Η δυαδικότητα της ψυχής και του σώματος συμπεραίνεται εύκολα από τον ορισμό του θανάτου που προτείνει ο Σωκράτης στον Φαίδωνα:
«Μπορεί (ο θάνατος) να είναι κάτι άλλο από το χωρισμό της ψυχής από το σώμα; Γιατί αυτό είναι το να έχεις πεθάνει: το σώμα αφού χωρισθεί από την ψυχή καταλήγει να είναι αυτό καθ’ αυτό, ενώ η ψυχή αφού χωρισθεί από το σώμα είναι αυτή καθ’ αυτήν. Μπορεί ο θάνατος να είναι κάτι άλλο από αυτό;».
Η ψυχή και το σώμα δεν είναι μόνο δύο διαφορετικές και διακριτές ουσίες, ικανές ως τέτοιες να υπάρχουν η καθεμιά χωριστά από την άλλη, είναι επίσης αντίθετες η μία με την άλλη, για να μην πούμε ανταγωνίστριες. Και ο ανταγωνισμός τους εκδηλώνεται διττώς, και από την άποψη της γνώσης και από την άποψη της δράσης, διότι η ψυχή είναι συγχρόνως η αρχή της νόησης και της βούλησης.
Όταν η ψυχή «προσπαθεί μαζί με το σώμα», γράφει ο Πλάτων, «να εξετάσει κάτι, είναι φανερό ότι εξαπατάται εντελώς από αυτό»· όταν το σώμα αναλαμβάνει να καθορίσει την ανθρώπινη συμπεριφορά, είναι φανερό, συνεχίζει, ότι ο άνθρωπος γίνεται «δούλος της φροντίδας που αυτό [το σώμα] απαιτεί».
Γι’ αυτόν τον λόγο κατά τον Πλάτωνα, για να καταλάβει ο άνθρωπος τις «πραγματικές αιτίες» των ανθρώπινων πράξεων πρέπει να εξετάσει τη δυνατότητα να αποχωριστεί το σώμα του και να ενεργήσει βάσει της επιλογής του βέλτιστου:
«Δεν είναι λοιπόν κατά τη διαδικασία της σκέψης και πουθενά αλλού που φανερώνεται σε αυτή [στην ψυχή] το πραγματικό θέμα που εξετάζει; […] Υποθέτω ότι η ψυχή σκέπτεται πιο τέλεια όταν δεν την ενοχλούν ούτε ακοή ούτε όραση ούτε πόνος ή κάποια ηδονή αλλά αντιθέτως όταν συγκεντρώνεται όσο είναι δυνατόν στον εαυτό της αδιαφορώντας ευγενικά για το σώμα».
Η ψυχή μπορεί να ανακαλύψει «κάτι πραγματικό» μόνο δια μέσου της σκέψης, δηλαδή μόνο εφόσον δεν βασανίζεται πλέον από το σώμα και τις επιθυμίες του. Έτσι η ψυχή δεν είναι μόνο αρχή της ζωής αλλά επίσης και κυρίως η έδρα της σκέψης και της νόησης, γεγονός που επιτρέπει στους ανθρώπους να διαφοροποιούνται από τα ζώα.
Ο πλατωνικός άνθρωπος, αν και φυλακισμένος στο σώμα, είναι ο άνθρωπος της ψυχής του. Γι’ αυτό ζει πραγματικά μόνο μετά το θάνατο, όταν η ψυχή του είναι επιτέλους ελεύθερη να ατενίζει την αλήθεια ολόκληρη, χωρίς να ενοχλείται από τις αισθήσεις.
Έτσι στην ομολογία πίστεως των «αληθινών φιλοσόφων», το σώμα παρουσιάζεται ως ένας τόπος παθημάτων και ασθενειών, παθών και ψευδαισθήσεων, ενώ η φιλοσοφία γίνεται ένα είδος εξαγνισμού και κάθαρσης της ψυχής και «άσκηση θανάτου».
Η ψυχή και το σώμα είναι αντιθετικές ιδέες. Η ένωσή τους είναι τυχαία. Η ψυχή είναι ένα αιώνιο και θεϊκό στοιχείο που είχε τη δυνατότητα να ατενίζει την ομορφιά του κόσμου των Ιδεών, ενώ το σώμα είναι ότι πιο υλικό.
Η ψυχή μπορεί να κατακτήσει την αλήθεια· το σώμα μπορεί μόνο να την κρύψει.
Η ψυχή μπορεί να κατακτήσει την τελειότητα, ενώ το σώμα είναι μια τροχοπέδη, τόσο στο επίπεδο της γνώσης όσο και στο επίπεδο της ηθικής συμπεριφοράς.
-Michela Marzano
