1.
Τι είναι ο άνθρωπος, τι είναι η ζωή, πως συνεργάζονται και αλληλοεπηρεάζονται «ψυχή και σώμα», τι είναι τελικά καθοριστικό για την πορεία της ανθρωπότητας.... Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα προσπαθούμε να απαντήσουμε, άλλες φορές για να βάλουμε μια τάξη στο φαινομενικό χάος που επικρατεί μέσα μας και γύρω μας και άλλες φορές για να κατανοήσουμε ακριβώς το αντίθετο, δηλ. την αξιοθαύμαστη τάξη και συνέπεια που παρατηρούμε. Η έμφυτη περιέργεια, η ανασφάλεια που προκαλείται από το άγνωστο και οι συναισθηματικές ανάγκες με τους αντίστοιχους φόβους επηρεάζουν ουσιαστικά τον πολιτισμό και την εξέλιξη. Κι έτσι φτάσαμε εκεί που φτάσαμε.
Μέσα σε μια καταπληκτική φύση και με έναν καταπληκτικό εγκέφαλο θα περίμενε κανείς μια κάπως διαφορετική εξέλιξη. Στις θετικές επιστήμες και στην τεχνολογία τα πάμε πολύ καλά, πολλές φορές μάλιστα δεν προλαβαίνουμε να αφομοιώσουμε τα νέα δεδομένα. Συναισθηματικά όμως που βρισκόμαστε; Υπάρχει εξέλιξη, κι αν ναι, γιατί τόση καθυστέρηση;
Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί συνεχώς για την φυσιολογική λειτουργία των οργάνων του σώματός μας, την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων, την επιβίωση, τη διαιώνιση του είδους και για πολλές άλλες ανάγκες ή καταστάσεις που δεν μπορούν να απαριθμηθούν στο σημείο αυτό.
2.
Την ικανότητα αντίληψης, επεξεργασίας και αντίδρασης την οφείλουμε σ'αυτόν. Όταν π.χ αυξηθεί το σάκχαρο στο αίμα, θα δοθεί εντολή από κάποιο σημείο του εγκεφάλου στο πάγκρεας για την έκκριση ινσουλίνης για να επανέλθει το σάκχαρο στα φυσιολογικά του επίπεδα. Τη λειτουργία αυτή δεν τη συνειδητοποιούμε. Όταν αγγίξουμε κάτι πολύ ζεστό, αυτόματα θα τραβήξουμε το χέρι μας, καθότι ο εγκέφαλός μας που αντιλήφθηκε τον κίνδυνο εγκαύματος έχει δώσει διαταγή για τη συγκεκριμένη κίνηση. Η λειτουργία αυτή γίνεται αυτόματα αλλά μας είναι συνειδητή (νιώθουμε το κάψιμο και ξέρουμε τι κάναμε).
Όπως όλοι γνωρίζουμε υπάρχουν αμέτρητες καταστάσεις και λειτουργίες που διαρκώς συμβαίνουν και που άλλοτε μας είναι αντιληπτές/συνειδητές και άλλοτε όχι. Πολλές απ' αυτές περνούν απαρατήρητες και δεν μας απασχολούν ιδιαίτερα. Ανησυχούμε και προβληματιζόμαστε όταν υπάρξει κάποια παθολογία ή κάποιο σύμπτωμα (πόνος, ζάλη, ταχυκαρδία κ.λ.π.). Το πως περπατάμε, πως περνάμε στο απέναντι πεζοδρόμιο ή πως γεμίζουμε ένα ποτήρι με νερό δε μας ανησυχεί. Και γενικότερα η λειτουργικό - οργανική πλευρά του ανθρώπου δε φαίνεται να είναι αυτή που καθορίζει την πορεία της ανθρωπότητας, παρότι είναι πολύ σημαντική, αξιοθαύμαστη και πολλές φορές αντιμέτωπη με τον ίδιο το θάνατο.
Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την υποκειμενική, ψυχολογική ή συναισθηματική πλευρά του ατόμου που τελικά αυτή είναι που καθορίζει την πορεία της ανθρωπότητας. Όπως είπε και ο Επίκτητος, οι άνθρωποι δεν ενοχλούνται από τα πράγματα, αλλά από τον τρόπο που "βλέπουν" τα πράγματα. Το ίδιο κινηματογραφικό ή θεατρικό έργο ή οποιοδήποτε ερέθισμα διαφορετικά ερμηνεύεται από διαφορετικούς ανθρώπους. Το ίδιο ισχύει για τις αντιδράσεις που ακολουθούν, είναι κι αυτές διαφορετικές.
3.
Καθετί που σκέφτεται, πράττει ή βιώνει ο άνθρωπος έχει άμεση ή έμμεση σχέση με την ψυχολογία. Αυτό που επηρεάζει και καθορίζει τη ζωή λοιπόν είναι η προσωπικότητα. Είναι ο τρόπος που βιώνει ο καθένας την καθημερινότητά του και είναι τα συναισθήματα και οι επιλογές που προκύπτουν από τα διάφορα εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα (προσπάθεια κάλυψης συναισθηματικών αναγκών και φόβων).
Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τις διαφορετικές προσωπικότητες άλλα και γενικότερα τον κόσμο γύρο μας βρεθήκαμε αντιμέτωποι με χίλια δυο ερωτήματα, όπως ήδη αναφέρθηκε. Ποιο είναι το νόημα της ύπαρξής μας; Γιατί να υπάρχουν τόσα πολλά είδη φυτών, ζώων ή ανθρώπων; Πως και γιατί δημιουργήθηκε ο πολιτισμός; Πως συμβαίνει να έχουμε φτάσει στο σημείο να εξερευνούμε το σύμπαν, να επικοινωνούμε ακούγοντας και βλέποντας τον άλλο που βρίσκεται πολλά χιλιόμετρα μακριά ή να ανακαλύπτουμε τις ιδιότητες των γονιδίων μας από τη μία πλευρά κι από την άλλη να βρισκόμαστε συναισθηματικά περίπου στο ίδιο επίπεδο εδώ και χιλιάδες χρόνια; Πως συμβαίνει να αγαπάμε και να μισούμε διαδοχικά ή ακόμα και ταυτόχρονα; Τι είναι ο έρωτας; Ατέρμονη λίστα αποριών και ερωτημάτων......
Υπάρχουν απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά; Σε πολλά ναι, σε άλλα όχι ή τουλάχιστον όχι ακόμα. Κάποιες απαντήσεις εμπλουτίζονται και παραμένουν διαχρονικές, κάποιες άλλες τροποποιούνται ή αλλάζουν, κάποιες άλλες θα δοθούν στο μέλλον. Και κάποια ερωτήματα ίσως δεν απαντηθούν ποτέ.
Πολλοί από εμάς είναι περίεργοι ή έχουν την ανάγκη να θέτουν ερωτήματα και να ψάχνουν για τις απαντήσεις. Γι'αυτό το λόγο άλλωστε δημιουργήθηκαν οι επιστήμες. Τι είναι άραγε αυτό που μας κάνει να θέλουμε να ξέρουμε την αλήθεια ή την πραγματικότητα;
4.
Μια άλλη μερίδα ανθρώπων είναι αδιάφοροι για το πως και το γιατί.... Ζουν την καθημερινότητά τους κι όταν τους παρουσιαστεί κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα ενδέχεται να δείξουν κάποιο ενδιαφέρον. Τι είναι άραγε αυτό που κάνει κάποιον να προτιμά την άγνοια, ν'αποφεύγει τη γνώση ή τη συνειδητοποίηση, ακόμη και για καθαρά προσωπικές ανάγκες ή καταστάσεις;
Όλοι μας θέλουμε να ζούμε αρμονικά και ειρηνικά. Αυτό όμως που βιώνουμε οι ίδιοι ή βλέπουμε γύρω μας, είναι ακριβώς το αντίθετο. Ποιοι άραγε είναι οι παράγοντες που οδηγούν στην επιθετικότητα, στον ανταγωνισμό, στην καταστροφή;
Σχεδόν όλοι μας κάποια στιγμή ερωτευόμαστε κι ο άλλος ξαφνικά αποκτά τεράστια σημασία για εμάς. Μετά από κάποιο διάστημα όμως προσγειωνόμαστε και πολλές φορές......ανώμαλα. Τι άραγε μας οδηγεί στην εξιδανίκευση του άλλου και στην ανατροπή των πάντων στη συνέχεια;
Όλοι γνωρίζουμε την παροδικότητα της ζωής. Κι όμως ζούμε σαν να μην ισχύει αυτό για εμάς. Με ποιους τρόπους άραγε προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε το θάνατο;
Όλοι κάπως είμαστε, κάπως συμπεριφερόμαστε. Πως διαμορφώνεται ο χαρακτήρας - η προσωπικότητα και γιατί είναι τόσο δύσκολο ν'αλλάξουμε τρόπους συμπεριφοράς με τους οποίους δεν είμαστε ευχαριστημένοι;
Ο κατάλογος αυτών των φυσιολογικών, διαφορετικών, περίεργων, αντιφατικών, παράλογων, «ανώριμων» ή και παθολογικών τάσεων και αντιδράσεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι πολύ μεγάλος.
5.
Η διαπίστωση ότι προφανώς λειτουργούν μέσα μας «δυνάμεις» προς τις οποίες δεν έχουμε καμία πρόσβαση και οι οποίες δεν επηρεάζονται από τη λογική, οδήγησε φιλοσόφους και επιστήμονες στην περαιτέρω έρευνα και αναζήτηση των φαινομένων της ανθρώπινης ύπαρξης και συμπεριφοράς. Παράλληλα όμως εξελίχθηκε και η προσφυγή στην μεταφυσική. «Έπρεπε» ο άνθρωπος να ελέγχει τα ανεξέλεγκτα, να κατανοεί τα ακατανόητα και να προβλέπει τα απρόβλεπτα, για να έχει κάποια ασφάλεια απέναντι στην ανασφάλεια που προκαλεί το άγνωστο και απειλητικό. Εφηύρε λοιπόν (και συνεχίζει να το κάνει) διάφορες δυνάμεις, ουσίες και άλλα μέσα για να καταλαγιάσει τους φόβους του, μεταξύ αυτών και το φόβο θανάτου. Έτσι «δημιουργήθηκαν» οι θρησκείες, τα μαντεία, οι θυσίες, τα θαύματα, οι καφετζούδες, οι χαρτορίχτρες..... μέχρι και το απλό «χτύπα ξύλο».
Στις αρχές του περασμένου αιώνα η επιστήμη ανακάλυψε την ύπαρξη του ασυνείδητου. Και τα πάντα ανατράπηκαν. Αρχίσαμε να προσεγγίζουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα από μια άλλη οπτική γωνία και να κατανοούμε τα μέχρι τότε ακατανόητα. Παράλληλα αναπτύχθηκαν διάφορες θεραπευτικές τεχνικές, με πρωτοπόρο την ψυχανάλυση, οι οποίες βοηθούν πολλά άτομα να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα ή τα συμπτώματά τους.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς μια «ραγδαία» βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων σε όλα τα επίπεδα. Δε συνέβη όμως κάτι τέτοιο. Η ανατροπή (ο τελείως διαφορετικός τρόπος προσέγγισης και κατανόησης των πραγμάτων) που αναφέρθηκε πιο πάνω δεν έχει γίνει ακόμα αποδεκτή από πολλούς ανθρώπους, θεσμούς και εξουσίες. Και όχι μόνο αυτό. Ο περισσότερος κόσμος δε γνωρίζει καν την ύπαρξή της. Το περίεργο αυτό φαινόμενο εξηγείται περίπου ως εξής:
Η διαπίστωση ότι τελικά ο άνθρωπος δε λειτουργεί λογικά, αλλά συναισθηματικά, προκαλεί έντονο φόβο. Οι επιλογές που κάνουμε πηγάζουν από τους φόβους και τις συναισθηματικές μας ανάγκες. Τη λογική τη χρησιμοποιούμε για να δικαιολογήσουμε τις ανάγκες αυτές και τους φόβους μας, οι οποίοι πολλές φορές είναι ασυνείδητοι. Άρα δεν μπορούμε να έχουμε τον έλεγχο πάνω στον εαυτό μας, όπως φανταζόμαστε. Το γεγονός αυτό φοβίζει και προκαλεί ανασφάλεια.
6.
Πως λοιπόν να δεχτεί ο άνθρωπος ότι δεν είναι κυρίαρχος του εαυτού του, ότι το οικοδόμημα που έφτιαξε και συντήρησε επί αιώνες απειλείται να γκρεμιστεί ή τουλάχιστον ν'αμφισβητηθεί;
Υιοθετώντας και αποδεχόμενοι παθητικά αυτά που μας μεταφέρει η προηγούμενη γενιά δημιουργούμε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας αφού το γνωστό και γνώριμο προσφέρει σιγουριά, ενώ το άγνωστο φοβίζει. Άλλωστε.... «έτσι είναι η ζωή και πως να την αλλάξεις!». Όλοι γνωρίζουμε πόσο δύσκολη και χρονοβόρα ήταν για παράδειγμα η μετάβαση από τους πολλούς θεούς στον ένα θεό, από τις αυτοκρατορίες στα έθνη / κράτη κλπ. Ο Δαρβίνος και η εξέλιξη των ειδών συνεχίζει ακόμα από πολλούς, όπως κι από τις θρησκείες, να μη γίνεται αποδεχτή.
Όταν λοιπόν ταρακούνιονται τα γνωστά και φαινομενικά ήρεμα νερά ο άνθρωπος φοβάται, αμφισβητεί και αντιστέκεται. Αυτό συμβαίνει τώρα ( εδώ και εκατό χρόνια περίπου) με την ψυχαναλυτική προσέγγιση των πραγμάτων.
Άλλη μια εξήγηση της αντίστασης αυτής, περισσότερο συνειδητή, ενδέχεται να είναι η εξής: Η συναισθηματική ωρίμανση του ευρύτερου κοινού, του απλού λαού όπως λέμε, θα αποτελούσε πηγή ενόχλησης ή ακόμα και απειλής για τις εκάστοτε εξουσίες. Μια εξουσία μπορεί να διατηρηθεί μόνο όταν υπάρχουν εξουσιαζόμενοι που μπορούν να καθοδηγηθούν ανάλογα με τις ανάγκες της εξουσίας. Ο άνθρωπος από τη φύση του και εξαιτίας των φόβων και αναγκών που αναπτύσσει στο περιβάλλον που μεγαλώνει, είναι συνήθως ευάλωτος και ανασφαλής. Για να καλύψει τις ανασφάλειές του άλλος γίνεται ανεξάρτητος, άλλος εξαρτητικός, εξουσιαστής, εξουσιαζόμενος κλπ. (Αναλυτική περιγραφή σε άλλα σημεία της ιστοσελίδας).
7.
Όσο πιο ώριμος είναι κανείς τόσο δυσκολότερα «μανιπουλάρεται». Το σκεπτικό λοιπόν μιας πολιτικής εξουσίας π.χ. μπορεί να είναι: Άσε το λαό στην άγνοιά του, για να μπορούμε να κυβερνάμε όπως μας βολεύει. Μια «οικονομική» εξουσία δημιουργεί και αυξάνει με παρόμοιο τρόπο τις καταναλωτικές ανάγκες του κοινού (εκμεταλλευόμενη πχ την ανάγκη να είμαστε «μες τη μόδα», να ψωνίζουμε για να ξεπεράσουμε κάποιο πρόβλημα - shopping therapy -, να προβάλλομε τα πλούτη μας κλπ.). Και ούτω καθ εξής. Η άγνοια δηλαδή και η συναισθηματική ανωριμότητα συμφέρει, γιατί είναι εκμεταλλεύσιμη από κάθε μορφή εξουσίας (πολιτικοί, δικαστικοί, εφοριακοί, αστυνομικοί, δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί, παπάδες, .. γονείς! κλπ.)
Από την άλλη πλευρά, παραδόξως, και ο απλός λαός «βολεύεται» στην κατάσταση αυτή, καθότι η γνώση και η ωρίμανση θα απαιτούσε περαιτέρω ευθύνη, αλλαγή, οργάνωση και δράση. Επίσης, παραδόξως πάλι, ο εξουσιαζόμενος ενδέχεται να μετατραπεί σε εξουσιαστή (σαδομαζοχιστικές σχέσεις, μαθητές που καταλαμβάνουν τα σχολεία, απεργίες, εξουσία με τη «βοήθεια» συμπτωμάτων! Κλπ.) . Έτσι κλείνει ο φαύλος κύκλος και τα πράγματα παραμένουν ως έχουν. Αυτό που συνεχώς και με διάφορους τρόπους εκδηλώνεται είναι η ματαίωση, η δυσαρέσκεια, ο θυμός, ο φόβος κλπ.
Σ' αυτά και σε πολλά άλλα εξίσου σημαντικά (όπως και περίεργα ή αντιφατικά) φαινόμενα προσπαθεί η ψυχαναλυτική θεωρία να δώσει απαντήσεις και το καταφέρνει σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό. Εννοείται φυσικά ότι δεν έχει ως στόχο να «γκρεμίσει» τίποτα. Αντίθετα, συμβάλλει ουσιαστικά στην σε βάθος κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό/ομαδικό επίπεδο, στη βελτίωση των σχέσεων και στην απόκτηση εσωτερικής ηρεμίας, στη θεραπεία ψυχογενών παθήσεων ή συμπτωμάτων, στην αντιμετώπιση κρίσεων κ.λ.π. Κι αν μέσα απ'όλη αυτή την «προσφορά» προκύψει σταδιακά μια ανοικοδόμηση της ανθρωπότητας, πάνω σε κάπως διαφορετικές βάσεις, με στόχο τις ικανοποιητικές σχέσεις μεταξύ λαών, την αρμονία και την ειρήνη, τι το καλύτερο!
8.
Η ψυχαναλυτική (και όχι μόνο) κατανόηση των πραγμάτων μας δίνει τη δυνατότητα να πάψουμε να είμαστε «φυσιολογικοί υπνοβάτες», όπως είπε σε μια του ομιλία ένας δάσκαλός μου, δηλαδή να ερχόμαστε και να φεύγουμε από τη ζωή χωρίς να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει μέσα μας και γύρω μας.
Στα κείμενα που θα ακολουθήσουν («θέματα») θα υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε διάφορα θέματα που αφορούν ιδιαίτερα στην ανθρώπινη συμπεριφορά σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο, στα προβλήματα σχέσεων, σε κάποιες σχετικά συχνές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως και στις διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας. Εννοείται ότι οι προσεγγίσεις δε θα είναι μόνο ψυχαναλυτικές, οι παράγοντες που επηρεάζουν τον «κόσμο» είναι πολλαπλοί.
Μέρος των κειμένων είναι «δανεισμένο» από τη διεθνή και την ελληνική βιβλιογραφία και προσαρμοσμένο στο σκοπό της ιστοσελίδας (ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου σκεπτόμενου αναγνώστη). Σε κάποια σημεία αναφέρω τις προσωπικές απόψεις μου, ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Η προέλευση των κειμένων θα αναφέρεται στην αρχή, εκτός βέβαια αν πρόκειται για δικά μου κείμενα. Στις περιπτώσεις που θα θελήσω να κάνω κάποια διευκρίνιση ή να δώσω κάποιο παράδειγμα, θα το επιχειρώ αμέσως μετά τη συγκεκριμένη παράγραφο (η ιστοσελίδα δεν έχει σελίδες!) χρησιμοποιώντας μικρότερη γραμματοσειρά και με την υπόδειξη «σημ.». Υπόδειξη στην αρχή του κειμένου θα υπάρχει επίσης όταν πρόκειται για εξειδικευμένα κείμενα που θα απευθύνονται σε ειδικευόμενους ή ειδικούς του χώρου της ψυχικής υγείας.
Όσοι από εσάς ενδιαφέρονται για τη βελτίωση και τον εμπλουτισμό της ιστοσελίδας μπορούν ν'απευθύνονται σε μένα, τηλεφωνικώς ή καλύτερα με e-mail. Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων. Σχετικά κείμενα ή εργασίες που θέλετε να προβληθούν μπορείτε επίσης να τις στέλνετε με e-mail, στις διευθύνσεις που αναφέρονται πιο κάτω.
9.
Σε μια προσπάθεια λοιπόν να γίνουν γνωστές σημαντικές πλευρές του εαυτού μας (και κατ' επέκταση του περιβάλλοντός μας) επέλεξα διάφορα «θέματα» που θα αποτελέσουν τον κύριο όγκο της ιστοσελίδας. Κάτω από τις υπόλοιπες «στήλες» θα βρίσκετε (εύχομαι κάποια στιγμή) αναφορές σε επιμέρους σχόλια ή προτάσεις που θα αφορούν στην επικαιρότητα (νέα βιβλία, κινηματογράφος, πολιτικά ή άλλα επίκαιρα θέματα).
Στην πορεία το περιεχόμενο των κειμένων θα τροποποιείται και θα βελτιώνεται. Ελπίζω, επίσης, να προκύψει και μια καλύτερη ταξινόμηση. Για το σκοπό αυτό θα έχω ανάγκη την εποικοδομητική κριτική και τις προτάσεις σας.
Καλή ανάγνωση!
