Σύµφωνα µε την εκτίµηση του Συνηγόρου του Παιδιού το 2015, σε όλη τη χώρα φιλοξενούνται περίπου 3.000 παιδιά σε ιδρύµατα παιδικής προστασίας, 1.000 από τα οποία βρίσκονται σε δοµές δηµόσιου χαρακτήρα και τα υπόλοιπα 2.000 σε ιδιωτικού δικαίου (στέγες και ιδρύµατα φιλοξενίας που υπάγονται σε φιλανθρωπικά Σωµατεία ή Συλλόγους, εκκλησιαστικά ιδρύµατα κ.α.). Τα περισσότερα από αυτά στεγάζονται σε µεγάλα, παλαιά κτίρια, μακριά από τον αστικό ιστό, ενώ οι διαδικασίες αδειοδότησης, πιστοποίησης, εποπτείας και ελέγχου των ιδρυµάτων παρουσιάζουν σηµαντικά ελλείµµατα.
30 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τις 20 Νοέμβρη του 1989 όπου η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε ομόφωνα την Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, την οποία η Ελλάδα κύρωσε στις 2 Δεκεμβρίου 1992 (ν.2101/1992) και που αναγνωρίζει ότι το παιδί, για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητας του, πρέπει να μεγαλώνει μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, σ’ ένα κλίμα ευτυχίας, αγάπης και κατανόησης.
Στις µέρες µας, στις ανεπτυγµένες ευρωπαϊκές χώρες, τα παραδοσιακά ιδρύµατα παιδικής προστασίας έχουν καταργηθεί και αντικατασταθεί από µικρές µονάδες οικογενειακού τύπου, ή µονάδες µε θεραπευτικό προσανατολισµό για παιδιά και εφήβους µε συναισθηµατικές ή συµπεριφορικές δυσκολίες ή αναπηρία.
Στη χώρα µας, αντιθέτως, η τοποθέτηση παιδιών που αποµακρύνονται από την οικογένειά τους σε ιδρύµατα αποτελεί κατά κανόνα την πρώτη και συνήθως τη µοναδική λύση που εξετάζεται, τα οποία λειτουργούν βάσει ενός «ασυλικού» παλαιού µοντέλου με αποτέλεσμα να παραβιάζονται τα δικαιώµατα των φιλοξενούµενων παιδιών.
Ενώ ιστορικά τα περισσότερα ιδρύματα δημιουργήθηκαν για να φιλοξενήσουν τα ορφανά παιδιά του πολέμου, σήμερα τα περισσότερα παιδιά που ζουν στα ιδρύματα δεν είναι ορφανά αλλά είναι παιδιά που αποµακρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον λόγω κακοποίησης/παραµέλησης ή εγκατάλειψης. Και έτσι μπαίνουν σε ένα ιδρυματικό σύστημα χωρίς διέξοδο. Από τη μακρόχρονη παραμονή τους στα Νοσοκομεία παίδων, σε ιδρυματικού τύπου δομές παιδικής προστασίας και από εκεί σε ασυλικού τύπου δομές ενηλίκων που παραμένουν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Μία ζωή σε ίδρυμα.
• Πρακτικές µηχανικής ή φαρµακευτικής καταστολής παιδιών όπως δέσιμο στα κρεβάτια τους ή περιορισμός σε «κρεβάτια-κλουβιά» λόγω έλλειψης προσωπικού για την επιτήρηση τους.
• Έντονη επαγγελµατική εξουθένωση του προσωπικού – που υπηρετεί επί πολλά χρόνια στον ίδιο χώρο, σε ιδιαίτερα δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες, χωρίς κατάλληλη εκπαίδευση, υποστήριξη και εποπτεία.
• Περιπτώσεις ελλιπούς σχολικής φοίτησης καθώς και απουσία προγραµµάτων και δραστηριοτήτων δηµιουργικής απασχόλησης, ψυχαγωγίας ή κοινωνικοποίησης.
• Μεγάλη έλλειψη σε εξειδικευµένο επιστηµονικό προσωπικό, με μεγάλο κίνδυνο για την υγεία, την ασφάλεια και την ψυχική υγεία των φιλοξενούµενων παιδιών.
• Οι φιλοξενούµενοι/ες παραµένουν σε ιδρύµατα ανηλίκων επ’ αόριστον µετά την ενηλικίωσή τους, λόγω απουσίας κατάλληλων δοµών.
Σύμφωνα με έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι παιδιά που ζουν σε ιδρύματα εμφανίζουν χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης από τον μέσο όρο, καθυστερημένη ψυχοκινητική ανάπτυξη, διαταραχές στην εγκεφαλική ανάπτυξη, λαμβάνουν ανεπαρκή διατροφή, μη κατάλληλη ιατροφαρμακευτική και ψυχολογική φροντίδα και εκπαίδευση, παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, συχνά αποτελούν θύματα οποιασδήποτε μορφής κακοποίησης ενώ εμφανίζουν τον κίνδυνο:
10 φορές περισσότερο να εμπλακούν σε πορνεία
40 φορές περισσότερο να αποκτήσουν ποινικό μητρώο
500 φορές περισσότερο να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας κατά την ενηλικίωσή τους
Το ίδρυμα αποτελεί κακοποιητικό περιβάλλον και ιδιαίτερα για τα παιδιά με αναπηρία παραβιάζοντας θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα όπως: το δικαίωμα στην επιβίωση, το δικαίωμα στην πλήρη ανάπτυξη του δυναμικού τους, το δικαίωμα της προστασίας από επιβλαβείς ουσίες, κακοποίηση και εκμετάλλευση, το δικαίωμα της πλήρους συμμετοχής στην οικογενειακή, πολιτισμική και κοινωνική ζωή. Οι πολύχρωμες ζωγραφιές στους τοίχους και οι χριστουγεννιάτικες επισκέψεις τύπου επίσκεψη – μουσειακό έκθεμα με περιττά δώρα και χαμόγελα με ημερομηνία λήξης δεν υποκαθιστούν σε καμία περίπτωση το οικογενειακό περιβάλλον που δικαιούται κάθε παιδί.
– Προτεραιότητα στην πρόληψη με ενίσχυση και ανάπτυξη κατάλληλων υπηρεσιών υποστήριξης των οικογενειών σε κρίση και οικογενειών με παιδιά με αναπηρία καθώς και των διαδικασιών επανένωσης με την φυσική οικογένεια.
– Προώθηση εναλλακτικών λύσεων όπως είναι ο θεσμός της επαγγελματικής αναδοχής ώστε να αποφεύγεται η είσοδος του παιδιού σε ιδρύματα αλλά να παρέχεται προσωρινή φροντίδα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον για το διάστημα που κρίνεται αναγκαίο για την προστασία του.
– Δημιουργία και εφαρμογή εθνικού πλάνου αποϊδρυματοποίησης με αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων για την δημιουργία μικρών δομών στην κοινότητα για την φιλοξενία παιδιών και εφήβων αλλά και ενηλίκων σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Άλλωστε έχει αποδειχθεί ότι η λειτουργία των μεγάλων ιδρυμάτων κοστίζει οικονομικά περισσότερο από τις μικρότερες δομές.
Τι μπορώ να κάνω εγώ;Να αγωνίζομαι ενάντια στην ανισότητα και να διεκδικώ έμπρακτα την ισότητα και την δικαιοσύνη.
Να ενημερώνομαι και να ενημερώνω γνωστούς και φίλους για την κακοποιητική φύση ακόμα και των «καλύτερων» ιδρυμάτων.
Να υποστηρίζω οργανώσεις και δομές κοινοτικές που απομακρύνονται από το ιδρυματικό μοντέλο.
Να γίνω θετός ή ανάδοχος γονέας παιδιού.
