαστε επίσης ισότιμα και βαθιά Σύστημα 1 επίσης. Ο Kahneman συγκρίνει το Σύστημα 2 με έναν υποστηρικτικό χαρακτήρα που πιστεύει στον εαυτό του και στην ικανότητα να πρωταγωνιστήσει και συχνά έχει μικρή ιδέα για το τι συμβαίνει.
Το Σ1 βασίζεται στη διαίσθηση, και το Σ2 τον ορθολογικό υπολογισμό. Το πρώτο λειτουργεί καλά σε καταστάσεις που χρειάζονται γρήγορη ανταπόκριση, για παράδειγμα, την εύρεση της συντομότερης διαδρομής για να τρέξει μακριά από ένα αρπακτικό, αλλά κακώς σε καταστάσεις που απαιτούν σύνεση. Για παράδειγμα, προβλέποντας την πιθανότητα η τιμή του πετρελαίου να αυξηθεί το επόμενο έτος.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, ότι ο Freeman Dyson, ο φυσικός, επισημαίνει ότι το μοντέλο των 2 συστημάτων του Kahneman απηχεί την πρόταση του μοντέλου του Freud ανάμεσα στο ego και id*. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Dyson θεωρεί ότι η συνεισφορά του Freud ήταν λογοτεχνική και όχι επιστημονική, αλλά υποδηλώνει παράλληλα ότι η θεωρία Kahneman δεν φωτίζει αρκετά τις καταστάσεις που προκαλούν έντονα συναισθήματα, όπως η θεωρία του Freud.
Για να παρθεί μια απόφαση ίσως χρειάζεται η αλληλεπίδραση του τοπογραφικού μοντέλου του Freud : ασυνείδητο, υποσυνείδητο, συνειδητό. Το συνειδητό υπολογίζει, ενώ το υποσυνείδητο είναι διαισθητικό και οι ασυνείδητες σκέψεις συσχετίζονται με τα έντονα συναισθήματα άγχους, επιθυμίας κλπ. Η Συσχέτιση των μοντέλων Freud – Kahneman συνεχίζει να ερευνάται αλλά ο εαυτός που ζει και ο εαυτός που θυμάται, οι γνωσιακές παγίδες, οι υπερβολές ότι οι άλλοι είναι πάντα καλύτεροι από μας, τα λάθη που κάνουμε για τον εαυτό μας, η έννοια της ευτυχίας, συναρπάζουν και θα αλλάξουν στο μέλλον τον τρόπο που σκεπτόμαστε για την Σκέψη, τον εαυτό μας και το περιβάλλον.
*Ο Freud πρότεινε δύο βασικά μοντέλα για την κατανόηση της ψυχικής δομής και λειτουργίας, το τοπογραφικό και το δομικό μοντέλο
Νομικού Χαρά, Κλινικός Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος
