Βασικά διακρίνουμε οκτώ είδη λογισμών, οι οποίοι τείνουν να εκτρέψουν τις ψυχικές μας δυνάμεις και να απομακρύνουν την ψυχή από την νηνεμία* της.
(*Νηνεμία: απόλυτη ηρεμία, απουσία ψυχικής έντασης.)
Αυτοί οι λογισμοί είναι οι ακόλουθοι:
1. Της Γαστριμαργίας
2. Της Πορνείας
3. Της Φιλαργυρίας
4. Της Οργής
5. Της Λύπης
6. Της Ακηδίας
7. Της Κενοδοξίας
8. Της Υπερηφάνειας
Το να μας παρενοχλούν η να μην μας παρενοχλούν οι οκτώ αυτοί λογισμοί δεν είναι στην εξουσία μας. Το να επιμένουμε όμως σε αυτούς η να μην επιμένουμε, να κινούμε τα πάθη η να μην τα κινούμε, αυτό είναι στην εξουσία μας»1.
Οι λογισμοί, μέχρι να φθάσουν και να μας κυριέψουν, ακολουθούν μία συγκεκριμένη πορεία.
Η πορεία από την Προσβολή του λογισμού μέχρι τον παραρριπισμό*
(*Παραρριπισμός: Κατ' εξακολούθηση ερέθισμα ή διέγερση του πάθους)
Προηγείται του Πάθους, η Προσβολή του εμπαθούς λογισμού, ο Συνδυασμός και η Πάλη. Μετά το Πάθος ακολουθεί η Συγκατάθεση, η Ενέργεια και η Αιχμαλωσία με αποκορύφωμα τον Παραρριπισμό.
Στον ψυχωφελή και θαυμάσιο λόγο του, ο Δαμασκηνός εξηγεί τι είναι το καθετί :
«Προσβολή, Συνδυασμός, Πάλη, Πάθος, Συγκατάθεση, Ενέργεια, Αιχμαλωσία».
Προσβολή είναι η απλή υπόμνηση του διαβόλου. «Κάνε τούτο η εκείνο», όπως συνέβη στον Κύριο, π.χ. «Πες να γίνουν αυτές οι πέτρες ψωμιά» (Ματθ. 4,3).
Αυτό, δεν είναι στην εξουσία μας (και επομένως είναι ανένοχο, δεν φέρουμε ευθύνη για τις δαιμονικές προσβολές).
Συνδυασμός είναι η παραδοχή του λογισμού που μας υποβάλλει ο εχθρός και, κατά έναν τρόπο, η μελέτη του πονηρού λογισμού και ηδονική συνομιλία (μαζί του) με την προαίρεσή μας.
Πάθος είναι η έξη που δημιουργείται από τον συνδυασμό του λογισμού που υποβάλει ο εχθρός, και η κατά κάποιον τρόπο συνεχής μελέτη και φαντασία.
Πάλη είναι η αντίσταση στον λογισμό, η οποία γίνεται είτε προς κατάργηση του πάθους που αυτός περιέχει –δηλαδή του εμπαθούς λογισμού– είτε προς συγκατάθεση, καθώς λέγει ο Απόστολος: «Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σαρκός, και αυτά είναι αντίθετα μεταξύ τους». (Γαλ. 5,17.)
Αιχμαλωσία είναι η βίαιη και αθέλητη απαγωγή της καρδιάς, που τυραννιέται από προηγούμενο εθισμό στην αμαρτία και μακρά συνήθεια.
Συγκατάθεση είναι η συγκατάνευση στο πάθος που περιέχει ο λογισμός.
Ενέργεια είναι η ίδια η πράξη του εμπαθούς λογισμού στον οποίο συγκατατεθήκαμε.
Παραρριπισμός είναι η επαναλαμβανόμενη ενέργεια του πάθους.
Εκείνος λοιπόν που αντιμετωπίζει απαθώς το πρώτο, δηλαδή την προσβολή, η το διώχνει αμέσως με αντίρρηση και σταθερότητα, έκοψε διά μιάς και όλα τα επόμενα».
Όποιος δεν αντιστέκεται στους κακούς λογισμούς σκοτίζει τον νου του, ταράσσεται και γεμίζει με πάθη.
Οι εμπαθείς λογισμοί σκοτίζουν τον νου
Τα πάθη είναι σταθεροποιημένες πνευματικές ασθένειες λόγω πολλαπλών πτώσεων στην αμαρτία. Ο νους φεύγει από το Φως, που είναι ο Θεός, και πέφτει στο σκοτάδι. Στην συνέχεια όλη η ψυχή σκοτίζεται και ο όλος άνθρωπος, ως ψυχοσωματική ενότητα που είναι, νοσεί.
Μετά την πτώση «εσκοτίσθη ο νους του Αδάμ» και δημιουργήθηκαν τα διάφορα πάθη. Η κύρια νόσος μας, το κύριο πάθος μας, είναι ο «εσκοτισμένος» μας νούς. Αιτία αυτής της κατάστασης είναι ο άνθρωπος και όχι ο Θεός.
Ο εσκοτισμένος νούς σκοτίζει επίσης το θυμικό και το επιθυμητικό και γενικότερα τον όλο άνθρωπο. Από εδώ, από την εκούσια λανθασμένη χρήση-κίνηση του νού, την υποταγή του στους κακούς λογισμούς και την λανθασμένη χρήση των υπόλοιπων ψυχικών δυνάμεων, δημιουργούνται τα διάφορα πάθη.
1Αγ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Λόγος Ψυχωφελής και θαυμάσιος,
Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών, τόμος Β΄.
