Οι σχιζοειδείς προσωπικότητες έχουν ως θεμελιώδες πρόβλημα το φόβο της αφοσίωσης και της εξάρτησης, η ανάγκη τους για αυτοπροστασία και οριοθέτηση του Εγώ είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Καλύπτουν ένα φάσμα που κυμαίνεται από τον κατατονικό ασθενή έως τη δημιουργική ιδιοφυία. Έλκονται από χώρους όπως η φιλοσοφική αναζήτηση, η μελέτη της θρησκείας, οι θεωρητικές επιστήμες και οι δημιουργικές τέχνες
Ένας σχιζοειδής άνθρωπος επιθυμεί να είναι όσο το δυνατό περισσότερο ανεξάρτητος και αυτάρκης. Του είναι πολύ σημαντικό να μη χρειάζεται κανένα, να μην υποχρεώνεται σε κανένα.
Για τον λόγο αυτό αποφεύγει τις στενές προσωπικές σχέσεις, μη επιτρέποντας οικειότητα σε κανένα. Φοβάται τις κατ'ιδίαν συναντήσεις και προσπαθεί να εκλογικεύσει τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο φόβος του για οικειότητα γίνεται αισθητός κυρίως όταν κάποιος τον πλησιάσει πολύ ή όταν αυτός πλησιάσει κάποιον πολύ. Τα συναισθήματα συμπάθειας, τρυφερότητας και αγάπης που μας φέρνουν τον ένα κοντά στον άλλο, τα βιώνει ως κάτι το πολύ επικίνδυνο. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι σ'αυτές τις περιπτώσεις γίνεται απορριπτικός, ακόμα και εχθρικός, μέχρι που διακόπτει ξαφνικά κάθε επαφή, κλείνεται στον εαυτό του και χάνεται ολότελα από τους άλλους.
Στο περιβάλλον του ένα τέτοιο άτομο φαίνεται απόμακρο, ψυχρό και απλησίαστο. Λόγω της χαλαρής επαφής με τους συνανθρώπους του, του λείπει ο προσανατολισμός, οπότε ταλαντεύεται και διαρκώς αμφιβάλλει. Δεν ξέρει αν «βλέπει», αν «νιώθει» πραγματικά ή αν πρόκειται για ιδέες που ανήκουν στον εσωτερικό του κόσμο μόνο.
Τα προβλήματα επικοινωνίας μ'ένα σχιζοειδές άτομο σχετίζονται κυρίως με τη βασική του σύγκρουση: φοβάμαι τη σχέση (εξάρτηση) ενώ κατά βάθος τη χρειάζομαι. Ελκύει και ελκύεται από άτομα ζεστά, εκφραστικά, και κοινωνικά. Όσο όμως ο ένας προσπαθεί να λύσει κάποιο πρόβλημα πλησιάζοντας το σχιζοειδές άτομο, τόσο αυτό θα απομακρύνεται.
Μηχανισμοί άμυνας:
Συχνά χρησιμοποιεί την άμυνα της απόσυρσης στη φαντασία και την απομόνωση. Ο εξωτερικός τους κόσμος θεωρείται γεμάτος απειλές ενάντια στην ασφάλεια και την ατομικότητά του. Φοβάται την εξάρτηση, διαστρέβλωση και κατάληψη. Μέρος της αποξένωσης του σχιζοειδή ατόμου θεωρείται το γεγονός ότι οι άλλοι δεν μπορούν να δουν αυτά που βλέπει το ίδιο. Είναι ένας θεατής, ένας παρατηρητής της ανθρώπινης ύπαρξης.
Εκτός της απόσυρσης και απομόνωσης χρησιμοποιεί και τους μηχανισμούς άμυνας της προβολής, εξιδανίκευσης, υποτίμησης και διανοητικοποίησης. Σε αντίθεση με τα άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα, συνήθως αδιαφορεί για την επίδραση που ασκεί στους άλλους ή για τον τρόπο που αξιολογείται. Την επιβεβαίωση την αναζητά στον εαυτό του. Η δημιουργική του δραστηριότητα διατηρεί την αυτοεκτίμησή του. Τα υψηλά κριτήρια αυθεντικότητας όμως τον απογοητεύουν και τον απομονώνουν. Φαινομενικά μπορεί να είναι απόμακρος και ψυχρός, στην πραγματικότητα όμως νοιάζεται πολύ, χρειάζεται όμως τον προσωπικό του χώρο.
Επειδή κυρίως η συναισθηματικότητα δημιουργεί ανασφάλεια, επιδιώκει την καθαρή γνώση, την απαλλαγμένη από συναισθήματα, η οποία του υπόσχεται αποτελέσματα όπου θα μπορεί να στηριχθεί. Μετά απ'όλα αυτά είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς ότι τα σχιζοειδή άτομα προσανατολίζονται κυρίως προς τις θετικές επιστήμες, οι οποίες τους προσφέρουν αυτή τη σιγουριά μαζί με την αποδέσμευση από τα υποκειμενικά τους βιώματα.
Στον τομέα σχέσεων η κύρια σύγκρουσή του εστιάζεται στην εγγύτητα και την απόσταση, την αγάπη και το φόβο. Είναι σαν να λέει: «Πλησίασε γιατί νιώθω μόνος, αλλά μείνε μακριά γιατί φοβάμαι την εισβολή». Παραμένει σε απόσταση ασφαλείας από τον υπόλοιπο κόσμο. Κάνει συνήθως σχέσεις που εύκολα μπορεί να διαλύσει, σχέσεις δηλαδή χωρίς δεσμεύσεις ή καθαρά σεξουαλικές, όπου διαχωρίζει τη σεξουαλικότητα από το συναισθηματισμό. Ο άλλος είναι γι'αυτόν μόνο ένα σεξουαλικό αντικείμενο, που ικανοποιεί τις αισθήσεις του και πέραν αυτού αδιαφορεί. Όπως ξαφνικά εμφανίζεται έτσι ξαφνικά χάνεται. Επίσης εύκολα αλλάζει τους συντρόφους του, αφού μένει συναισθηματικά αμέτοχος και έτσι προστατεύεται από τον κίνδυνο να φανεί η αδεξιότητα και η απειρία του σε συναισθηματικά θέματα, όπως και από τον κίνδυνο να αγαπήσει. Ο φόβος της δέσμευσης φτάνει σε τέτοιο βαθμό που, σε περίπτωση γάμου, μπορεί να οπισθοχωρήσει ακόμα και όταν βρεθεί στο κατώφλι του δημαρχείου ή της εκκλησίας.
Εξαιτίας της απομόνωσης της σεξουαλικότητας από το συναισθηματικό κόσμο, όπως αναφέρθηκε ήδη, η ενόρμηση βιώνεται ξεχωριστά. Έτσι, όχι μόνο ο σύντροφος γίνεται σεξουαλικό αντικείμενο, αλλά και όλο το ερωτικό παιχνίδι εξαντλείται σε ένα απλό λειτουργικό συμβάν.
Η σχέση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, όταν το σχιζοειδές άτομο αποδίδει στο σύντροφό του την αμφιθυμία του μεταξύ αγάπης και μίσους και τη βαθιά αμφιβολία για το αν μπορεί να αγαπηθεί. Στην περίπτωση αυτή τον δοκιμάζει διαρκώς ζητώντας όλο και περισσότερες αποδείξεις αγάπης, για να διαλυθούν οι αμφιβολίες του, πράγμα που μπορεί να εξελιχτεί σε ψυχικό σαδισμό ή ακόμα και σε σαδισμό με την στενή έννοια του όρου. Η συμπεριφορά του μπορεί στο τέλος να καταστεί καταστροφική.
Εξαιτίας της δυσκολίας που έχουν τα σχιζοειδή άτομα στη σύναψη κάποιου στενού συναισθηματικού δεσμού αλλά και στην απλή εξερεύνηση ενός συντρόφου, προσπαθούν συχνά να τα βγάλουν πέρα μόνα τους και παίρνοντας για σύντροφο τον ίδιο τους τον εαυτό, καταφεύγουν στον αυνανισμό. Άλλες φορές πάλι στρέφονται σε διάφορα υποκατάστατα, όπως για παράδειγμα το φετιχισμό. Ο φόβος της στενής επαφής τούς οδηγεί καμιά φορά στο να επιλέγουν, ως σεξουαλικά αντικείμενα, άτομα ανώριμα, παιδιά ή νεαρά άτομα, τα οποία αφενός μεν τους προκαλούν λιγότερο φόβο και αφετέρου μπορούν να υπολογίζουν στην παιδική τους τόλμη.
Ορισμένες φορές η καταπιεσμένη ανάγκη για αγάπη και αφοσίωση εμφανίζεται με τη μορφή υπερβολικής ζήλιας, μέχρι και ζηλοτυπικού παραληρήματος. Αυτό συμβαίνει, διότι το σχιζοειδές άτομο συναισθάνεται την αδυναμία του να αγαπά και, μια και δε γίνεται αγαπητό εξαιτίας της συμπεριφοράς του, προβλέπει πως δεν μπορεί να κρατήσει κανένα κοντά του. Γι'αυτό «οσμίζεται» παντού αντίζηλους, πιστεύοντας - όχι και τόσο άδικα βέβαια - ότι είναι καλύτεροι εραστές και περισσότερο αξιαγάπητοι από τον ίδιο. Μια ασήμαντη, φυσιολογική συμπεριφορά του συντρόφου μπορεί να του καταλογίσει σαν προμελετημένη, σκόπιμη ή και δαιμονική ακόμα. Η στάση αυτή μπορεί να εξελιχθεί σε παραλήρημα, η σχέση να γίνει ανυπόφορη και τελικά να καταστραφεί.
Τα άτομα αυτά υστερούν στην ικανότητα να νιώθουν τον άλλο, με αποτέλεσμα, πρακτικά, να μην υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να τα αναχαιτίσει. Έτσι η επιθετικότητά τους χρησιμεύει μόνο στην ανακούφιση των εντάσεων, εκφράζεται ανεξέλεγκτα και είναι απαλλαγμένη από ενοχές. Επιπλέον, λόγω του ότι οι σχιζοειδείς άνθρωποι μένουν αμέτοχοι στις ανθρώπινες σχέσεις, δε φαντάζονται τις επιπτώσεις που μπορούν να έχουν η δράση τους και η επιθετικότητά τους προς τους άλλους, σαν να πρόκειται για όντα εντελώς άσχετα μ'αυτούς. Γι'αυτό είναι συχνά απότομοι, καυστικοί και τραχείς, δίχως βέβαια να το γνωρίζουν.
Η αρχαϊκή, μη ενταγμένη στο σύνολο της προσωπικότητας και «απομονωμένη» επιθετικότητα μπορεί να τους οδηγήσει μέχρι το έγκλημα και την εξαφάνιση του άλλου, όταν αισθανθούν πίεση από αυτόν, με την ίδια ευκολία, με την οποία θα εξαφάνιζαν ένα ενοχλητικό έντομο. Η σκληρότητα, ο σαδισμός, η ψυχρότητα, ο κυνισμός και η απότομη αλλαγή της συμπεριφοράς από τρυφερότητα σε εχθρότητα είναι οι πιο συχνές μορφές εκδήλωσης της επιθετικότητας.
Ψυχοδυναμικό υπόβαθρο
Για να μπορέσει το παιδί να στραφεί σιγά σιγά προς το περιβάλλον του με εμπιστοσύνη και να κάνει την πρώτη του γνωριμία με το Εσύ, πρέπει αυτό το περιβάλλον να του φανεί ευχάριστο και έμπιστο. Ευχάριστο με την έννοια της κάλυψης των αναγκών του ανάλογα με την ηλικία του.
Το βρέφος χρειάζεται μια ατμόσφαιρα τρυφερότητας, ηρεμίας και ασφάλειας. Διότι μόνον με την εμπειρία αυτής της αρχαϊκής εμπιστοσύνης είναι δυνατό να τολμήσει σιγά σιγά τη στροφή προς τη ζωή, δίχως το φόβο ότι θα καταστραφεί.
Αν, αντίθετα, το παιδί βιώσει αυτή την πρώτη φάση της ζωής του ως κενή, φρικτή και αναξιόπιστη ή αντίθετα υπερβολικά φορτική και αποπνικτική, θα φοβηθεί και θα αποτραβηχτεί απ'αυτή. Αντί να στραφεί στον κόσμο με εμπιστοσύνη, θα διακατέχεται από μια βαθιά δυσπιστία.
Η αίσθηση του κενού που βιώνει το παιδί, όταν μένει συχνά ή για αρκετά μεγάλα χρονικά διαστήματα μόνο του, καθώς και τα ποικίλα και εναλλασσόμενα ή πολύ έντονα ερεθίσματα, προκαλούν διαταραχές που οδηγούν στην ανάπτυξη σχιζοειδούς συμπεριφοράς. Οι πρώτες προσπάθειες προσέγγισης του κόσμου διαταράσσονται και το παιδί αναγκάζεται να κλειστεί στον εαυτό του.
Τέτοιες πρώιμες διαταραχές συναντάμε συχνά σε παιδιά που εξαρχής δεν αγαπήθηκαν ή δεν ήταν επιθυμητά. Επίσης και σε παιδιά που για διάφορους λόγους έχουν υποστεί πρόωρο αποχωρισμό από τις μητέρες τους, όπως σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου. Το ίδιο ισχύει και για παιδιά με ψυχρές και αδιάφορες μητέρες ή πολύ νέες και ανώριμες και ακόμα με όσες δε βρίσκουν το χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους και τα αφήνουν σε τρίτα πρόσωπα, συνήθως αδιάφορα. Εδώ θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και εκείνες τις εργαζόμενες μητέρες, που, ξεκινώντας την εργασία τους αμέσως μετά τον τοκετό, αφήνουν αναγκαστικά τα παιδιά τους σε άλλες γυναίκες ή και εντελώς μόνα.
Στο σχιζοειδή «διχασμένο» άνθρωπο, η συνοχή των ψυχικών εντυπώσεων, ενορμήσεων και αντιδράσεων είναι λίγο ως πολύ διαταραγμένη. Κυρίως οι ζωτικές του ωθήσεις είναι απομονωμένες και αποχωρισμένες από το συναισθηματικό του κόσμο. Με άλλα λόγια, η συγκρότηση των διαφόρων πλευρών της προσωπικότητας και των βιωμάτων σε συνάρτηση με τα συναισθήματα έχει αποτύχει. Μεταξύ λογικής και συναισθήματος υπάρχει μεγάλη διαφορά ωρίμανσης. Η ροή των συναισθημάτων και οι εμπειρίες λογικής λειτουργούν ξεχωριστά, δεν ενώνονται σε ένα ολοκληρωμένο βίωμα.
Τα σχιζοειδή άτομα μπορούν να αντιλαμβάνονται και τις πιο ανεπαίσθητες αλλαγές, οι οποίες θα έμεναν απαρατήρητες από άλλους. Για τον προσανατολισμό τους διαθέτουν κυρίως τους μηχανισμούς των αισθητήριων οργάνων, γι'αυτό και τους έχουν σε τέτοιο βαθμό τελειοποιημένους.
Όταν συσχετίζει κανείς σχεδόν κάθε τι, που αντιλαμβάνεται από τον έξω κόσμο, με τον εαυτό του - πράγμα που δε θα συνέβαινε σε κάποιον με ικανοποιητική σχέση και επαφή με το περιβάλλον - φτάνει σιγά σιγά στο παραλήρημα, το οποίο μάλιστα μπορεί να συστηματοποιηθεί, κάτι που στη συνέχεια δε διορθώνεται πια. Έτσι, τίποτα πλέον δεν μπορεί να είναι τυχαίο, καθετί που βλέπει ή συναντά, καθετί που συμβαίνει έξω, έχει κάποια κρυφή σχέση με τον ίδιο, κάποιο ιδιαίτερο νόημα, που προσπαθεί στη συνέχεια να αιτιολογήσει.
Ας σημειωθεί ακόμα ότι η ένταση των σχιζοειδών στοιχείων μπορεί να διαφέρει πολύ. Αν προσπαθήσουμε να κατατάξουμε τις σχιζοειδείς προσωπικότητες, ξεκινώντας από το σχεδόν υγιή άνθρωπο και φτάνοντας στο βαριά διαταραγμένο, έχουμε την εξής περίπου σειρά: ελαφρά συνεσταλμένος - υπερευαίσθητος - μοναχικός - ιδιόρρυθμος - παράξενος - αλλόκοτος - περιθωριακός - παρανοϊκός - ψυχωσικός.
Μεγαλοφυή ταλέντα δε σπανίζουν καθόλου ανάμεσά τους. Στο μεγαλοφυή επιδρά θετικά η μοναξιά και η ανεξαρτησία. Δίχως να επηρεάζεται από παραδόσεις και υποχρεώσεις, μπορεί να αναγνωρίσει πράγματα, τα οποία ένας που είναι ασφαλής και δεμένος στις παραδόσεις δε μπορεί ή δεν τολμά να δεί. Οι ικανότητές των ατόμων αυτών ξεπερνούν πολλές φορές το μέσο όρο και είναι αξιοθαύμαστες. Αν ο συναισθηματικός τους κόσμος δεν είναι φτωχός αλλά απλώς συγκρατημένος, τότε οι σχιζοειδείς είναι πολύ διαφοροποιημένοι και ευαίσθητοι άνθρωποι, που απορρίπτουν καθετί απλό και επίπεδο. Μόνον όταν υπάρχει συναισθηματική φτώχεια και ψυχρότητα, στερούνται ανθρωπιάς.
Διάφορες άλλες επιλογές :
Όσον αφορά στη σχέση τους με τη θρησκεία είναι συνήθως σκεπτικιστές, συχνά ειρωνικοί, δριμείς απέναντι στην «ανοησία» της πίστης στο Θεό, κριτικοί απέναντι στις παραδόσεις, στα έθιμα και σε καθετί τυπικό. Ο σχιζοειδής αμφισβητεί την ηθική, την αρετή και τις υπαγορεύσεις που θα τον υπερφόρτωναν και θα του δημιουργούσαν ενοχές. Γενικά όμως έχει λιγότερες ενοχές από τους άλλους.
Στην πολιτική, ακολουθούν επαναστατικά μέχρι και αναρχικά στοιχεία, ακραίες τάσεις, ριζοσπαστικά κινήματα ή είναι αδιάφοροι.
Στην τέχνη ακολουθούν κυρίως την κατεύθυνση της αφηρημένης τέχνης, δίχως αντικείμενο. Προσπαθούν να διαμορφώσουν τα πολύπλοκά τους βιώματα, που τα εκφράζουν συνήθως κρυπτοποιημένα και συμβολικά. Ή είναι οξείς κριτικοί, σατιρικοί συγγραφείς και σκιτσογράφοι.
Το επάγγελμά τους εύκολα μεταβάλλεται σε ασχολία, διότι τελικά τους είναι αδιάφορο πως να βγάζουν τα προς το ζειν. Ζουν τη δική τους ζωή εκτός χώρου δουλειάς. Σ'αυτούς βρίσκουμε τα περισσότερα χόμπι και τις ερασιτεχνίες.
Σχιζοειδή άτομα με κύρος μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες αλλαγές, να είναι πρωτοπόροι. Αυτοί που βιώνουν έντονα την αμφισβήτηση της ανθρώπινης ύπαρξης αντιλαμβάνονται πολλά πράγματα και αισθάνονται στη μοναξιά τους οριακές καταστάσεις, που άλλοι ούτε καν τις υποψιάζονται.
Τα γηρατειά τούς κάνουν ακόμα πιο μοναχικούς και περίεργους. Μερικοί όμως καταφέρνουν και γίνονται σοφοί. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι σχιζοειδείς άνθρωποι, καθώς είναι ανεξάρτητοι και συνηθισμένοι στη μοναξιά, μπορούν ευκολότερα να αντιμετωπίσουν τα γηρατειά.
