Ψυχικός πόνος: γενικά
Επίλογος
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε έρθει κάποια στιγμή αντιμέτωποι με τον ψυχικό πόνο κάποιου φίλου ή άλλου αγαπημένου μας ανθρώπου. Πόσοι, όμως, τολμήσαμε -και καταφέραμε, τελικά- να συντονισθούμε συναισθηματικά μαζί του και να νιώσουμε σε βάθος το μέγεθος αυτού του πόνου; Αλλά, ακόμα και αν καταφέραμε κάτι τέτοιο, πως διαχειριστήκαμε την όλη κατάσταση; Πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ό,τι κάνουμε βοηθά και δεν λειτουργούμε, στην ουσία, με τρόπο που να προστατεύει κυρίως τη δική μας ισορροπία και όχι που να εξυπηρετεί τις ανάγκες του αγαπημένου μας φίλου;
Αυτά και άλλα ανάλογα σημαντικά ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε στη συνέχεια, με σκοπό να διευρύνουμε τη γνώση για τη σημασία του ρόλου μας ως φίλων σε ανάλογες καταστάσεις, αλλά και για να συνειδητοποιήσουμε ενδεχομένως κάποια δικά μας ευαίσθητα, ευάλωτα αλλά και δυνατά σημεία του ψυχισμού μας.
Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν χρειάζεται -πάντα τουλάχιστον- να είναι κάποιος ειδικός της ψυχικής υγείας για να φανεί χρήσιμος σε ένα κοντινό του πρόσωπο. Αρκεί να θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε και να γνωρίζουμε ορισμένα βασικά πράγματα τόσο για τον ίδιο μας τον εαυτό όσο και για την ιδιαιτερότητα αυτών των καταστάσεων που θα αυξήσουν τη γνώση και θα μειώσουν την αβεβαιότητά μας.
Αυτό που συχνά συμβαίνει, σε ανάλογες περιπτώσεις, είναι πως νιώθουμε άβολα και δύσκολα όχι μόνο συναισθηματικά αλλά και επειδή δεν είμαστε σίγουροι, φοβούμενοι για το τι θα πρέπει να πούμε ή να κάνουμε. Ίσως να νομίζουμε πως ο φίλος/συγγενής/συνάδελφός μας θα ήθελε να τον αφήσουμε στην ησυχία του. Ίσως να φοβόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό και τα δικά μας δύσκολα συναισθήματα που πιθανόν να ενεργοποιηθούν. Είναι πραγματικά σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη τον εαυτό και τις αντοχές μας. Εάν αισθανόμαστε πως δεν αντέχουμε να ακούσουμε περισσότερο, αν έχουμε αρχίσει να νιώθουμε πολύ άσχημα οι ίδιοι ή πως το πρόβλημα του φίλου-μας μάς ξεπερνά, τότε θα πρέπει οπωσδήποτε να το δηλώσουμε και να τον ενθαρρύνουμε να ζητήσει επαγγελματική βοήθεια.
Πριν και πάνω απ΄ όλα, όμως, το σημαντικότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δείξουμε πως νοιαζόμαστε πραγματικά.
Οι απαντήσεις για το τι θα πρέπει να κάνουμε, να πούμε ή πότε να προτείνουμε στο φίλο μας να ζητήσει επαγγελματική βοήθεια δεν είναι απλές. Υπάρχουν, όμως, ορισμένα πράγματα που είναι καλό να γνωρίζουμε, σε περίπτωση που τύχει να αντιμετωπίσουμε μια ανάλογη κατάσταση.
Οι αλλαγές στον άλλον είναι παροδικές
Όταν ένα άτομο περνά μια κρίση ή κατάθλιψη, δεν είναι συνήθως το άτομο που γνωρίζαμε. Υπάρχουν φορές που η προσωπικότητα κάποιων στην κυριολεξία αλλοιώνεται. Παρόλ΄αυτά, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο παλιός μας φίλος, έτσι όπως τον είχαμε συνηθίσει, εξακολουθεί να υπάρχει.
Μία κρίση είναι συνηθέστατα μια παροδική κατάσταση που, αφού κάνει τον κύκλο της, κάποια στιγμή θα ξεπερασθεί. Το ίδιο ισχύει και για την κατάθλιψη. Όταν ελεγχθεί ή ξεπερασθεί, οι γνώριμες πλευρές της προσωπικότητας του φίλου μας θα εμφανισθούν και πάλι.
Σεβασμός προς το άτομο
Παρ' ότι όλοι μας περνούμε παρόμοιες κρίσεις ζωής, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε και να συναισθανθούμε ένα κοντινό μας πρόσωπο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο καθένας μας βιώνει την κάθε δυσκολία ζωής με έναν μοναδικό και προσωπικό τρόπο. Αυτό θα πρέπει οπωσδήποτε να το σεβόμαστε και να μην επιμένουμε ή προσδοκούμε να νιώσει ή να ενεργήσει ο άλλος έτσι όπως εμείς θα νιώθαμε ή θα ενεργούσαμε σε μια ανάλογη κατάσταση.
Είναι πολύ σημαντικό να ακούμε με προσοχή και να δείχνουμε κατανόηση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να πιστέψουμε πως κατανοούμε τα πάντα, γιατί κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο.
Ενεργητική συμμετοχή
Ο πόνος των δικών μας ανθρώπων μπορεί να μας δημιουργήσει ένα έντονο αίσθημα ανημπόριας. Αντί, λοιπόν, να γίνουμε απλοί θεατές των δυσκολιών του άλλου, θα μπορούσαμε να πάρουμε πληροφορίες για το που θα μπορούσε να απευθυνθεί και για το είδος της βοήθειας που θα μπορούσε να έχει.
Σωστή επιλογή βοήθειας σημαίνει σωστή και έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, τα περισσότερα άτομα με κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές μπορούν να βοηθηθούν σημαντικά. Μία συνήθης κατάθλιψη, για παράδειγμα, ξεπερνιέται συχνά σε διάστημα έξι περίπου μηνών. Επειδή, όμως, ο ψυχικός πόνος είναι τεράστιος, η όσο το δυνατόν αμεσότερη παροχή βοήθειας είναι επιβεβλημένη.
Άκου με προσοχή, αλλά και με όρια
Το άτομο που υποφέρει ψυχικά έχει συνήθως ανάγκη από κάποιον που να μπορεί να τον ακούει αλλά και να τον αντέχει συναισθηματικά. Είναι σημαντικό να δίνουμε στον άνθρωπό μας το χρόνο που χρειάζεται για να μιλήσει και να είμαστε συναισθηματικά παρόντες. Θα πρέπει, όμως, να είμαστε πολύ φειδωλοί όσον αφορά στο να δίνουμε συμβουλές και να μιλάμε για τα δικά μας συναισθήματα ή προβλήματα. Λέμε την άποψή μας, αναφέρουμε τυχόν ανάλογες δικές μας εμπειρίες, αλλά αποφεύγουμε τις συμβουλές και τις νουθεσίες. Βοηθούμε τον άλλον όσο το δυνατόν να δώσει ο ίδιος σταδιακά τις απαντήσεις που χρειάζεται.
Όταν, όμως, κάποιος βρίσκεται σε κρίση μπορεί να χάσει την αίσθηση του μέτρου. Τηλεφωνήματα οποιαδήποτε ώρα του 24ώρου, εκρήξεις θυμού, απογοήτευση και καχυποψία είναι πιθανόν να υπάρξουν. Για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντικό -σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο- να βάζουμε τα όρια που αδυνατεί να βάλει ο άλλος.
Αν η κατάσταση δεν οριοθετείται, τότε είναι αναγκαίο να προταθεί στο φίλο μας το ενδεχόμενο να ζητήσει τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Ο κίνδυνος της συναισθηματικής «μόλυνσης»
Όλα τα έντονα συναισθήματα μπορούν να μεταδοθούν και να επηρεάσουν τον αποδέκτη τους περισσότερο από αυτό που μπορεί να αντέξει. Επίσης, η συνύπαρξη ή η επικοινωνία με κάποιον που υποφέρει πολύ μπορεί να είναι μία ισορροπία επάνω σε τεντωμένο σχοινί, εξαιτίας της συνειδητής μας προσπάθειας για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων, συγκρούσεων ή συναισθηματικών εκρήξεων. Αυτό μπορεί μακροπρόθεσμα να προκαλέσει στρες, ακόμα και άγχος, στο άτομο που προσπαθεί να βοηθήσει.
Το να προσποιείται κάποιος πως συμφωνεί με τις όποιες υπερβολικές απόψεις ή στάσεις αυτού που υποφέρει, θεωρώντας πως κάτι τέτοιο βοηθά, δεν εξυπηρετεί μακροπρόθεσμα κανέναν.
Προτείνουμε ευχάριστα πράγματα
Μία κρίση εξουθενώνει με πολλούς τρόπους αυτόν που τη βιώνει και, για το λόγο αυτό, είναι λυτρωτικό να του δίνεται η δυνατότητα να ξεφεύγει, έστω και για λίγο, από αυτά που τον ταλαιπωρούν. Μπορούμε να ρωτήσουμε το φίλο μας αν θα ήθελε να κάνουμε κάτι ευχάριστο ή διαφορετικό, όπως μια βόλτα, μια ταινία κ.ά. Είναι σημαντικό να δείχνουμε κατανόηση, αν η απάντηση είναι αρνητική ή αν ο φίλος μας δεν δεχθεί.
Το να ερωτηθεί κάποιος που δεν αισθάνεται καλά αν θα ήθελε να κάνει κάτι ευχάριστο είναι πολύ σημαντικό, ακόμα και στην περίπτωση που αρνηθεί.
Η ζωή συνεχίζεται για τους άλλους αλλά για αυτόν που βιώνει μια κρίση ο χρόνος κυλά αργά, η δε ζωή δεν είναι όπως πριν και ίσως να μη γίνει ποτέ. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να μη διακόπτουμε πρόωρα την όποια προσπάθεια στήριξης προς το φίλο μας, θεωρώντας πως θα ξεπεράσει γρήγορα τις δυσκολίες του ή πως τις έχει ήδη ξεπεράσει.
Θα πρέπει, επίσης, να αποφεύγουμε εκφράσεις που μπορεί να δημιουργήσουν στον άλλον μια αίσθηση «υποτίμησης» του προβλήματός του, όπως π.χ. «Θα μπορούσαν να ήταν ακόμα χειρότερα τα πράγματα» ή «Θα έπρεπε να είσαι προσεκτικότερος» ή «Εγώ σου τα έλεγα αλλά εσύ δεν με άκουγες» κ.τ.λ. Τέτοιου είδους εκφράσεις μπορεί να κάνουν ένα ήδη πολύ ευάλωτο συναισθηματικά άτομο να νιώσει ανεπάρκεια ή πως κατηγορείται.
Τέλος, δεν θα πρέπει να αποφεύγουμε την επικοινωνία με έναν φίλο που περνά κάποια σοβαρή κρίση. Ακόμα και αν δείξει απρόθυμος να μας συναντήσει, δεν θα πρέπει να αποθαρρυνθούμε αλλά να ξαναπροσπαθήσουμε μετά από κάποιο διάστημα. Κάτι τέτοιο εκτιμάται ιδιαίτερα σχεδόν πάντα, καθώς εισπράττεται ως ένδειξη πραγματικής έγνοιας και αγάπης.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής
Κλινικός Ψυχολόγος
- Πανεπιστημίου Στοκχόλμης
-Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
