Πάλευα για χρόνια με την αϋπνία, και η διορατικότητα του γιατρού μου φάνηκε σωστή. Κάθε βράδυ, όταν το κεφάλι μου έπεφτε στο μαξιλάρι, προσπαθούσα να χαλαρώσω, αλλά οι εμμονικές σκέψεις έμπαιναν μέσα μου. “Κι αν δεν μπορέσω να κοιμηθώ ξανά; Θα είμαι ζόμπι αύριο. Θα αρρωστήσω. Η στέρηση ύπνου θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια ακόμη φρικτή κρίση της επαναλαμβανόμενης κατάθλιψής μου.”(1)
Πώς θα μπορούσε κανείς να κοιμηθεί με αυτές τις ανησυχίες να βουίζουν στον εγκέφαλό του; Αναγνωρίζοντας αυτόν τον φαύλο κύκλο της αϋπνίας, οι ειδικοί του ύπνου συμβουλεύουν τους αϋπνίαστους να μην επιμένουν στους φόβους τους, αλλά να σταματήσουν να προσπαθούν να κοιμηθούν, να σηκωθούν από το κρεβάτι (ώστε ο εγκέφαλος να μην συνδέσει μόνιμα το κρεβάτι με τα προβλήματα ύπνου) και να παραμερίσουν τις αγχωτικές σκέψεις διαβάζοντας ένα βιβλίο ή απασχολώντας τον εγκέφαλό τους με κάποια άλλη απορροφητική δραστηριότητα ασύμβατη με τις εμμονικές σκέψεις. (2)
Οι ειδικοί σε θέματα ύπνου συνιστούν επίσης να διατηρείτε ένα τακτικό πρόγραμμα, να μην τρώτε πολύ αργά, να φιλτράρετε το μπλε φως τη νύχτα που ξεγελά τον εγκέφαλο και τον κάνει να νομίζει ότι είναι ακόμα μέρα, να μειώσετε την καφεΐνη και το αλκοόλ, να κάνετε θεραπεία για το άγχος, να κάνετε τακτικά διαλογισμό και να γυμνάζεστε τακτικά (2,3,4).
Ακολούθησα λίγο-πολύ όλες αυτές τις συμβουλές και, ως νευροεπιστήμονας που γνωρίζει τι κάνουν οι χημικές ουσίες στον εγκέφαλο, απέφυγα επίσης τα φάρμακα και τα συμπληρώματα όπως η μελατονίνη και τα βότανα. Αλλά εξακολουθούσα να αγωνίζομαι συστηματικά για να κοιμηθώ και να παραμείνω κοιμισμένος.
Το πραγματικά δυσάρεστο μέρος του να έχεις αυτού του είδους το πρόβλημα είναι ότι, όσο πιο πολύ προσπαθείς να το λύσεις, τόσο περισσότερη δύναμη του δίνεις, και επομένως τόσο περισσότερο το πρόβλημα επιμένει. Παραδόξως, αισθάνθηκα ότι η λύση βρισκόταν στο να μην προσπαθώ να λύσω την αϋπνία μου, προκειμένου να της στερήσω τη δύναμή της. Έτσι, εγκατέλειψα τον αγώνα και… τυμπανοκρουσίες… εξακολουθούσα να υποφέρω από χρόνια προβλήματα ύπνου.
Όταν τα μοιράστηκα όλα αυτά με τον πατέρα μου λίγο πριν από τον θάνατό του, μου αποκάλυψε ότι και ο ίδιος είχε υποφέρει από χρόνια αϋπνία χρόνια πριν γεννηθώ, αλλά είχε πέσει πάνω σε ένα απλό κόλπο που σχεδόν πάντα λειτουργούσε γι’ αυτόν.
Η ανακάλυψη που άλλαξε τη ζωή του προέκυψε από το διαρκές ενδιαφέρον του για την οπτική αντίληψη. Παρόλο που ήταν επιστήμονας πυραύλων, ο μπαμπάς διάβαζε κάθε ερευνητικό άρθρο που μπορούσε σχετικά με την οπτική ψυχοφυσική και φυσιολογία. Ένα βράδυ πριν κοιμηθεί, αφού διάβασε ένα άρθρο για τις μικροσκοπικές κηλίδες φωτός που βλέπετε όταν κλείνετε τα μάτια σας ή στο απόλυτο σκοτάδι, άρχισε να δίνει μεγάλη προσοχή στις δικές του κηλίδες, απολαμβάνοντας την ιδέα ότι απεικόνιζε άμεσα την τυχαία, φυσιολογική δραστηριότητα “ηρεμίας” μεμονωμένων νευρώνων στην οπτική οδό του εγκεφάλου του.
Όμως, νύχτα με τη νύχτα, στην προσπάθειά του να μελετήσει προσεκτικά τις κηλίδες του, απογοητεύονταν επειδή συνέχισε να αποκοιμάται πριν παρατηρήσει κάτι ενδιαφέρον. Τότε του ήρθε η ιδέα. Μετά από χρόνια αποτυχίας να ξεπεράσει την αϋπνία, είχε τελικά βρει μια “θεραπεία” στις μικροσκοπικές κηλίδες φωτός που παράγονται από την αυθόρμητη δραστηριότητα των οπτικών νευρώνων του. Αφού το ανακάλυψε, αυτό το απλό τέχνασμα τον έκανε να κοιμάται για πάνω από 50 χρόνια, επειδή, όπως θεωρούσε, έδινε στον εγκέφαλό του κάτι άλλο να κάνει από το να έχει εμμονή με την αϋπνία.
“Δεν μπορείτε ποτέ να πείτε στον εγκέφαλό σας να μην κάνει κάτι”, παρατήρησε, “γιατί αναπόφευκτα θα κάνει ακριβώς αυτό το πράγμα στην προσπάθειά του να αποφύγει να το κάνει”.
Εστιάζοντας όμως στις κηλίδες, οι οποίες, σε αντίθεση με τις σκέψεις, δεν έρχονται και φεύγουν ποτέ αλλά είναι πάντα παρούσες, ο Dad σκέφτηκε ότι μπορούσε να κάνει ενεργά κάτι ασύμβατο με την ανησυχία, ενημερώνοντας τον εγκέφαλό του ότι το έκανε από καθαρή επιστημονική περιέργεια και όχι από φόβο για την αϋπνία.
Φυσικά, δοκίμασα το ίδιο κόλπο την ίδια νύχτα που το αποκάλυψε ο μπαμπάς μου και λειτούργησε εκείνο το βράδυ, και σχεδόν κάθε άλλη νύχτα μέχρι σήμερα, αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι για τον πατέρα μου. Ενώ “κοίταζα” τις δικές μου κηλίδες, άρχισα να έχω οπτικές ψευδαισθήσεις σε εγρήγορση, τις οποίες οι αντιληπτικοί ψυχολόγοι ονομάζουν “υπναγωγικές εικόνες”.
Αυτές οι εικόνες, οι οποίες διαθέτουν μια διαύγεια κάπου μεταξύ των εικόνων ενός ονείρου και των πραγματικών εικόνων που βλέπω με ανοιχτά μάτια, είναι απολύτως φυσιολογικές και υγιείς και τις βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι λίγο πριν κοιμηθούν (5).
Οι δικές μου υπναγωγικές εικόνες έρχονται σε σύντομες αναλαμπές, αλλά μερικοί άνθρωποι τις βιώνουν ως θραύσματα μιας οπτικής αφήγησης, ή ακόμη και “ακούνε ήχους” ή “αισθάνονται άγγιγμα” που συνοδεύουν τις εικόνες. Οι υπνωτικές εικόνες, για μένα, είναι τρισδιάστατα αντικείμενα όπως άλογα, φράχτες, τραπέζια, τοπία και… για κάποιο περίεργο λόγο, φρούτα και λαχανικά.
Με τα χρόνια, έχω τελειοποιήσει την τεχνική της επίκλησης υπναγωγικών εικόνων που προκαλούν ύπνο, χωρίς ο εγκέφαλός μου να αντιλαμβάνεται τι κάνω για αρκετή ώρα ώστε να αρχίσω να έχω εμμονή με αυτό που κάνω.
Το κλειδί της επιτυχίας, έμαθα, είναι να λέω:
“Τώρα, δες εδώ εγκέφαλε, δεν προσπαθώ να αποκοιμηθώ, αλλά απλώς παρακολουθώ την κουρτίνα του σκοταδιού που είναι γεμάτη φως και στίγματα μπροστά μου, περιμένοντας οπτικούς “επισκέπτες” να ξεπροβάλλουν μέσα από την κουρτίνα του σκοταδιού για να τους χαιρετήσω”.
Ο εγκέφαλός μου ήταν πάντα ικανοποιημένος με αυτή την εξήγηση και, στερούμενος οτιδήποτε να ανησυχεί, σβήνει γρήγορα, παίρνοντας και εμένα μαζί του.
Ελπίζω το να ατενίζετε τις κηλίδες ή να περιμένετε υπναγωγικούς επισκέπτες από το σκοτάδι να λειτουργεί και για εσάς, σε περίπτωση που χρειάζεστε νέες ιδέες για να νικήσετε την αϋπνία. Αλλά αν αυτά τα κόλπα για να ξεγελάσετε τον εγκέφαλό σας αποτύχουν, συνεχίστε να ψάχνετε για άλλες τεχνικές που μπορεί να πετύχουν ακριβώς για τον λόγο ότι -όπως η νυχτερινή μου αναμονή για υπναγωγικές εικόνες- δεν προσπαθούν να πετύχουν.
Eric Haseltine, Ph.D
Αναφορές
1 https://www.psychiatry.org/patients-families/sleep-disorders/what-are-s….
2 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/insomnia/symptoms-causes…
3 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6977539/
4 https://www.sleepfoundation.org/sleep-hygiene
5 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10078162/
