1. Οι Προϋποθέσεις της προσευχής.
Διερωτηθήκατε ποτέ: «Γιατί σήμερα, μόλις σηκώθηκα από τον ύπνο, δεν είχα όρεξη να προσευχηθώ;
Το κεφάλι μου ήταν ήρεμο. Ή σκέψη εντελώς διαυγής. Το σώμα μου ξεκούραστο. Τίποτε δεν με πονούσε!... Γιατί λοιπόν δεν είχα όρεξη για προσευχή; Γιατί μου ήταν βαρύ να κάτσω να προσευχηθώ; Γιατί μετά από εφτά και πλέον ώρες ύπνο, είναι ακόμη μέσα μου θρονιασμένη ή πολυαγαπημένη μου ακηδία, ή ανορεξία για τα πνευματικά; Τι μου φταίει; Όχι ή οκνηρία μου»;
Ασφαλώς όχι. Κάπου άλλου πρέπει να αναζητήσομε την αιτία!
Ερώτηση: Δηλαδή δεν είναι ζήτημα μόνο οκνηρίας και τεμπελιάς; Υπάρχει και κάτι άλλο;
Απάντηση: Στην περίπτωση αυτή ή τεμπελιά δεν παίζει σημαντικό ρόλο. Κύρια σημασία έχουν οι νύξεις της συνείδησης. Φταίει το ότι δεν είναι καθαρή ή καρδιά. Γιατί από αυτήν βγαίνουν όλα τα κακά. Με άλλα λόγια: Καλά θα κάμεις: Να κάτσεις στο τραπεζάκι σου. Να πάρεις χαρτί και μολύβι. Και να προσπαθήσεις να θυμηθείς, Τι σου συνέβη. Τι κακό είπες χθες, το πρωί ή το βράδυ. Τι κακό διανοήθηκες. Και πιο πολύ, Τι κακό εξακολουθεί να σε απασχολεί ακόμη. Άμα αυτό το κάμεις, θα το βρεις, Τι είναι εκείνο πού σε κάνει να χάνεις την ικανότητα και το δικαίωμα να προσευχηθείς! Μη το ξεχνάς αυτό ποτέ! Ικανότητα και δικαίωμα προσευχής! Έτσι; Γιατί πολλές φορές έχομε την ικανότητα, αλλά δεν έχομε το δικαίωμα! Και δεν το έχομε, όταν κάποιον δεν θέλομε να τον συγχωρήσομε. Και όταν δεν κάνομε καμιά προσπάθεια να τον συγχωρήσομε. Γιατί; Μα απλούστατα, γιατί είμαστε μνησίκακοι!
Ερώτηση: Και λοιπόν; Σ' αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να προσευχηθούμε, όταν έχομε την ικανότητα, αλλά δεν έχομε το δικαίωμα;
Απάντηση: Αυτό πού λες είναι λάθος. Άμα έχεις την ικανότητα, αλλά αισθάνεσαι πώς δεν έχεις το δικαίωμα να προσευχηθείς, γράφε το στην εξομολόγηση σου. Αυτό πού γράφεις στο χαρτάκι σου, πού προορίζεται για τον πνευματικό σου, το γράφεις στον Θεό. Και έτσι μόλις το γράψεις, αποκτάς αμέσως το δικαίωμα να προσευχηθείς. Και αρχίζει να τελείται μέσα σου ένα μυστήριο. Πρώτ' απ' όλα, με την ενέργεια σου αυτή επεσήμανες το λάθος σου, έκανες αυτομεμψία. Έτσι δεν είναι; Διετύπωσες τον πόθο σου να προσφέρεις στον Θεό την μετάνοια σου. Έτσι δεν είναι; Τον πόθο σου να ταπείνωσης τον εαυτό σου ενώπιον ενός ανθρώπου, για να λαβής την άφεση. Έτσι δεν είναι; Με άλλα λόγια, μ' αυτά πού γράφεις, δηλώνεις ότι έχεις κάμει στόχο σου να καταδικάσεις την αμαρτία σου! Και έτσι αρχίζεις να διαβάζεις! Λάθος. Όχι «να διαβάζεις». «Να προσεύχεσαι»• «να στενάζεις εν μετάνοια». Και έτσι επισημοποιείς το χαρτάκι σου.
Αυτή είναι ή ψυχολογία της κοινωνίας με τον Θεό.
Όταν όμως ξέρομαι, ότι προσβάλαμε ή πικράναμε κάποιον, και ξέρουμε ότι εκείνος σαν προσβεβλημένος δεν μπορεί να προσευχηθεί, αν δεν βρει τον τρόπο να αποκατασταθεί, να δικαιωθεί, να συνεξηγηθή, - δεν θα πρέπει να κάμουμε κάτι για να μπόρεση και εκείνος να προσευχηθεί; Έτσι δεν είναι; Αυτός σε μια τέτοια κατάσταση βρίσκεται στο σκοτάδι. Έτσι δεν είναι; Για σήμερα δεν είναι χριστιανός! Έτσι δεν είναι; Τον άφησε ό άγγελος του φύλακας. Έτσι δεν είναι; Μα για όλα αυτά φταίω εγώ! Είναι αυτό χριστιανισμός; Τι έχει παραβιασθεί; Ό νόμος της αγάπης! Έτσι δεν είναι; Ναι! Ό νόμος της αγάπης!
Έ, λοιπόν!
Κανενός είδους άσκηση, ούτε νηστεία, ούτε ελεημοσύνη, ούτε ή σπλαχνική καρδιά, ούτε οι θείες λειτουργίες, ωφελούν! Οφείλεις: να συνδιαλλαγής με τον Θεό• να συνειδητοποίησης και να κατακρίνεις την αμαρτία σου• να το κάμεις πόθο σου• και στην πρώτη κατάλληλη ευκαιρία, όσο το δυνατό πιο γρήγορα, να σπεύσεις να ζήτησης συγχώρεση. Να γιατί ό υπερήφανος δύσκολα συμφιλιώνεται με τον Θεό. Γιατί δεν μπορεί να ειπεί το• «Συγχώρεσέ με»! Σε ποιόν; Σε ένα άνθρωπο. Σε ένα όμοιο του! Και έτσι μένομε καρφωμένοι στο κακό! Μένομε σε μια άξια για θρήνους και μοιρολόγια εγωπάθεια!
Όλων των κακών αιτία είναι ή φιλαυτία. Και γι αυτό από την στάση μας απέναντι της εξαρτάται, και ή αιώνια ζωή και ή αιώνια σωτηρία μας. Για αυτό οι άγιοι πατέρες λένε, ότι όπου δεν υπάρχει ταπείνωση, δεν υπάρχει σωτηρία. Ας νηστεύει πολύ. Ας προσεύχεται πολύ. Ας διαβάζει το ψαλτήρι, παρακλήσεις, χαιρετισμούς. Τίποτε δεν θα τον ωφελήσουν. Έστω και αν φοράει κουρέλια• έστω και αν κοιμάται στο πάτωμα. Δεν θα τον ωφελήσουν! Θα είναι απλώς μια εκδήλωση φανατισμού.
Ό Κύριος μας μας έδωκε νόμο: τις εντολές των μακαρισμών! Ή μήπως δεν είναι νόμος; Σ' αυτούς δεν μας λέγει: να νηστεύεις• να φοράς ράκη• να έχεις ψείρες• να μη πλένεσαι• να αλλάζεις μια φορά τον χρόνο! Πουθενά δεν είναι εκεί γραμμένο κάτι τέτοιο! Μα ούτε και να ασπάζεσαι τις εικόνες- να ανάβεις κανδήλια και κεριά...
Τι λένε οι μακαρισμοί;
Μακάριοι οι ελεήμονες.
Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία.
Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι.
Έτσι δεν είναι; Μακάριοι οί καθαροί τη καρδία• αξίζει να το προσέξει κανείς, ότι ό μακαρισμός αυτός τα περιέχει όλα. Και το πρώτο. Και το δεύτερο. Και το τρίτο! ... «Οί καθαροί» και - κυρίως - «οί πτωχοί τω πνεύματι». Δεν πρόκειται για καθαρότητα σωματική. Καθόλου! 'Αλλά για καθαρότητα καρδιάς. Έχεις το δικαίωμα να προσεύχεσαι; Τους αγαπάς όλους; Τους έχει συγχωρήσει όλους; Αυτή είναι ή καθαρή καρδιά. Μα αν είσαι πονηρός, αν έχεις πονηρή καρδιά, με κανένα τρόπο δεν θα μπόρεσης να προσευχηθείς. Γιατί είσαι εχθρός του Θεού. Και φίλος του διαβόλου.
Ερώτηση: Μερικές φορές ό άνθρωπος έχει την γνώμη, ότι τους αγαπάει όλους! Μα αν τον εξετάσομε βαθιά, αν τον «ξεσκονίσομε», θα ιδούμε ότι δεν αγαπάει κανένα!...
Απάντηση: Του φαίνεται από την φιλαυτία του, από την υπερηφάνεια του, από την γνώμη του για τον εαυτό του, από το μεγάλο «εγώ» του.
Ερώτηση: Πώς εξηγείται αυτό ψυχολογικά; Γιατί το βλέπεις, ότι αυτός πιστεύει, πώς τους αγαπάει όλους!....
Απάντηση: Ξέρεις, ποιο είναι το μυστικό της υποθέσεως; Πολύ απλό πράγμα! Ό άνθρωπος αυτός δεν έχει καθόλου διάθεση θυσίας.
Να μην έχετε στην καρδία σας το Εγώ... Ούτε σαν οδηγό, ούτε σαν υποβολέα... Αυτή είναι ή αρχή της ταπείνωσης, πού είναι ή ταπείνωση της καρδιάς. Χωρίς αυτό το σπάσιμο της εγωκεντρικότητας δεν είναι καν δυνατό, όχι να γίνει λόγος για ταπείνωση, αλλά ούτε να συλλάβομε το νόημα της!
Ή μετριοφροσύνη είναι κατά κανόνα αλληλένδετη με την σωφροσύνη. Έτσι δεν είναι; Εκείνος πού δεν είναι μετριοπαθής και σώφρων, δεν είναι δυνατό να είναι ταπεινός. Μπορεί να είναι στο βάθος υπερόπτης! Γι' αυτό ή ταπείνωση είναι κατά κανόνα αλληλένδετη με την ορθή εξωτερική συμπεριφορά, την σωφροσύνη! Να μη κάνης τον δάσκαλο σε κανένα. Μη διδάσκεις κανένα! Μην υπαγορεύεις! Μη διορθώνεις! Μη διορθώνεσαι (για να κάνης καλή εντύπωση)!...
Να αυτό είναι το πιο σύντομο μονοπάτι, πού οδηγεί στην ταπείνωση. Ή ταπείνωση της καρδιάς! Ή όχι; Να το καταλαβαίνω, πώς δεν είμαι παρά μια μύγα! Εκείνος πού καταφρονεί αυτές τίς εκδηλώσεις της μετριοπάθειας, δεν έχει καμιά σχέση με την ταπείνωση.
Και όποιος δεν έχει ταπείνωση, δεν έχει καμιά ελπίδα σωτηρίας. Μόνο με το έλεος του Θεού μπορεί να σωθεί!...
Γιά μας το νόημα της ζωής και ό σκοπός της ζωής είναι το 'ίδιο πράγμα. Ή επίγεια ζωή μας είναι πολύ βραχεία. Και συνεπώς δεν μπορεί να έχει κανένα νόημα. Ή όχι; Στο σημείο αυτό ό χριστιανικός κόσμος διαφέρει πολύ από τον ειδωλολατρικό. Όποιος έχει επίγεια ευτυχία επάνω στην γη, καταλήγει στο νεκροταφείο σαν παράφρων.
Ερώτηση: Πώς πρέπει να εννοήσομε τα λόγια: «μη διορθώνεις» και «μη διορθώνεσαι»;
Απάντηση: «Να διορθώνεσαι», όταν τύχη να ειπείς κάτι το άσχημο, κάτι το ανακριβές... «Να διορθώνεσαι» κι ας σκέπτονται μερικοί, όπως θέλουν, για σένα. Είτε σκέπτονται για σένα καλά, είτε άσχημα, να μη σε απασχολεί! Βέβαια το «να μη διορθώνεσαι», είναι μια αρετή αρκετά δύσκολη και περίπλοκη.
Πάντως εκείνος πού «διορθώνεται» (νια να προκαλεί καλή εντύπωση στους άλλους) δεν έχει ταπείνωση. Γιατί «διορθώνω τον εαυτό μου» για να προκαλώ καλή εντύπωση, σημαίνει τρέμω μη με κρίνουν, μη σκεφθούν και ειπούν νια μένα κάτι κακό. Έτσι δεν είναι; Και γι' αυτό διορθώνομαι!
Έ λοιπόν, το πρώτο, το πιο σύντομο μονοπατάκι, για να φθάσομε στην ταπείνωση, είναι το να μη «διορθωνόμαστε»! Αυτή είναι ή ταπείνωση της καρδιάς... Και ή ταπείνωση της καρδιάς θα γέννηση στην ταπείνωση του φρονήματος, την ταπεινοφροσύνη. Ή όχι; Γιατί χωρίς την ταπείνωση της καρδιάς, - ή ταπεινοφροσύνη, ή ταπείνωση του νου, του φρονήματος, είναι εντελώς αδιανόητη!...
2. Θεογνωσία και δικαίωση
1. Ή προσευχή φέρνει την θεογνωσία.
Την θεογνωσία δεν την βρίσκαμε στα βιβλία με το διάβασμα, αλλά με την προσευχή με τα δάκρυα με τους στεναγμούς με τις πολύ σύντομες και πολύ μικρές προσευχές.
Ό επίσκοπος Θεοφάνης ήταν ένας υπέροχος παιδαγωγός. Αυτός λοιπόν υποστηρίζει την έξης ορθή παιδαγωγική αρχή: πρέπει να μάθομε τους ανθρώπους να προσεύχονται όχι μόνο με τον νου τους, αλλά και με όλες τους τις φλέβες. Ναι, πρέπει να μάθομε να προσευχώμεθα με όλες μας τις φλέβες και με όλα μας τα κόκαλα! Ό άνθρωπος πηγαίνει στον Θεό κάνοντας μια «έξοδο» από τον εαυτό του. Μια ηρωική έξοδο.
Πάντως οι μακρές προσευχές δεν είναι ορθόδοξες. Οι ετερόδοξες ομολογίες προσεύχονται με προσευχές μακροσκελείς και διανοητικές χωρίς την συμμετοχή της καρδιάς. Επί τρία χρόνια ήμουν υποχρεωμένος να πηγαίνω σε λατρευτικές εκδηλώσεις προτεσταντικές και λουθηρανικές, πού εγίνοντο σε γαλλική και γερμανική γλώσσα. Προσεύχονται λέγοντας κάθε φορά ότι τους έρθει! Βιβλία δεν παρακολουθούν! Ό,τι του καπνίζει του καθενός, το κάνει προσευχή! Κάτι μακρόσυρτα πράγματα, πού ανεβαίνουν σε κάτι τέτοια ύψη, πού μετά διερωτάσαι: και τώρα, πώς θα ξανακατεβεί; Ανάλογα είναι και τα κηρύγματα τους. Να διδάξεις κάποιον από αυτούς τους λουθηρανούς, προτεστάντες, και γενικά τους ετερόδοξους, να προσεύχονται ορθόδοξα; Αδύνατο!
Μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία προσεύχονται οί άνθρωποι με σύντομες προσευχές: με την προσευχή του Ιησού ολόκληρη, ή μόνο με δυο λέξεις της! Αυτό είναι να κάμεις τις φλέβες και τα κόκαλα σου να προσεύχονται!
2. Ό επίσκοπος Θεοφάνης γράφει: «Προστάτευσε τον εαυτό σου με το ρολόι σου». Όπως σου όρισε ό πνευματικός σου. Σου όρισε να κάνης την πρωινή σου προσευχή επί 20 λεπτά; Είκοσι λεπτά πρέπει να στέκεσαι μπροστά στις εικόνες. Όχι για να κοιτάζεις τις εικόνες. 'Αλλά για να λέγεις επί 20 λεπτά την ίδια προσευχή. Αυτό είναι προσευχή. Αργά. Πολύ αργά. Ένα-ένα γράμμα. Για να ποτίζεται το μυαλό, ό νους
Να γιατί συμβουλεύει, κάθε άνθρωπος να έχει ένα κανόνα και να τον τηρεί! Βασιλεύ Ουράνιε, τέσσαρες φορές. Γιατί, όπως το ξέρετε, ό Θεός θέλει την καρδιά μας! Όχι προσευχές! Την καρδιά μας! Πρέπει λοιπόν να την μεταποιήσομε. Να την μετασχηματίσουμε. Να την μαλακώσομε. Να την κάνομε καρδιά πύρινη, ζεστή! Έτσι δεν είναι; Για να γίνει φλόγα. Κάρβουνο αναμμένο! Ό όσιος Σεραφείμ ήταν πραγματικά ένα κάρβουνο αναμμένο! Αυτό βέβαια τώρα δεν μπορείτε ούτε να το φανταστείτε. Στεκόταν με γυμνά τα πόδια στο χιόνι. Και γύρω του το χιόνι έλιωνε! Επειδή προσευχόταν. Γιατί ήταν μια φωτιά, πού κυριολεκτικά τα έκαιγε όλα! Αυτό είναι προσευχή. Προσευχή δεν σημαίνει άνοιξε κουβεντολόι με τον Θεό. Ή προσευχή είναι φλόγα. Μια φλόγα πού καταβροχθίζει τα πάντα. Αυτή ή φλόγα καθαρίζει. Ανακαινίζει. Ζωοποιεί. Από άρρωστο σε κάνει υγιή. Χωρίς φάρμακα. Μάθε να προσεύχεσαι. Και θα γίνεις καλά. Ή προσευχή, τον πιο καχεκτικό, άρρωστο, άβουλο άνθρωπο, τον κάνει γερό, δυνατό, υγιή, ανθεκτικό, ενεργητικό. Μόνο ή προσευχή. Μόνο αυτή. Ή προσευχή πού βγαίνει από καρδιά συντετριμμένη και τεταπεινωμένην. Εδώ έγκειται το μυστικό της προσευχής.
Όποιος δεν προσεύχεται, με πνεύμα συντετριμμένο και τεταπεινωμένο, είναι σαν να προσπαθεί να στηρίξει φασολιές σε πέτρινο τοίχο!
3. Άνομα προσευχόμαστε!
Ναι, άνομα προσευχόμαστε, όταν προσευχόμαστε σε κατάσταση ταραχής. Το αισθανόμαστε, ότι είναι τολμηρό αυτό πού ζητάμε- και όμως το ζητάμε! Έχομε χρέος να λέμε: «Γενηθήτω το θέλημα Σου»! Σε όλα Σε όλα. Σε όλα «γενηθήτω το θέλημα Σου»! Μα τα λόγια αυτά δεν μας αρέσουν!
Γιατί; Γιατί δεν έχομε ταπείνωση. Γιατί δεν έχομε υπακοή. Όταν λοιπόν προσευχόμαστε σ' αυτή την κατάσταση, ή κατάσταση μας δεν είναι δυνατό να μας αφήσει να αισθανθούμε στην προσευχή, ούτε χαρά, ούτε ησυχία. Αυτό είναι το βαρόμετρο της προσευχής. Βαρόμετρο της εισάκουσης των αιτημάτων μας είναι ή ειρηνικότης, ή ησυχία, ή ήρεμη χαρά. Και όταν τέτοια ήσυχη χαρά δεν υπάρχει στην ψυχή μας, ή προσευχή μας είναι άνομη. Γιατί και ή θλίψη, ακόμη και ή θλίψη, μπορεί να είναι νόμιμη, καλή προϋπόθεση προσευχής, όταν βέβαια δεν έχει την σκιά της ειδωλολατρικής έλλειψης ελπίδας.
Είμεθα βέβαια άνθρωποι. Μερικές φορές ή λύπη μας δεν θεραπεύεται. Ούτε και όταν την προσφέρομαι στον Θεό με την προσευχή. Πάντως το καλλίτερο είναι να προσπαθούμε, να γκρεμίσομε αυτόν τον τοίχο, και να διαλύσομε αυτό το σύννεφο, της θλίψης, με την προσευχή του Ιησού και με τις εξίσου καρδιακές ευχές στην Παναγία: «Πολυεύσπλαχνε Δέσποινα, Παναγία, Πανάμωμε Παρθένε, Θεοτόκε Μαρία, Μητέρα σου Κυρίου, μη βδελύξη με, μη απόρριψης με, μη εγκαταλείπεις με. Γενού αντιλήπτωρ μου. Πρέσβευε. Εισάκουσόν μου, Βοήθει μοι. Βοήθει μοι. Συγχώρησόν μοι. Συγχώρησόν μοι». Κουραστική είναι η προσευχή αυτή. Μα την νικάει την λύπη.
Να την επαναλαμβάνεις, όσο πιο πολλές φορές μπορείς:
Γενηθήτω το θέλημα σου. Σε όλα. Σε όλα. Σε όλα.
Ναι, όπως και νάχουν τα πράγματα:
Γενηθήτω το θέλημα Σου. Σε όλα. Σε όλα. Σε όλα.
4. Ερώτηση: Πως μπορούμε να συμβιβάσομε την προσευχή του Ιησού με τις ιερές ακολουθίες;
Απάντηση: Είναι πολύ σοβαρό το θέμα αυτό. Και πρώτον. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να καταντήσομε να λέμε την ευχή μηχανικά. Λέγοντας την πρέπει να κλαίμε. Και να μην ανήσυχης, αν τότε δεν ακούς τα άσματα και τα λόγια των Ιερών ακολουθιών. Οπωσδήποτε όμως πρέπει να γίνει το εξής: Να γίνεται ταυτόχρονα δυο ειδών έργο: Τα αυτιά να ακούουν τα άσματα και τα διαβάσματα (συμμετοχή του εγκεφάλου), ενώ ή καρδιά θα κλαίει και θα στενάζει με την ευχή. Πρέπει να ανακατευτούν. Να γίνουν τα δύο ένα!
3. Η Χριστιανική καρδιά
1. Ερώτηση: Πολλές φορές είχα την σκέψη να σε ερωτήσω: Πώς δεν το καταλαβαίνεις; Πώς δεν με έρωτας; Τι είναι αυτό, πού σε καταβάλλει; Τι είναι αυτό, πού σε λυπεί; Τι είναι αυτό, πού σε κάνει να φαίνεσαι, σαν να τα έχεις χαμένα;
Απάντηση: Πάντοτε ένα: Ή μη χριστιανική καρδιά. Ή κακή καρδιά. Ή καρδιά πού δεν θέλει να συγχώρηση. Ή καρδιά, πού έχει έχθρα εναντίον του... Θεού!... Και γι' αυτό δεν θέλει να συγχώρηση. Γιατί δεν επιθυμεί καν να συγχώρηση! Και παρά ταύτα νομίζει, πώς έχει το δικαιωμα να λέει την ευχή: «και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις όφειλέταις ημών»! Και έτσι, έρχονται σε σύγκρουση και σε αντιπαράθεση με μας, ή καρδιά μας και ό νους μας.
Μετά από κάτι τέτοια αισθάνομαι τόσο καταβεβλημένος, πού τίποτε πια δεν μου φαίνεται γλυκό. Γιατί τα έξω δεν τα εκτιμάει κανένας. Και πιο πολύ δεν τα εκτιμάει ό Θεός.
Και σκέπτομαι: Πάντοτε έτσι τα έλυνα τα θέματα μου. Βέβαια τότε δεν είχα φθάσει ακόμη στο σημείο, να δω ότι όλο το μυστικό, όλο το αλάτι της χριστιανικής ζωής, είναι: Να ζητείς συγγνώμη. Να δικαιολογείς. Να μη ξέρης και να μη σκέπτεσαι το κακό.
Όχι την αμαρτία να μη σκέπτεσαι, κακό να μη σκέπτεσαι!
Ό μεθύστακας, ό πόρνος, ό υπερήφανος, μπορεί να αξιωθούν του ελέους του Θεού. Μα όποιος δεν συγχωρεί, δεν ζητεί συγγνώμη, δεν δικαιολογεί, και μάλιστα όσο πιο πολύ μπορεί συνειδητά και σκόπιμα, ... αυτός ό άνθρωπος έχει ξεγράφει τον εαυτό του από την αιώνια ζωή μια για πάντα! Και πιο πολύ για την στιγμή αυτή! Γιατί δεν έχει καμιά σχέση με τον Θεό. Και δεν πρόκειται να εισακουστεί.
2. Ερώτηση: Ή ιδιότητα αυτή της χριστιανικής ζωής είναι φυσική στην άνθρωπο, ή πρέπει να την καλλιεργήσομε;
Απάντηση: Όχι, δεν είναι φυσική. Και γι' αυτό πρέπει να την καλλιεργήσομε. Κάτι περισσότερο πρέπει να κάνομε. Γιατί είναι εκ Πνεύματος Αγίου. Κάθε φυσική Ιδιότητα μας έρχεται από τους γονείς μας. Μα οί χριστιανικές αρετές, είναι καρποί του Αγίου Πνεύματος. Όχι ενέργειες της ψυχής.
Ερώτηση: Και δεν μπορεί να είναι φυσική Ιδιότητα;
Απάντηση: Δεν μπορεί. Είναι έλλαμψι του Αγίου Πνεύματος. Και δίδεται με τα μυστήρια. Με τις προσευχές των γονέων. Και ιδίως της μητέρας Επειδή ή μητέρα ανατρέφει το παιδί μεταδίδοντας του τον εαυτό της. Το κοινωνεί συχνά. Το πηγαίνει στην Εκκλησία. Το βάζει να ασπαστεί τις Εικόνες. Το αγιάζει με το σημείο του Τιμίου Σταυρού. Το μαθαίνει να κάνη τον Σταυρό του. Χωρίς ή ίδια να προσεύχεται, είναι αδύνατο να αναθρέψει πνευματικά το παιδί. Γιατί ή μητέρα μεταδίνει στο παιδί την δική της στάση προς τον θεό. Αυτή είναι πού αγιάζει και φωτίζει το νήπιο. Και σ' αυτό έγκειται το μυστήριο της μητρότητας. Μα αυτά είναι ένα μεγάλο θέμα. Με πολύ ενδιαφέρον. Με το θέμα αυτό ατυχώς πολύ λίγο ασχολούνται οι πατεράδες. Γιατί φαντάζονται, πώς το πιο σημαντικό στο παιδί είναι ή σωματική υγεία.
Ποτέ δεν πρέπει να λησμονούμε, ότι έχομε ενέργειες σωματικές, ψυχικές και πνευματικές. Ζωή σωματική, ζωή ψυχική (τα συναισθήματα) και ζωή πνευματική. Ακριβώς εδώ λοιπόν αρχίζουν οί παρανοήσεις... Είναι δυνατό να μεταδοθούν στο παιδί από την μητέρα, από τους γονείς, ένας θαυμάσιος χαρακτήρας και μια καλή ψυχή (έτσι δεν είναι;), μα όχι και χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος: πίστη και αγάπη.
Γιατί ό Σατανάς ξεσηκώθηκε με τόση μανία εναντίον μας εναντίον των ορθοδόξων.
Επειδή και εμείς του στέκομε ανοιχτά εμπόδιο στην πνευματική του επιρροή, την κακή επιρροή του.
Καταλαβαίνετε συνεπώς, γιατί και οί μαχητές του πνεύματος, οί μοναχοί, βρίσκονται σε ανειρήνευτο πόλεμο με τον διάβολο και τους αγγέλους του, τους δαίμονες, τα πονηρά πνεύματα, μέχρις ότου νεκρώσουν τα ψυχικά τους πάθη και γιατί την ήμερα της κούρας πρέπει τα πάθη αυτά να έχουν παύσει πια. Για αυτό, όταν κάνουν την κούρα κάποιου σε μοναχό, τον «κουρεύουν» ώριμο πια γιατί έχει παύσει πια να έχη σχέση με την ματαιοδοξία, με την πορνεία και με τον πόθο της τιμής.
3. Ερώτηση: Κακό και αδυναμία. Τι διαφορά υπάρχει ανάμεσα τους;
Απάντηση: Το κακό είναι ιδιότητα της καρδιάς. Ή αδυναμία είναι ιδιότητα του ανθρώπου. Ή αδυναμία μπορεί να είναι: αδυναμία της θελήσεως αδυναμία ψυχοπαθολογικής φύσεως αδυναμία του νευρικού συστήματος. Χρειάζεται να προσέχομε. Γιατί άλλο είναι οι «ψυχικές» ιδιότητες, και άλλο τα χαρίσματα του Πνεύματος.
4. Η πάλη με την αμαρτία, η ελεημοσύνη και ο πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Κόνονωφ.
1. Ερώτηση: Υπάρχει και ελεημοσύνη πνευματική; Μας είναι δυνατόν να μην ελεούμε μόνο με χρήματα ή με κάτι υλικό, μα και με κάτι άλλο;
Απάντηση: Βεβαίως. Με μια συμβουλή. Με την συμπόνια. Με το δάκρυ. Με ένα δάκρυ σου. Όταν χαίρεις μετά χαιρόντων. Όταν δίνης στον καθένα εκείνο πού του ανήκει- εκείνο πού του χρειάζεται. Σύμφωνα με τον κανόνα, δεν πρέπει να λέμε όχι ποτέ σε κανένα. Μα συμβαίνει και δεν έχεις μαζί σου τίποτα. Δός του το μαντήλι σου, αν είναι καθαρό. Δώσε κάτι. Κρατάς ένα ραβδί; Δώσε το ραβδί σου. Πήγαινε στο σπίτι σου χωρίς μαντήλι- χωρίς ραβδί.
Σάς έλεγα κάποτε, πώς ενώ βαδίζαμε στον δρόμο με τον πάτερ Ιωάννη Κόνονωφ, τον άκουσα να λέει σ' ένα φτωχό: «Μια στιγμή- να πάω μέχρι την γωνία εκεί και θα σου φέρω κάτι». Επήγε στη γωνία. Έβγαλε το ένα και μοναδικό του, το τελευταίο του υποκάμισο και το έφερε στο φτωχό. «Να, πάρε»! Έμεινε με το αντερί του. Τα τελείωσε τα πράγματα του. Και στο σπίτι του δεν είχε πια ούτε εσώρουχα, ούτε άλλα είδη. Άρχισε ό ίδιος να φοράει τα ρούχα της παπαδιάς του. Μα και αυτά σιγά-σιγά τα έδωκε στους φτωχούς. Ή γυναίκα άρχισε να κλαίει. Δεν είχε κάτι να φορέσει! Μα ευτυχώς πέθανε. Και ησύχασε!...
Πόσο του άρεσε να δίνη! Κατάντησαν στο σπίτι να του τα κρύβουν όλα. Του έκρυβαν την ζάχαρη, το αλάτι- ακόμη και το χυλάλευρο! Όλα τα μοίραζε. Τα βιβλία τα μοίρασε. Τις εικόνες της έδωκε! Τόση ήταν ή αγάπη του! Έλεγε: «Πώς να μη τον παρηγορήσω; Πώς να μη τον ενισχύσω; Πώς να μη τον κάνω κι εγώ να χάρη»; Ευωδίαζε από ένα σωρό θαυμάσιες αρετές. Είχε τελειώσει την Θεολογική Ακαδημία του Καζάν. Κάναμε μαζί στη φυλακή. Πήγαινα στην ενορία του και λειτουργούσα. Και εκείνος ερχόταν σε μένα και λειτουργούσε. Είμαστε φίλοι. Και οί φιλαράκοι μας, μας έβαλαν μαζί στην φυλακή. Στην αρχή σε διαφορετικούς θαλάμους. Μα μετά αποφάσισαν να μας ενώσουν. Έτσι μείναμε σχεδόν ένα χρόνο οι δυο μας σ' ένα θάλαμο! Δεν το ήξεραν, πώς ήμαστε φίλοι. Μα μετά κάποιος μας χώρισε. Έμεινα εγώ μόνος μου. Εκείνον τον επήραν. Τον απεφυλάκισαν. Μα όχι για πολύ.
Ήταν ένας θαυμάσιος ιεροκήρυκας. Και θαυμάσιος πνευματικός. Βαθύς ψυχολόγος. Είχε κάμει καλά δαιμονισμένους. Είχε θεραπεύσει αρρώστους. Οι ακολουθίες πού κάναμε μαζί, κρατούσαν έξη ώρες. «Ας τα πούμε άλλη μια φορά»! Στο Κύριε εκέκραξα τα τροπάρια τα κάναμε δώδεκα. Δυο φορές από δώδεκα! «Τι γλυκά πού είναι! Τι ωραία πού είναι! Ας τα ειπούμε άλλη μια φορά ακόμη»! Ευτυχώς δεν είχαμε ψάλτες. Τα λέγαμε μόνοι μας. Εμείς και ό λαός. «Πάτερ Συμεών, μου έλεγε, ας τα ψάλλομε μια φορά ακόμη»!...
Τα τροπάρια του κανόνα τα κάναμε σε δώδεκα.
Σπανίως, Σάββατο ή σε μεγάλη εορτή τα κάναμε οχτώ.
Φυσικά τον «άρπαξαν»! Μετά από λίγο «άρπαξαν» ξαφνικά και μένα.
2. Ήταν ένας εξαίρετος άνθρωπος. Ήταν ένας πραγματικός άγιος. Πήγαινε δείξε σ' ένα δαιμονισμένο ένα κομματάκι χαρτί του, και αρχίζει αμέσως ό δαιμονισμένος να γαβγίζει!...
Ερώτηση: Με ένα του χαρτάκι μόνο;
Απάντηση: Ναι. Με μια φωτογραφία. Με την φωτογραφία του. Ήταν σπουδαίος άνθρωπος ό πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Κόνονωφ. Υπηρετούσε κοντά στην Σταυρούπολη. Εξορία τον έστειλαν στο Μπορισογλιέμπσκ. Εκεί είχαν στείλει και έμενα. Εξορία με όλη την σημασία της λέξης. Εκεί, πού τα λέμε, γνωριστήκαμε. Δώδεκα φορές επήγε φυλακή! Χωρίς λόγο. Χωρίς αφορμή. Δεν ασχολιόταν ποτέ με πολιτική. Και δεν έκανε ποτέ αντισοβιετικές συζητήσεις. Ήταν πολύ έξυπνος, ήταν πολύ μυαλωμένος άνθρωπος. Ήταν απλώς, όπως λέμε, ένας «καλός ποιμήν».
Το Ευαγγέλιο το ήξερε ολόκληρο απ' έξω! Από την αρχή ως το τέλος! Και ξέρετε, ποια ήταν ή διδακτορική του διατριβή; Εξέταζε από χριστιανική άποψη την σκηνή των Αδελφών Καραμαζώφ και του Στάρετς Ζωσιμά. Με την μελέτη του αυτή έγινε διδάκτωρ.
5. Η Συνείδηση
Ι. Πρέπει να το καταλάβομε: το όργανό μας, που ονομάζεται συνείδηση, είναι ένα ασυνήθιστα εύθραυστο όργανο. Πιο εύθραυστο και από τα γυναικεία ρολογάκια. Με ένα τέτοιο ρολογάκι δεν μπορείς να τρίψεις ούτε ένα σάπιο ξυλαράκι! Και φυσικά δεν θα το αποτολμήσετε ποτέ κάτι τέτοιο. Γιατί διαφορετικά πάει το ρολογάκι! Έτσι και ή συνείδηση μας. Ή πιο μικρή παρανομία αντανακλάται μέσα στη συνείδηση σαν σε καθρέφτη. Ή συνείδηση είναι ή φωνή του Αγίου Πνεύματος. Να γιατί ή πιο μικρή βία εις βάρος της θελήσεως μας, εις βάρος της συνειδήσεως μας, καταντάει θανάσιμη αμαρτία. Γιατί, όταν εμείς δεν κάνομε πίσω, παρ' όλο που ή ελεύθερη θέληση μας, παρ' όλο που μια φωνή από μέσα μας, ή συνείδηση μας, διαμαρτύρεται (και το ξέραμε, ότι μας συμβαίνουν και κάτι τέτοια), τότε εμείς τον βάζομε τον εαυτό μας να αμαρτήσει. Εμείς τον πειθαναγκάζομε τον εαυτό μας, να αμαρτήσει. Εμείς εξαναγκάζαμε τον εαυτό μας, να αμαρτήσει. Εμείς τον υποχρεώνομε τον εαυτό μας, να αμαρτήσει. Έτσι δεν είναι; Πόσο θαυμάσια θα ήταν ή ζωή μας, αν οι άνθρωποι πρόσεχαν και φύλαγαν την συνείδηση τους! Τότε δεν θα χρειάζονταν ούτε αστυνομία• ούτε δικαστήρια• ούτε φυλακές• τίποτε. Οί άνθρωποι θα φύλαγαν ό ένας τον άλλο. Γιατί θα εφοβούντο την αμαρτία. Και αμαρτία είναι το να λύπησης τον Θεό. Και ό φόβος μη λύπησης τον Θεό, είναι ή αγάπη προς τον Θεό.
2. Ερώτηση: Έχουν και οι άπιστοι συνείδηση;
Απάντηση: Βεβαιότατα! Είναι μια ιδιότητα, που μας την δίνει ό Θεός, σαν από νόμο φυσικό, μέσω των γονέων μας. Μα ή συνείδηση εξελίσσεται σ' αυτούς πολύ ασθενικά και πολύ άσχημα. Ενώ αντίθετα ή συνείδηση, ή αγιασμένη με το άγιο βάπτισμα και (ακόμη περισσότερο) με τα άγια μυστήρια αποβαίνει πολύ σαφής, λεπτή και τρυφερή. Και όσο πιο πολύ την καθαρίζουμε με την μετάνοια, τα δάκρυα και την εξομολόγηση, που είναι ό κατ' εξοχήν καθαρισμός, τόσο πιο πολύ τα αισθάνεται όλα καλλίτερα. Να γιατί, κάτι πελώριοι αγωνιστές του Θεού, ήταν τόσο εκπληκτικά ευαίσθητοι Στην αγάπη και στην αμαρτία! Και ακριβώς εδώ ευρίσκεται το νόημα της τελειοποιήσεως τους.
3. Ερώτηση: Πάτερ, Τι γίνεται, όταν ή συνείδηση σκοτιστεί; Από που πρέπει να αρχίσει ο άνθρωπος τότε; Μπορεί να την ξαναβρεί, την καθαρότητα της συνείδησης του;
Απάντηση: Βεβαιότατα. Πρέπει να αγωνισθεί να ξεπλύνει, όσο πιο καλά μπορεί, από επάνω του αυτόν τον μολυσμό. Με το μυστήριο της μετανοίας. Δηλαδή οφείλει, όχι απλώς να πάει στον παπά να εξομολογηθεί - αυτό είναι κάτι το πολύ μικρό -, αλλά να επιβάλει στον εαυτό του για ένα τουλάχιστον δεκαπενθήμερο αυστηρή νηστεία να καθίσει να διαβάζει τον κανόνα της μετανοίας ή την παράκληση, σαν κανόνα μετανοίας. Και πάνω από όλα, οφείλει να κλαίει για την αμαρτία του και να ζητεί βοήθεια να μην ξαναπέσει! Μετά, πρέπει να πάει στον παπά και να ξαναεξομολογηθή. Να έτσι αγιάζεται ό άνθρωπος με το μυστήριο της μετανοίας. Έτσι ξεχνιέται ή αμαρτία ή ή κακή συνήθεια. Και δεν επαναλαμβάνεται.
4. Ερώτηση: Πάτερ, γιατί σήμερα δεν κατέχει πια ή νηστεία την πρώτη θέση; Γιατί την αγνοούν σχεδόν παντού; Μήπως είναι ένας τύπος;
Απάντηση: Επειδή ή έννοια της αγάπης του Θεού, και ή έννοια της σωτηρίας μας και της αιώνιας ζωής, τώρα όλο και πιο πολύ παραμερίζονται από την ζωή μας.
Ερώτηση; Πάτερ, έχουν ειπεί, ότι ή νηστεία είναι μητέρα όλων των αρετών.
Απάντηση: Ναι, μητέρα όλων των αρετών είναι ή εγκράτεια.
Ερώτηση: Την εγκράτεια επιτρέπεται να την καταφρονούμε;
Απάντηση: Ποτέ! Ποτέ!!!. Αυτό θα ήταν φοβερό. Ξέρομε, Τι είδους μετάνοια έχουν οι μη Ορθόδοξοι, που δεν έχουν νηστεία! Ποτέ δεν ανακαινίζονται! Και ποτέ δεν μπορούν να κόψουν μια αγαπημένη τους αμαρτία. Γιατί μόνη της ή μετάνοια χωρίς εγκράτεια δεν μπορεί να μας πάει στον Θεό. Κάθε μεταμέλεια, κάθε πράξη μετανοίας, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εγκράτεια. Φαντάσου για μια στιγμή, πώς έφαγες του σκασμού και μετά θέλεις να βάλεις τον εαυτό σου σε μετάνοια. Θα βγει τίποτε; Όλο και περισσότερο θα πέφτεις στην αμαρτία. Οι δαίμονες θα σε σπρώχνουν στην αμαρτία από φιλαυτία: «Λυπήσου τον εαυτό σου! Γιατί το θεωρείς απαραίτητο; Δοκίμασε! Φάγε κάτι! Ενίσχυσε τις δυνάμεις σου! Ξάπλωσε. Ξεκουράσου»! Έτσι, οι δαίμονες δεν θα σε αφήνουν να μετανοήσεις. Και συ, θα τους ακούεις! Από φιλαυτία.
5. Ερώτηση: Μπορεί ό διάβολος να εμπόδιση την μετάνοια μέσω ανθρώπων; Ερωτώ, γιατί, - μόλις ό άνθρωπος αποφασίσει να μετανοήσει, να κάνη λίγη εγκράτεια, να τήρηση λίγο την νηστεία, - του ορμούν από όλες τις μεριές και του βάζουν τις φωνές: «Πήγαινε αναπαύου λίγο! Τώρα μας άρχισες και να μας νηστεύεις! Περιφρούρησε λίγο την υγεία σου! Χρειάζεται να έχομε λίγες δυνάμεις»! κ. ο. κ.
Απάντηση: Βεβαίως μπορεί. Επειδή μερικές φορές ό άνθρωπος παίρνει απόφαση να μετανοήσει και να διορθωθεί από υπερηφάνεια. Για να κερδίσει την υπόληψη του κόσμου. Και τότε το βλέπομε, ότι αυτό το καταραμένο «Εγώ», ή υπερηφάνεια, τον εμποδίζει! Και ό άνθρωπος, έτσι και του ορμίσει κάποιος με δυο λόγια, κάνει πίσω!
Ερώτηση: Γιατί; Δεν το αντέχει αυτό το χτύπημα;
Απάντηση: Και βέβαια δεν το αντέχει. Γιατί έχει φιλαυτία. Μα ή ταπείνωση αρχίζει εντελώς διαφορετικά. Αρχίζει με προσευχή. Ό άνθρωπος ζητάει βοήθεια. Και δύναμη να μισή την αμαρτία. Κύριε, βοήθει μοι. Ζητεί βοήθεια, για να έλθει στην ψυχή του αυτό το μίσος κατά της αμαρτίας. Γι' αυτό γίνονται τα αιτήματα «συγχώρεσε με» «βοήθησε με» «δώσε μου». Τα αιτήματα αυτά είναι ικανά να μεταστρέψουν και τον χειρότερο εγκληματία.
Στην ιερατική μου ζωή γνώρισα πόρνες, που δεν μπορούσαν ούτε να φαντασθούν, ότι θα μπορούσαν να ζήσουν χωρίς το πολυαγαπημένο τους πάθος, χωρίς την πολυπόθητη τους ηδονή! Και όμως αυτές, επειδή από την μια μεριά τις βασάνιζε ή συνείδηση, και από την άλλη πίστευαν στον Θεό, το έλεος του Θεού τις έφερε σε μένα. Και να μου ήλθαν! Στην αρχή χρειάσθηκε να κάμουν μια τρομερή πίεση στον εαυτό τους, για να μπορέσουν να έλθουν να σταθούν απέναντι μου. Μα σιγά-σιγά συνήθισαν. Και με επεσκέπτοντο αρκετά συχνά. Και μέσα σε ένα περίπου χρόνο, την άφησαν την αμαρτία εντελώς. Και ενθυμούντο το παρελθόν τους με ένα φοβερό μίσος, με αηδία και με δάκρυα. Αυτά βέβαια δεν είναι «ιστορικά γεγονότα»! Μα είναι κάτι που έγινε. Και μια από αυτές τις «κυρίες» τώρα είναι μοναχή. Και μάλιστα μεγάλη μοναχή. Και κανείς δεν θα μπορούσε να το φανταστή, ακόμη κι αν του το έλεγαν, ότι αυτή υπήρξε από τέτοια. Γιατί ή μετάνοια όχι μόνο θεραπεύει, αλλά και ξανανιώνει τον άνθρωπο! Μα να, ό σατανάς σε παγιδεύει. Σου εμφυσάει την σκέψη, πώς δεν θα μπόρεσης ποτέ να νικήσεις την αμαρτία. Ή σκέψη αυτή είναι δαιμονική παγίδα, δαιμονικός λογισμός.
Κάποτε ήλθε σε μένα ένας μεγάλος κλέφτης. Η κλεψιά του είχε γίνει πάθος. Δεν μπορούσε πια να μην κλέβει! Μα με την μετάνοια έγινε πολύ καθαρός άνθρωπος. Τα επέστρεψε όλα, όσα είχε κλέψει. Μετανόησε σωστά. Γιατί αυτή είναι ή απόδειξη, ότι κάποιος μετανόησε ειλικρινά. Σήμερα είναι ένας ευτυχισμένος οικογενειάρχης. Δεν θέλει ούτε να θυμάται, Τι ήταν. Το μισός κατά της παλιάς του ζωής τον θεράπευσε. Από όλα. Ακόμη και από τον φόβο, ότι δεν θα τον συγχώρηση ό Θεός. Ο Κύριος του τα συγχώρησε όλα από την στιγμή, που μίσησε την επιθυμία να παίρνει τα ξένα πράγματα. Βέβαια εχρειάσθη ένα αρκετά μεγάλο διάστημα πάλης. Στο διάστημα αυτό εχρειάσθη να έρχεται σε μένα πολύ συχνά. Τον δεχόμουν, όποτε ήθελε. Είτε ήμερα ήταν, είτε νύχτα! Και φυσικά, τον καταταλαιπώρησαν τα δαιμόνια. Στην αρχή με μισούσε. Και με έβριζε. Μα με άκουε. Και υπάκουε. Τα έκανε όλα, όσα έπρεπε και του όριζα, ευθύς εξ αρχής. Και έκανε τις προσευχές, που του επέβαλλα. Και επέστρεφε τα κλεμμένα.
6. Έκαστος, εν ω εκλήθη
1. Θυμάμαι, είχα βρεθεί πολλές φορές σε δύσκολη θέση. Μα δεν ήμουν ποτέ μόνος. Γιατί πάντοτε με συνόδευε ή δύναμη της πίστεως. Και όλα εκείνα, που επήρα από τους πατέρες μου, τους πνευματικούς μου οδηγούς.
Και κυρίως ή προσευχή.
Ήμουν συνεχώς μοναχός μου. Ολομόναχος.
Είχα έτσι (ας έχη γι' αυτό δόξα ό Κύριος!) την μεγάλη ευκαιρία, να ρίξω μια ματιά βαθιά στον εαυτό μου. Σε μια τέτοια κατάσταση δεν ελπίζεις σε κανένα και σε τίποτε! Μόνο στην καλοσύνη του Κυρίου: «και οίς επίστασαι κρίμασι»!
Και μερικές φορές συμβαίνει!... Συνέβη σε μένα!... Σε σας συμβαίνει κάτι διαφορετικό.
Ό Θεός σας έδωκε πνευματικό πατέρα. Σε σας ή ευκαιρία είναι εντελώς διαφορετική. Εγώ τον Θεό τον εύρήκα με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
2. Προσπαθήσατε να το φανταστείτε: Σε ηλικία δώδεκα χρόνων ευρήκα, με το έλεος του Θεού, τον Κύριο και την Ορθοδοξία. Εντελώς μόνος μου. Εγώ, ένα αλητάκι! Ό Έντυ. Το Έδουαρδάκι! Χρειάσθηκε να έρθω σε αντίθεση με τον πατέρα μου, την μητέρα μου, τον αδελφό μου και όλο το συγγενολόι μου. Και τότε καθόμουν και παρακαλούσα τον Θεό, να μη ταλαντευτώ, να μη κλονισθώ. Ούτε να χτυπηθώ μαζί τους. Ούτε να στραφώ εναντίον τους. Και, για να γίνη αυτό, - όπως και έπρεπε και εγώ ήθελα - όφειλα να ζω πνευματικά.
Ή κατάσταση αυτή με έκανε να γνωρίσω τότε, δώδεκα ετών αγόρι, την καλογερική. Τότε, μικρό ακόμη αγόρι, κατάλαβα, «κάτι» που ποτέ δεν θα μου το έλεγαν! Σ' αυτό με οδήγησε ό ίδιος ό Θεός με τον δικό του τρόπο.
3. Και όταν πια πείσθηκα, ότι ή Ορθοδοξία είναι ό μόνη αλήθεια επάνω στην γη, ή μόνη κοινωνία χάριτος, που διατηρείται από τίς κατακόμβες, από τους αγίους αποστόλους, από τον Κύριο, μέχρι σήμερα, κατάλαβα, πώς δεν μου έλειπε τίποτε! Από έκει και πέρα όλα τα βλέπω κάτω από αυτό το πρίσμα. Ή ορθοδοξία είναι πια το νόημα της ζωής μου. Ή αιώνια αιωνιότητα και ή οδός της σωτηρίας, ευρίσκονται μόνο δια της ορθοδοξίας. Με άλλα λόγια ή Ορθοδοξία και το ότι είμαι στην Ορθοδοξία, στην αυλή της Εκκλησίας, μου εξασφαλίζει την σωτηρία μου, αν βέβαια και εγώ τηρήσω τον νόμο του Χριστού και τίς διδαχές της Ορθόδοξου Εκκλησίας μας. Βοήθεια μου είναι οί πατέρες της Εκκλησίας, οί διδάσκαλοι της Εκκλησίας, οί ποιμένες της. Όχι άλλοι.
Οι άλλοι, μόνο θα με δυσκολεύσουν και θα με εμποδίσουν. Καιρός λοιπόν, να τους παραμερίσω από την ζωή μου.
Μοναχός σημαίνει «μόνος».
Σημαίνει, είσαι ένας μόνος με τον εαυτό σου πάντοτε μόνος! Όχι επειδή δεν εμπιστεύομαι σε κανένα. Όλους τους αγαπώ.
Σε όλους εμπιστεύομαι.
Μα καλλίτερα, μόνος με τον εαυτό μου. Μόνος στον εαυτό μου. Και γι' αυτό, ή παιδική προσευχή μου στον Ιησού, το «ελέησον με», δεν έπαψε να μου είναι συντροφιά, και όταν βρέθηκα στην φυλακή! Και έτσι δεν φοβήθηκα.
Μιλάω νια το 1919, τον Δεκέμβριο. Ναι, και τότε εγώ δεν φοβήθηκα! Γιατί δεν ήμουν μόνος. Μαζί μου ήταν και Κάποιος Άλλος! Τι δύναμη! Τι ακτίνα χαράς! Με έστησαν στον τοίχο! Μα εγώ ήμουν γεμάτος γαλήνη! Και έτσι έπρεπε. Γιατί με κοίταζε Εκείνος! Με έβλεπε Εκείνος! Εκείνος είχε επιτρέψει να μου συμβεί και αυτό. Γιατί έτσι έπρεπε.
Εγώ ήξερα, πώς είχα έλθει στον κόσμο όχι νια απώλεια, αλλά για αιώνια σωτηρία!
7. Όταν ήμουν στο μοναστήρι του αγίου Σάββα Κρίπετσκι...
Πολύ πιο παλιά είχα δοκιμάσει μια εκπληκτική έλλαμψι θείας χαράς! Ξέρετε γιατί; «Ό εν παντί καιρώ και πάση ώρα, εν ουρανό και επί γης προσκυνούμενος και δοξαζόμενος, Χριστός ό Θεός». Ήταν ή πρώτη προσευχή πού έμαθα. Την διάβαζα εκατό φορές την ήμερα! Ούτε το «Πάτερ ημών», ούτε το «Άγιος ό Θεός», αλλά το «Ό εν παντί καιρώ και πάση ώρα».
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ό εν παντί καιρώ και πάση ώρα,
εν ούρανώ και επί γης,
προσκυνούμενος και δοξαζόμενος Χριστός ό Θεός
ό μακρόθυμος, ό πολυέλεος, ό πολυεύσπλαχνος
ό τους δικαιους αγαπών ''
και τους αμαρτωλούς ελεών ό πάντας καλών προς σωτηρίαν
δια της επαγγελίας των μελλόντων αγαθών.
Αυτός, Κύριε,
πρόσδεξαι και ημών εν τη ώρα ταύτη τάς έντεύξεις
και ίθυνον την ζωήν ημών προς τάς έντολάς Σου:
τάς ψυχάς ημών αγίασαν
τα σώματα άγνισον
τους λογισμούς διόρθωσαν -
τάς εννοίας κάθαρον
και ρύσαι ημάς από πάσης θλίψεως κακών και οδύνης
Τείχισον ημάς άγίοις Σου άγγέλοις
ίνα τη παρεμβολή αυτών φρουρούμενοι
και οδηγούμενοι καταντήσωμεν
εις την ενότητα της πίστεως
και εις την έπίγνωσιν της απροσίτου Σου δόξης
ότι ευλογητός ει εις τους αιώνας των αιώνων.
(Ή αγαπημένη προσευχή του στάρετς Σαμψών)
Και μετά έμαθα το «Ή έλπίς μου ό Πατήρ, καταφυγή μου ό Υιός, σκέπη μου το Πνεύμα το Αγιόν Τριάς Αγία, δόξα Σοι».
Είναι ή ευχή του αγίου Ίωαννικίου του Μεγάλου.
Καταπληκτική προσευχή. Δεν την χορταίνεις!
Θυμάμαι, έτρεχα κάποτε, αγοράκι ακόμη, μέσα στα σπαρμένα χωράφια, ανάμεσα στα πανύψηλα σπαρτά και την επαναλάμβανα.
Ομοίως με κατέπλητταν τα λόγια του Ευαγγελίου (Ματθ. 11,27):
«Πάντα μοι παρεδόθη παρά του Πατρός μου. Και ουδείς επιγινώσκει τον Υιόν, ειμή ό Πατήρ. Ουδέ τον Πατέρα τις επιγινώσκει, ειμή ό Υιός και ω εάν βούληται ό Υιός αποκαλύψαι».
Να εδώ είναι ή ουσία!...
Την Παναγία την γνώρισα αργότερα.
Μετά έμαθα το «Καταξίωσαν, Κύριε». «Καταξίωσαν, Κύριε, εν τη εσπέρα ταύτη αναμαρτήτους φυλαχθήναι ημάς».
Θυμάμαι, έτρεχα, αγοράκι τότε, μέσα στο δάσος και έλεγα την θαυμάσια αυτή προσευχή: «Καταξίωσαν, Κύριε».
Έγινε μέσα μου τραγούδι. Δεν τα ήξερα τα αρχαία σλαβονικά. Μου ήταν λοιπόν πολύ δύσκολο να καταλάβω τα νοήματα της.
Την έμαθα στο ψαλτήρι.
'Πήγαινα σε κάθε ακολουθία. Μα μυστικά από τους γονείς μου. Μου άρεσαν φοβερά. Γι' αυτές τις προσευχές πήγαινα στην Εκκλησία! Ή λειτουργία μου ήταν ακατανόητη. Αυτή ή κλίση της καρδιάς μου, ήταν ή κλήση της καρδιάς μου. Έτσι δεν είναι; Βλέπετε; Δοκιμάζετε κατάπληξη! Ό καθένας έχει ένα δικό του τρόπο. Ό καθένας ζει με τον δικό του τρόπο. Και καλείται στη σωτηρία ό καθένας μας με ένα εντελώς ιδιότυπο, δικό του, τρόπο.
Υπάρχουν μερικοί, πού όταν μετανοήσουν για τις αμαρτίες τους, γίνονται εξαιρετικοί δούλοι του Χριστού. Από φόβο. Επειδή τρέμουν την ανταπόδοση! «Κύριε, μη με τιμωρήσεις! Σου υπόσχομαι... Έχεις το δικαίωμα... Μπορείς... Μόνο μη με καταδικάσεις. Μη με τιμωρήσεις». Αυτή είναι ή αρχή της επιστροφής στον Θεό.
Όταν ό άνθρωπος προσεύχεται έτσι, επίμονα και σταθερά, με φόβο και τρόμο, και το ξέρει και το συνειδητοποιεί, ότι ό νόμος της ανταπόδοσης δεν έχει ατονήσει και ότι γίνεται ανταπόδοση και εδώ στην γη. Και γι' αυτό συντετριμμένος κραυγάζει: «Ελέησε με, Κύριε. Τιμώρησε με. Εδώ. Όχι εκεί»! Αυτή είναι ή δεύτερη βαθμίδα.
Μετά ό άνθρωπος μαθαίνει να λέγει το «ελέησε με» με διάφορες μορφές: π. χ. με την ευχή του Ιησού κ. ο. κ. Και έτσι φθάνει σε τέτοια ύψη μετανοίας, πού προκαλούν θαυμασμό και απορία!
Ας θυμηθούμε τον ιερομόναχο π. Σεραφείμ, τον έγκλειστο. Ήλθε σε μετάνοια ως εξής: Σε μια στιγμή είδε πόσο ακάθαρτη, και πόσο ανόητη, ήταν ή ζωή του! Και γύρισε στον Θεό σε μια νύχτα. Επήγε στον μητροπολίτη Αντώνιο Βατκόφσκι στην Αγία Πετρούπολη, και τον παρεκάλεσε να τον κάμει μεγαλόσχημο μοναχό. Και πράγματι τον έκλεισαν σ' ένα κελί. Έβαλαν αμπάρες. τον κλείδωσαν. Και άφησαν μόνο ένα παραθυράκι. Να του δίνουν νερό και λίγο φαγητό. Είκοσι οκτώ χρόνια πέρασε σ' αυτή την εγκλείστρα. Στο τέταρτο έτος της έγκλειστης εκεί ζωής του έλαβε το διορατικό χάρισμα. Και άρχισε να εξομολογεί ανθρώπους από μέσα! Χωρίς να ανοίγει! Χωρίς να βλέπει πρόσωπα! Χωρίς να ξέρη ονόματα! Στο τέταρτο έτος της μετανοίας του!
Και μετά; Άρχισε να εκδιώκει τους δαίμονες. Κυριολεκτικά τον έτρεμαν. Πήγαιναν να τον πειράξουν. Μα αυτός τους έβλεπε, όπως εμείς βλέπομε το σκυλί, την γάτα, το ποντίκι. Και τους κυνηγούσε. Και τους τιμωρούσε. Είχε το δικαιωμα να τους χτυπάει. Τους χτυπούσε με το μαστίγιο. Τους κυνηγούσε με το φλιτζάνι το τσάι, με την λεκάνη! Έσκουζαν, τσίριζαν, ούρλιαζαν! Και οί άλλοι μοναχοί άκουαν. Και το καταλάβαιναν, ότι τους μάστιζε.
Το παραθυράκι είναι κλειστό. εμείς δεν βλέπομε τίποτε. Μας ερωτάει: «Μου απολύσατε τίς γάτες και τα σκυλιά»; Τους διάταζε να φύγουν. Τους κυνηγούσε. Μετά έβαζε στον εαυτό του κανόνα σιωπής. Και όταν τα δαιμόνια τον πείραζαν πολύ σκληρά, έκλαιγε. Έκλαιγε ολόκληρες νύχτες με λυγμούς. Τι να έκανε; Μερικές φορές ξεχνούσε τον κανόνα της σιωπής και διάβαζε τίς προσευχές του δυνατά. Και οί μοναχοί ήξεραν, πώς προσεύχεται φωναχτά, επειδή τον ενοχλούν οί δαίμονες. Ήταν και αυτό μια ιδιότυπη στροφή στον Θεό.
Άλλος ευρίσκει την οδό στην ομολογία. Π.χ. ή μακαρίτισσα ή Ντούσια. Όταν ακόμη πήγαινε στο δημοτικό σχολείο είχε ένα βαθύ πόθο να ομόλογη τον Κύριο. Ερχόταν σε διάλογο και σύγκρουση με τους δασκάλους της και τους συμμαθητές της. Το αισθανόταν ανάγκη να παρέμβει με θάρρος και τόλμη, όταν τους άκουε να λένε λόγια ανευλαβή. Και παρενέβαινε με αποφασιστικότητα. Της έδινε χαρά, όταν την ειρωνεύονταν, όταν της έλεγαν πώς θα έπρεπε να γίνη και αυτή άθεη, να γραφτή στην Κομμουνιστική Νεολαία, κ. ά. Αυτά την έκαναν όλο και περισσότερο να ανεβαίνει!... Και τελικά, ή αγάπη της προς τον Θεό ευρήκε τον δρόμο για το μοναστήρι. Ένας ακόμη τρόπος. Ένας ιδιότυπος τρόπος.
Δεν θα σας ειπώ, Τι ήταν. Τι ζωή έκανε, Τι έργα, και Τι μυαλό είχε. Ούτε πόσο αγαπούσε τον Άββά Δωρόθεο και την Κλίμακα. Τα ήξερε τα βιβλία αυτά άπ' έξω! Τα έλεγε άπ' έξω χωρίς καμιά πουθενά δυσκολία! Είχε φτάσει στο σημείο, ή σκέψη της να είναι ή σκέψη της Κλίμακας! Γι' αυτό και ό Θεός την παρέλαβε. Την επήρε από τον σκοτεινό αυτόν κόσμο.
8. Η Θεία Λειτουργία
1. Την ώρα πού ή θεία λειτουργία τελείται στην γη, στο Ναό, τελείται και μια άλλη λειτουργία στον Ουρανό.
Αυτό το έδειξε ό Θεός σε έναν άνθρωπο σε κάποιο μοναστήρι.
Είχε διακόνημα να καθαρίζει τον πρόναο του καθολικού της Μονής. Ένας άλλος νεαρός μοναχός σκούπιζε τον χώρο από την Ωραία Πύλη μέχρι την πύλη της Εκκλησίας. Την ίδια ώρα γινόταν ή λειτουργία. Προσευχόταν λοιπόν για τον εαυτό του, όπως μπορούσε, με την απλότητα της καρδιάς του. Ξαφνικά στρέφει το βλέμμα του προς τα άνω και βλέπει τον ουρανό ανοιχτό και μια Αγία Τράπεζα. Μπροστά στην Αγία αυτή Τράπεζα ήσαν τρεις αρχιερείς γονατιστοί. Παράπλευρα έστεκε μια χορωδία με απερίγραπτη ομορφιά. Γινόταν ή θεία λειτουργία. Ολόκληρη. Την τελούσαν άγιοι ιεράρχες. Ιεράρχες σαν τους Βασίλειο, Γρηγόριο και Ιωάννη, σαν τους Αθανάσιο και Κύριλλο, τους οικουμενικούς διδασκάλους.
Έστάθη ό μοναχός περισσότερο από μισή ώρα ακίνητος και έβλεπε. Σαν να είχε μαρμαρώσει! Όταν ή λειτουργία τελείωσε και οί αδελφοί έφευγαν από την Εκκλησία, είδαν τον μοναχό αυτό να στέκει ακόμα ακίνητος. Ή σκούπα του είχε φύγει από τα χέρια. Σαν στήλη άλατος! Μουσκεμένος από τα δάκρυα. Κυριολεκτικά μουσκεμένος! Τον πήραν με προσοχή από το χέρι και, χωρίς να τον ερωτήσουν τίποτε, τον επήγαν στο κελί του. Έμεινε και στο κελί του μερικές ώρες σαν αποβλακωμένος. Μετά ήρθε ό πνευματικός. Τον ησύχασε. Και όταν συνήλθε, τον επήγε στον ηγούμενο. Και εκεί, μπροστά στον ηγούμενο, τα είπε όλα, Οσα είδε.
2. Να γιατί δεν πρέπει να χάσκετε.
Να γιατί σας λέγω, πώς πρέπει να έχετε πάντοτε νίψη. Μην ασχολείσθε με την κουζίνα σας! Με τίποτε να μην ασχολείσθε! Αν είσθε έξω από την Εκκλησία, να κάθεστε σε μια ακρούλα και να προσεύχεσθε. Να διαβάζετε το Ευαγγέλιο- τον Κανόνα στον γλυκύτατο Ίησοϋ' την Παράκληση. Καλύψατε την ώρα. Να αρχίζετε στις 10:00' και να τελειώνετε στις 12:30'. Ό πατριάρχης μας αυτήν την ώρα κάνει την λειτουργία. Συνήθως στις 12:20' κοινωνεί. Δέκα λεπτά θέλει να κοινωνήσει ό ίδιος. Μετά κοινωνεί τους συλλειτουργούς ιερείς και διακόνους. Και περίπου στις 12:35 πηγαίνει στο κατάλυμα του, όπου και του προσφέρουν κάτι να ποιεί. Και εκεί διαβάζει την Ευχαριστία. Την διαβάζει μόνος του. Ό γεροντότερος πρωτοπρεσβύτερος στέκει και περιμένει να τελειώσει. Γιατί ό Πατριάρχης δεν θέλει να ανακατεύονται στις προσευχές του άλλοι. Ό αγιότατος Πατριάρχης Αλέξιος την Ευχαριστία την διάβαζε πολύ αργά. Έκανε περίπου δέκα λεπτά. Διάβαζε. Διάβαζε. Ξαναδιάβαζε. Ήταν άνθρωπος προσευχής. Μεγάλος άνθρωπος προσευχής. Και όταν την χόρταινε πια, έγνεφε να του πάρουν το βιβλίο. Τότε έρχεται ό πρωτοπρεσβύτερος και του δίνει κάτι να ποιεί. Πίνει μια γουλιά, σκουπίζει λίγο το στόμα του, παίρνει ένα μικρό κομματάκι κατακλαστό (αντίδωρο) και... αυτό είναι όλο! Μετά έρχονται οί ιερείς να πάρουν την ευχή του! Τι ειρηνικός άνθρωπος ήταν! Όλο με το χαμόγελο! Κατέβει τώρα στην γη! Μα και στην μαύρη γη όρθιος στέκει!
Αυτές τις ώρες, να τις έχετε ιερές. Να μην ασχολείσθε με τίποτε. Και ποτέ - μα ποτέ να μη βρίσκεσθε στην κουζίνα σας! Να μην ασχολείστε ούτε καν να επιβλέπετε κάτι! Με τίποτε! Τις Κυριακές και τις Μεγάλες Εορτές. Τις δώδεκα εορτές. Τις Δεσποτικές και τις Θεομητορικές εορτές. Τις εορτές των μεγάλων εορταζόμενων Αγίων. Των Αγίων Αρχαγγέλων. Του προστάτου σας Αγίου, του οποίου φέρετε το όνομα. Αν αυτά τα τόσο απλά δεν τηρούμε, θα τον χάσομε τον φόβο του Θεού. Και όταν τον χάσομε, θα καταντήσομε ως ό εθνικός και τελώνης, άθεοι. Τόσο πολύ αδειάζομε, ώστε να καταντάμε ως ό εθνικός και ό τελώνης.
3. Κάποιος ιερομόναχος λειτουργούσε.
Στο «τα Αγια τοις Αγίοις» αναπήδησε από το άγιο Ποτήρι μια φλόγα. Δεν Κατέβει ή φλόγα. Αναπήδησε! Και αυτό συνέβη στις ήμερες μας τις πονηρές: στην εποχή της αποστασίας. Και ήταν ένας τυχαίος ιερομόναχος.
Ερώτηση: Βέβαια εμείς δεν το βλέπομε. Όμως κατεβαίνει και τώρα σε κάθε λειτουργία πυρ από τον Ουρανό;
Απάντηση: Πώς όχι; Μόνο πού δεν το βλέπομε με τα σωματικά μας μάτια. Μα και δεν θα μας ωφελήσει να το ιδούμε. Γιατί είμαστε υπερήφανοι, ματαιόδοξοι, φιλόδοξοι. Και θα μας έβλαπτε. Και τους διαβόλους για τον ίδιο λόγο δεν τους βλέπομε. Γιατί δεν θα μας ήταν ωφέλιμο. Μπορεί και να υπερηφανευόμαστε. Βέβαια μπορεί και να γινόμαστε έτσι ακλόνητα πιστοί. Μα θα υπερηφανευόμαστε! Και όποιος αισθάνεται πνευματική αυτάρκεια, καταφρονεί την πίστη.
4. Να ένα ενδιαφέρον, περίπλοκο και δύσκολο ζήτημα: Ποια είναι ή συμμετοχή του λαϊκού, του κάθε ανθρώπου, του μη Ιερωμένου, στην λειτουργία;
Συνήθως να πώς μετέχετε! Συνήθως την λειτουργία δεν την παρακολουθείτε, όπως πρέπει! Γιατί δεν παρακολουθείτε την κάθε λέξη από αυτά, πού ψάλλουν και διαβάζουν! Ουσιαστικά συμμετέχετε μόνο με την αισθητή σας ύπαρξη, με την σωματική παρουσία σας! Για αυτό και τόσο σπάνια παίρνετε από την λειτουργία παρηγοριά, χαρά, ξανάνιωμα.
Επάνω από όλα πρέπει να φροντίζετε να έχετε ειρήνη. Άμα έλθεις στην λειτουργία, χωρίς να έχεις ειρήνη, πώς θα λάβεις χαρά; Μετά χρειάζεται και ή συμμετοχή: Να παρακολουθείτε δηλαδή ένα-ένα τα λόγια, πού ψάλλομε και διαβάζαμε.
Να αγωνίζεσθε να προσέχετε. Να μη επαφίεσθε στην διάθεση της στιγμής. Να αγωνίζεσθε να την υπερνικάτε αυτήν την συναισθηματική διάθεση, αυτό το παράλογο ξεπέταγμα. Μόνο τότε θα μπορέσετε να παρακολουθείτε και να καταλαβαίνετε τα λόγια. Και ποτέ να μη χάνετε την αίσθηση, ότι ευρίσκεστε ενώπιον του Κυρίου. Ή αίσθηση αυτή μερικές φορές είναι μόνο του νου, ενέργεια νοερή, χωρίς συμμετοχή των συναισθημάτων. Ό συναισθηματισμός στην θεία λατρεία είναι κάτι το ξένο στην Ορθοδοξία. Να γιατί και ή χορωδιακή μας ευρωπαϊκή μουσική συχνά μας εμποδίζει στην προσευχή μας! Γιατί εισάγει στη ζωή μας το στοιχείο του συναισθηματισμού. Επάνω από όλα πρέπει να φροντίζομε, ή προσευχή να γίνεται μέσα μας. Τα λατρευτικά άσματα απλώς πρέπει να είναι το περιβάλλον, μέσα στο όποιο αναπτύσσεται! Αν δεν αρχίσει ή προσευχή να γίνεται μέσα μας, ποτέ δεν θα μπορέσομε να μπούμε μέσα στον εαυτό μας. Να γιατί είναι τόσο έντονη ή σύσταση, και να πηγαίνομε στην Εκκλησία, και να ασχολούμεθα με την ευχή του Ιησού. Όταν κουραζόμαστε από την ευχή, τρέχομε στην θεία λατρεία. Όμως προσοχή. Δεν θα είναι ορθόδοξο, να αποφεύγομε συστηματικά κάθε είδους συναισθηματική συμμετοχή στην λατρεία.
Ακούτε συχνά, ότι είναι αξιοσύστατη ή συμμετοχή όλου του λαού στην ψαλμωδία. Ή κοινή ψαλμωδία δεν προκαλεί τόσο εντόνους συναισθηματισμούς, όσο ή πολυφωνική μουσική.
Να γιατί ό απλός λαός, πού δεν καταλαβαίνει την πολυφωνική και την κλασσική μουσική, προσεύχεται! Ενώ ή λεγομένη ίντελιγκεντσια, οι κουλτουριάρηδες, πού αγαπούν την κλασσική μουσική, προσεύχονται μόνο συναισθηματικά! Και έτσι, δεν παίρνουν ποτέ από την προσευχή τους χάρη και παρηγοριά. Όλη ή ουσία της συμμετοχής μας στην λατρεία έγκειται, στο ότι πρέπει οπωσδήποτε να σπρώξομε τον εαυτό μας, να αισθάνεται την κάθε λέξη των ευχών και των ασμάτων μας- με άλλα λόγια, να προσεύχεται νοερά...
6. Πρέπει να μάθομε, να προσευχώμεθα! "Όχι να διαβάζομαι. Να προσευχώμεθα!
Πρέπει να προσευχώμεθα με απλότητα και φυσικότητα. Σαν να κουβεντιάζουμε. Να μην αφήνομε ποτέ την ανάγνωση μας να καταντάει μηχανική. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο με δουλειά. Πολλή δουλειά. Συνεχή και αδιάκοπη δουλειά. Επίμονη δουλειά. Δουλειά επάνω στον εαυτό μας.
Και να παρακαλούμε: «Δίδαξε με, Κύριε, να προσεύχομαι. Δεν ξέρω να προσεύχομαι». Αυτός ό στεναγμός, αυτός ό λυγμός, πρέπει να βγαίνει χρόνια από το στόμα μας. Και ό Κύριος θα μας επισκεφθεί. θα έλθει ξαφνικά. Θα διανοίγει ό νους μας. Και θα μας αποκάλυψη το μυστικό: πώς πρέπει να προσευχώμεθα, και Τι είναι ή προσευχή.
Μερικές φορές αυτό το μυστικό μας αποκαλύπτεται μέσα στην λειτουργία, όταν κοινωνούμε των αγίων μυστηρίων. Και άλλοτε στο σπίτι μας. Μας αποκαλύπτεται μετά από συνεχή και επίμονο στεναγμό: «Μάθε με, Κύριε, να προσεύχομαι! Δίδαξε με να προσεύχομαι! Μόνο να διαβάζω ξέρω. Να προσεύχομαι, δεν ξέρω»! Και ό Κύριος θα μας διδάξει, και Τι είναι ή προσευχή και πώς πρέπει να προσευχώμεθα. Μα τότε θα χρειασθεί, συ να φύλαξης πια τον εαυτό σου από κάθε θανάσιμη αμαρτία και κάθε απροσεξία... και να παρακαλείς, να μη σου ξαναπάρει ό Θεός το χάρισμα το μεγάλο αυτό απόκτημα αυτόν τον αγιασμό της καρδιάς και του νου.
7. Γνώριζα ένα ιερέα, πού δεν μπόρεσε ποτέ να μάθη να προσεύχεται.
Μια φορά λοιπόν, την ώρα πού κοινωνούσε, επήρε το άγιο Σώμα του Κυρίου μας με το αριστερό του χέρι, το έβαλε επάνω στο δεξί, όπως συνήθως το βάζομε, και άρχισε να διαβάζει, όπως συνήθως, την ευχή: «Πιστεύω, Κύριε, και ομολογώ». Όταν την τελείωσε άρχισε, ενώ από τα μάτια του έρεαν σαν ποτάμι τα δάκρυα, να παρακαλεί θερμά και ταπεινά: «Μάθε με, Κύριε, να προσεύχομαι. Δεν έμαθα ακόμη να προσεύχομαι. Απλώς διαβάζω τις ευχές. Δεν ξέρω καθόλου να προσεύχομαι».
Το πρόσωπο του εφωτίσθη από ένα τέτοιο αόρατο φως, όπως ό ίδιος έλεγε, και μέσα του άνοιξε ένας άλλος νους. Άρχισε τότε να διαβάζει για δεύτερη φορά το «Πιστεύω, Κύριε, και ομολογώ», χωρίς να σηκώνει τα μάτια του από το άγιο Σώμα του Κυρίου. Ό Διάκονος το παρατήρησε, ότι δεν σηκώνει τα μάτια του από το Σώμα του Κυρίου. Τον πλησίασε και του ψιθύρισε: «Άντε, Δέσποτα. Ό κόσμος περιμένει».
Τελείωσε το Κοινωνικό. Έγινε ένα χάσμα σιγής. Το καταλαβαίνει, πώς πρέπει πια να κοινωνήσει. Μα δεν μπορεί! Όσο κι αν προσπαθεί! Όσο κι αν το θέλει! Στέκει σαν να τάχε χαμένα, σαν να έγινε στήλη άλατος. Γιατί κατάλαβε, Τι είναι ή προσευχή!
Σαν να αναστήθηκε.
Σαν να ξύπνησε από ένα παράδοξο ύπνο.
Από τότε κλαίει ασταμάτητα. Και ποτέ πια δεν μπόρεσε να στρέψη το βλέμμα του στο Πανάχραντο Σώμα του Κυρίου μας.
9. Ο Μητροπολίτης Βενιαμίν
1. Ό Ιερομάρτυς μητροπολίτης Βενιαμίν Καζάντσεψ πού εκτελέσθηκε με τυφεκισμό, ενώ έκανε κάποτε την θεία λειτουργία, είδε να κατεβαίνει στο άγιο Ποτήριο μια φλόγα πυρός. Όλοι μας την είδαμε. Ήταν κάτι το αισθητό. Μας το έδειξε ό Θεός, για να καταλάβουμε, ότι δεν ήταν ένας τυχαίος μητροπολίτης. Μια τεράστια φλόγα πυρός... επάνω από το άγιο Ποτήριο και μέσα στο άγιο Ποτήριο. Ή θεία χάρις. Ναι. Μα δεν το είδαν και όλοι. Σε μερικούς δεν εφανερώθη. Γιατί ανάλογα με τη ζωή τους, δεν αξιώνονται όλοι να ιδούν τέτοια πράγματα. Μόνο εκείνοι, των οποίων διανοίγονται τα μάτια της ψυχής. Μόνο εκείνοι, των οποίων τα μάτια εξακολουθούν να είναι μάτια ανθρώπινα. Ακόμη και οί συλλειτουργοί αρχιμανδρίτες και ηγούμενοι δεν το είδαν όλοι. Είδαν μόνο... τον θόρυβο. Άκουσαν τον θόρυβο. Και κατάλαβαν, πώς κάτι το παράξενο γίνεται στην αγία Τράπεζα. Μα, στην πραγματικότητα, τίποτε το παράξενο δεν είχε γίνει.
Κάτι το ανάλογο είχε γίνει και την ήμερα της κούρας μου- μια ήμερα πριν. Ό μητροπολίτης Βενιαμίν έφευγε από την Λαύρα με ένα κάρο. Ναι, επάνω σε ένα κάρο. Τότε δεν υπήρχαν ταξί. Τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα. Εγώ την ίδια ήμερα πήγαινα από τον Ναό της Παναγίας του Καζάν στην Λαύρα με τα πόδια. Συναντηθήκαμε. Και Τι βλέπω! Αντί για σταυρό με πετράδια, ό μητροπολίτης φορούσε ένα σταυρό αιματοπόρφυρο.
Ερωτώ τον Δεσπότη:
— Γιατί, Γέροντα, κόκκινο σταυρό;
Μου άπαντα:
— Θα γίνω μάρτυς. Αύριο θα με εκτελέσουν.
Τον έπιασαν στον δρόμο! Ενώ έφευγε! Ενώ περνούσε γρήγορα τα δρομάκια της Λαύρας του αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι στην Πετρούπολη. Μετά από λίγο καιρό, μήνα Αύγουστο, επήρα ένα κατακόκκινο, σαν πασχαλινό αυγό, κομποσχοίνι. «Δεν είναι δυνατόν, λέγω. Κάτι άσχημο συνέβη. Και είχε πράγματι συμβεί».
2. Είχε την αξιοθαύμαστη συνήθεια να διαβάζει την Ευχαριστία τρεις-τέσσερες φορές. Και δεν έβαζε τίποτε στο στόμα του, αν δεν τίς τελείωνε. Εκείνος πού του κρατούσε το βιβλίο, δεν το άντεχε: Μα Τι κάνει αυτός ό Δεσπότης; έλεγε. Διαβάζει- διαβάζει διαβάζει και δός του πάλι από την αρχή! και δεν αρχίζει καμιά ήμερα, αν δεν κάνη λειτουργία και δεν κοινωνήσει! Ποτέ! Και το πρωί! στις έξι είναι κιόλας στο πόδι! Και πότε κοιμόταν;
Αργά την νύχτα! Ξέρετε, Τι δουλειές είχε; Μα ήξερε καλά, ότι το μυστικό αυτής της καλής τέχνης (της τέχνης τεχνών και επιστήμης επιστημών), της καλής δηλαδή διακυβερνήσεως του ποιμνίου, είναι, η προσευχή
Και για αυτό νύχτες ολόκληρες τις περνούσε κάνοντας προσευχή στην Παναγία Μητέρα μας. Το κελί του είχε πάντοτε φως. Ήταν ένα μεγάλο κελί, γεμάτο εικόνες και κεριά. Δεν εύρισκες πουθενά σ' αυτό είδη πολυτελείας.
Συνήθως ήταν με το αντερί του και μια ζώνη δερμάτινη. Είχε μακριά μαλλιά και μια τεράστια πλατειά γενειάδα. Ήταν πάντοτε εύχαρις. Το πρόσωπο του έλαμπε. Αυτό είναι ένα σαφές δείγμα, ότι είχε μέσα του την ειρήνη του Θεού. Γιατί όποιος δεν έχει ειρήνη με τον Θεό, είναι γεμάτος δυστροπία, ταραχή, και απογοήτευση. Αυτό λοιπόν το θαυμάσιο χαμόγελο, έδειχνε ότι ζούσε εν τω Θεώ και για τον Θεό.
3. Ό Μητροπολίτης Βενιαμίν πυροβολήθηκε οχτώ φορές. Οϊ σφαίρες δεν τον έπιαναν!
— Άντε, παππούλη, τελείωνε τίς προσευχές σου!
Τότε εκείνος, αφού Τελείωσε την προσευχή του είπε:
— Ευλογητός ό θεός ημών...
Καινούργιος πυροβολισμός. Και ό Δεσπότης έπεσε νεκρός.
[Ό μητροπολίτης Πετρουπολέως Βενιαμίν Καζάντσεφ ήταν άνθρωπος γεμάτος σοφία, χάρη Κυρίου και δύναμη ψυχής. Παράλληλα ήταν τόσο απλός, ώστε οί Ρώσοι τον έλεγαν «ποπήκ», δηλ. παπαδάκι. Μα αυτό το παπαδάκι είχε μπει στις καρδιές όλων στην Πετρούπολη. Έτσι όταν το 1917 έγινε (νια πρώτη και τελευταία φορά στην Πετρούπολη-Λένινγκραντ) καθολική ψηφοφορία για την εκλογή μητροπολίτου, ό Βενιαμίν εξελέγη σχεδόν παμψηφεί, χάρις στην γενική αποδοχή του από όλους τους φτωχούς και ιδίως τους εργάτες, πού τον έβλεπαν σαν τον άνθρωπο, πού ήταν πιο κοντά τους από όλους.
Σαν μητροπολίτης ό Βενιαμίν έδειξε σπάνια θρησκευτική και κοινωνική δραστηριότητα.
Το 1921 στη Σοβ. Ρωσία ξέσπασε μια άνευ προηγουμένου στον κόσμο πείνα. Ή Σοβ. Κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε την περίπτωση και ζήτησε από την Εκκλησία να βοηθήσει για την αντιμετώπιση της καταστάσεως. Ό Πατριάρχης Τυχών δηλώνει, ότι παραχωρεί όλα τα τιμαλφή της Εκκλησίας, πλην εκείνων πού δεν επιτρέπεται να περιέλθουν σε κοινή χρήση (άγια αρτοφόρια και άγια ποτήρια). Ή Σοβ. Κυβέρνηση αρνείται να δεχθεί εξαιρέσεις. Τα θέλει όλα ανεξαιρέτως. Και αρχίζει ή δήμευση. Άθεοι στρατιώτες και αστυνομικοί ορμούν μέσα στις Εκκλησίες. Οι ιερείς προβάλλουν αντίσταση. Και έτσι αρχίζουν οι δίκες και οι εκτελέσεις κληρικών νια αντίσταση κατά της αρχής, με την κατηγορία «αντεπαναστάτης» και «εχθρός του λαού».
Με την ίδια κατηγορία μετά από επεισόδια σε κάποιο Ναό της Πετρούπολης συλλαμβάνεται και ό μητροπολίτης Βενιαμίν, πού έμενε μόνιμα στην Λαύρα του αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι (Λένινγκραντ).
Ή δίκη του διάρκεσε δύο μήνες.
Του απευθύνθηκε ή τυποποιημένη κατηγορία: «εχθρός του λάου» και «αντεπαναστάτης».
Ό μητροπολίτης απαντά: «Γιατί ερωτάτε εμένα, αν είμαι εχθρός του λάου; Ρωτήστε τον λαό τον ίδιο! Θα σας ειπεί»!
Ό κόσμος-ακροατήριο γελάει με τις κατηγορίες κατά του Δεσπότη, πού έμενε σε απόλυτο βαθμό μακριά από κάθε πολιτικοποίηση.
Ό εισαγγελέας προσπαθεί να διόρθωση την κατάσταση:
— Διερωτάστε, λέει, πού βλέπομε την αντεπαναστατική οργάνωση, στην οποία μετέχει ό κατηγορούμενος. Μπροστά σας είναι ολόκληρη! Είναι ή Ορθόδοξη Εκκλησία, πού με την αυστηρή της οργάνωση και πειθαρχία και με την υποδειγματική υπακοή των κατωτέρων στους ανωτέρους, αποτελεί την πιο δυνατή αντεπαναστατική οργάνωση μέσα στη Σοβ. Ένωση.
Λεπτομέρειες νια την δίκη του μητροπολίτη Βενιαμίν μπορεί να βρει, οποίος ενδιαφέρεται, στο βιβλίο Πραβοσλάβνυ Πούτ 1980, σελ. 18-51. Ό εισαγγελέας στην αγόρευση του ζήτησε να καταδικασθεί ό Βενιαμίν σε θάνατο σαν «εχθρός του λάου». Στην συνέχεια εκκάλεσε τον μητροπολίτη να απολογηθεί για τελευταία φορά.
— Μέχρι τώρα, του είπε, μας μιλούσες κάθε φορά για άλλους! Τώρα να μας ειπείς κάτι για τον εαυτό σου!
Ό μητροπολίτης σηκώθηκε ήρεμα και είπε:
— Για τον εαυτό μου! Τι να σας ειπώ για τον εαυτό μου;
Ένα μόνο... Δεν ξέρω, Τι θα αποφασίσετε για μένα: ζωή, η θάνατο. Μα ότι και αν αποφασίσετε, θα το δεχθώ με την ίδια ψυχική άνεση και γαλήνη, στρέφοντας τα μάτια μου προς τον ουρανό. ότι και αν αποφασίσετε για μένα, θα κάμω το σημείο του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού (και λέγοντας αυτά ό δεσπότης έκαμε τον σταυρό του με ευλάβεια) και θα ειπώ:
Δόξα Σοι, Κύριε. Για όλα. Για όλα.
Κατεδικάσθη σε θάνατο. Και εξετελέσθη την νύχτα 12-13 Αυγούστου 1922, μαζί με άλλους δέκα κληρικούς. Αιωνία ή μνήμη.
Λίγο πριν εκδοθεί ή απόφαση της εκτέλεσης του, ό μακάριος ιερομάρτυρας Βενιαμίν έστειλε στους κληρικούς της μητροπόλεως Πετρουπολέως μια εγκύκλιο επιστολή. Επειδή σ' αυτήν άπαντα σε ερωτήματα και τάσεις, πού βασάνιζαν τότε την σκέψη των κληρικών της Ρωσίας (και απασχολούν σήμερα την σκέψη μερικών κληρικών στην Ελλάδα) παραθέταμε ένα τμήμα της επιστολής του αυτής, στο όποιο βλέπομε ακόμη καθαρότερα το μεγαλείο της ψυχής του:
«Παιδί και έφηβος διάβαζα πολύ τους βίους των αγίων. Με ενθουσίαζε τότε ό ηρωισμός τους, ή άγια εμψύχωση τους. Μα και ελυπούμην πολύ βαθιά, πού δεν είχαμε πια τους ίδιους καιρούς και δεν μας ήταν πια δυνατό να δοκιμάσομε αυτά, πού υπέμειναν εκείνοι!
Αλλά να! Οι καιροί άλλαξαν. Και ανοίγεται και μπροστά σε μας ή δυνατότητα, να υποφέρομε και μείς για το Χριστό, από δικούς μας και ξένους!
Είναι βέβαια βαρύ, - πολύ βαρύ - να υποφέρει κανείς! Μα κατά το μέτρο των παθημάτων μας, μας στέλνει ό Κύριος και την παρηγοριά και την δύναμη Του.
Όμως Τι δύσκολο, να πέραση κανείς αυτόν τον Ρουβίκωνα! Τι δύσκολο να επαφεθή κανείς ολοκληρωτικά στο θέλημα του Θεού!
Τα μαρτύρια φθάσανε σήμερα στο απόγειο τους! Μα και ή παρηγοριά του Θεού σε μας είναι τώρα απέραντη! Είμαι γεμάτος χαρά και γαλήνη. Όπως πάντοτε! Ό Χριστός είναι ή ζωή μας, το φως μας, ή ανάπαυση μας. Κοντά Του και μαζί Του είναι πάντοτε καλά. Και παντού καλά! Για την τύχη της Εκκλησίας δεν φοβούμαι. Πίστη χρειαζόμαστε. Περισσότερη πίστη. Και ιδιαίτερα εμείς οι ποιμένες της. Να ξεχάσομε την αυτενέργεια μας, την εξυπνάδα μας, την σοφία μας, τίς δυνάμεις μας! Και να δώσομε τόπο στην χάρη του Θεού!
Παράξενες είναι οι απόψεις μερικών, ενδεχομένως έξοχων ιερέων - εννοώ τον Πλάτωνωφ - ότι πρέπει να φροντίσομε να έχομε δύναμη, γιατί τάχα μπροστά σ' αυτή θα υποχωρήσουν όλοι! Και ό Χριστός τότε; Τι θα μας χρειάζεται ό Χριστός; Την Εκκλησία δεν την σώζουν ούτε οϊ Πλάτωνωφ, ούτε ό Βενιαμίν! Ό Χριστός την σώζει! Ή άποψη αυτή, στην οποία κολλήσανε μερικοί, είναι ή καταστροφή της Εκκλησίας!
Όταν πρόκειται για την Εκκλησία δεν επιτρέπεται να σκεπτόμαστε τον εαυτούλη μας! Δεν επιτρέπεται να θυσιάζομε την Εκκλησία για να σώσομε το τομάρι μας. Ή εποχή μας είναι για μας δικαστήριο! Οϊ άνθρωποι θυσιάζουν τα πάντα για τίς πολιτικές τους πεποιθήσεις! Κοιτάξτε Τι θυσίες κάνουν οι Έσέροι (Σοσιαλ-επαναστάτες) και οι άλλοι κομματικοί. Εμείς οι Χριστιανοί, και ειδικότερα οι ιερείς, δεν θα πρέπει να δείξομε ανάλογη τόλμη και ανδρισμό, μέχρι θανάτου, αν έχομε έστω και λίγη πίστη στο Χριστό και Στην αιώνια ζωή;
Το ξέρω, είναι άσχημο πράγμα να συμβουλεύει κανείς τους άλλους! Ή ιερατική σας συνείδηση, θα σας υπαγόρευση - πιστεύω - Τι πρέπει να κάμετε»!
10. Η θεία Κοινωνία
1. Ό σεβασμιότατος Στέφανος έκανε την θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό του Τιμίου Σταυρού, στην Λαύρα του αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι. Εγώ ήμουν ιεροδιάκονος. Βάσταζα το άγιο Ποτήριο. Ό Δεσπότης διάβασε την ευχή: «Πιστεύω, Κύριε και ομολογώ». Και μετά σήκωσε. το κάλυμμα του αγίου Ποτηριού. Και έμεινε σαν αποσβολωμένος.
Είδε μέσα κρέας και αίμα ανθρώπινα. Γύρισε σε μένα και μου είπε: «Βλέπεις, πάτερ»;
Τι να κάναμε; Εκείνος γύρισε προς τα αριστερά, εγώ προς τα δεξιά με το άγιο Ποτήριο και μπήκαμε στο Ιερό Βήμα. Τοποθέτησε το άγιο Ποτήριο στην αγία Τράπεζα. Και έπεσε στα γόνατα. Προσευχόταν να κόμη ό Κύριος έλεος! Πώς θα μεταδίδαμε σάρκα ανθρώπινη; Ποιος θα την έπαιρνε; Προσευχόταν περίπου ένα τέταρτο με υψωμένα τα χέρια. Μετά ξανακοίταξε το άγιο Ποτήριο. Είχε ξαναγίνει Ψωμί και Κρασί. Βγήκε και κοινώνησε τους πιστούς.
2. Του γεγονότος αυτού είχαν λάβει γνώση ό αείμνηστος μητροπολίτης Γουρίας και ό π. Λέων, πού Τελείωσε το δρόμο της ζωής του σαν ιερομάρτυρας στα λατομεία της Καραγάνδας. Ίσως και ό Οσιομάρτυς Βαρσανούφιος, ό πολυαγάπητος μου εκείνος άνθρωπος. Μας το έδειξε ό Θεός, για να πιστεύσωμεν.
Ειδικά σε μένα ό Θεός το έδειξε για να πάρω δύναμη και παρηγοριά. Τότε πίστευσα και ομολόγησα πλήρως και απολύτως, ότι ή θεία Ευχαριστία είναι πράγματι αυτό το τίμιον Σώμα και το ίδιο το Αίμα του Σωτήρος μας.
Και μου το έδειξε: Για να πεισθώ εγώ ό ίδιος.
Και - ίσως - για να το διηγούμαι και να το γράψω, για να πάρουν δύναμη και χαρά, εκείνοι πού θα το πληροφορηθούν.
Και ακόμη, για να αποκτήσομε εμείς οί κληρικοί λίγο πιο πολλή ταπείνωση.
Γιατί (όσο κι αν είχαμε ετοιμαστεί να Λειτουργήσομε), μας έδειξε με το παράδοξο αυτό γεγονός (και οφείλομε να το συνειδητοποιήσομε!), πόσο ανάξιοι είμαστε!..
Στάρετς Σαμψών
ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ. ΕΚΔΟΣΗ Γ. ΠΡΕΒΕΖΑ 1995
