Η Γνωστική Θεραπεία αναπτύχθηκε από τον Aaron T. Beck στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στις αρχές του 1960 ως μια δομημένη βραχεία και προσανατολισμένη στο παρόν ψυχοθεραπεία για την κατάθλιψη, με στόχο την επίλυση των τρεχόντων προβλημάτων και την τροποποίηση του δυσλειτουργικού τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Έκτοτε ο Beck καθώς και πολλοί άλλοι έχουν προσαρμόσει με επιτυχία τη θεωρία αυτή σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό ψυχιατρικών διαταραχών και πληθυσμών.
Οι προσαρμογές αυτές έχουν αλλάξει την εστίαση, τις τεχνικές και τη διάρκεια της θεραπεία, αλλά οι θεωρητικές βάσεις για την εφαρμογή της γνωστικής θεραπείας έχουν παραμείνει σταθερές. Εν συντομία, το γνωστικό μοντέλο προτείνει ότι οι διαστρεβλωμένες ή δυσλειτουργικές σκέψεις (οι οποίες επηρεάζουν τη διάθεση και τη συμπεριφορά του ασθενούς) είναι κοινές σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα. Η ρεαλιστική αξιολόγηση και η τροποποίηση των σκέψεων αυτών έχουν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της διάθεσης και της συμπεριφοράς. Τέλος, η σταθερή βελτίωση προκύπτει από την τροποποίηση των υποκειμένων δυσλειτουργικών πεποιθήσεων.
Χαρακτηριστικά λάθη στη σκέψη περιλαμβάνουν:
Σκέψη του όλα ή τίποτα: (ή σκέψεις μαύρου-άσπρου ή πολωμένος ή διχοτόμος τρόπος σκέψης) Βλέπεις μια κατάσταση σε δυο μόνο κατηγορίες και όχι ως ένα συνεχές.
Καταστροφολογία: (ή πρόβλεψη του μέλλοντος) Προβλέπεις το μέλλον αρνητικά, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη άλλα, πιο πιθανά αποτελέσματα.
Απόρριψη: (ή ακύρωση) του θετικού. Πιστεύεις αδικαιολόγητα, ότι οι θετικές εμπειρίες, πράξεις και ικανότητες δε μετράνε.
Συναισθηματική λογική: Σκέφτεσαι ότι κάτι πρέπει να είναι αληθινό επειδή το "νοιώθεις" (στην πραγματικότητα το πιστεύεις) τόσο έντονα, αγνοώντας ή ακυρώνοντας τις ενδείξεις που υποστηρίζουν το αντίθετο.
Ετικετοποίηση: Βάζεις απόλυτες και γενικές ετικέτες στον εαυτό σου ή στους άλλους, χωρίς να υπολογίζεις πως οι ενδείξεις μπορεί λογικά να οδηγούν σε λιγότερο καταστροφικά συμπεράσματα.
Μεγέθυνση/σμίκρυνση: Όταν αξιολογείς τον εαυτό σου, κάποιο άλλο άτομο ή μια κατάσταση, μεγεθύνεις αδικαιολόγητα τα αρνητικά και /ή σμικρύνεις τα θετικά.
Ψυχικό φίλτρο: (ή επιλεκτική αφαίρεση) Δίνεις υπερβολική σημασία σε μια αρνητική λεπτομέρεια, αγνοώντας τη συνολική εικόνα.
Το διάβασμα της σκέψης: Πιστεύεις ότι γνωρίζεις τι σκέφτονται οι άλλοι, αποτυγχάνοντας να δεις άλλες, περισσότερο πιθανές εναλλακτικές υποθέσεις.
Υπεργενίκευση: Καταλήγεις σε ένα αρνητικό συμπέρασμα που πηγαίνει πολύ πέρα από τη συγκεκριμένη κατάσταση.
Προσωποποίηση: Πιστεύεις ότι οι άλλοι συμπεριφέρονται αρνητικά εξαιτίας σου, χωρίς να σκέφτεσαι περισσότερο εύλογες εξηγήσεις για τη συμπεριφορά τους.
Προτάσεις του "πρέπει" (ή προστακτικές). Έχεις μια συγκεκριμένη και άκαμπτη ιδέα για το πώς πρέπει εσύ ή οι άλλοι να φέρονται και υπερεκτιμάς το πόσο κακό είναι να μην εκπληρώνονται αυτές οι προσδοκίες.
Σωληνοειδής όραση: Βλέπεις μόνο τις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης.
Το γνωστικό μοντέλο δηλώνει ότι η ερμηνεία μιας κατάστασης (παρά η κατάσταση καθαυτή), που συχνά εκφράζεται με αυτόματες σκέψεις, επηρεάζει τα συνακόλουθα συναισθήματά μας, τη συμπεριφορά μας και τη σωματικής μας απάντηση.
Φυσικά, κάποια συγκεκριμένα γεγονότα μπορούν να αναστατώσουν σχεδόν τον καθένα, π.χ. μια προσωπική επίθεση, απόρριψη ή αποτυχία.
Άνθρωποι με ψυχολογικές διαταραχές όμως συχνά παρερμηνεύουν ουδέτερες ή ακόμη και θετικές καταστάσεις και με αυτό τον τρόπο οι αυτόματες σκέψεις τους είναι μεροληπτικές (προκατειλημμένες).
Η κριτική εξέταση των σκέψεών τους και η διόρθωση των σφαλμάτων στον τρόπο που σκέφτονται έχει συχνά σαν αποτέλεσμα να νοιώσουν καλύτερα.
Ο θεραπευτής προσπαθεί μέσα από διάφορους τρόπους να επιτύχει μια γνωστική αλλαγή, αλλαγή του τρόπου σκέψης του ασθενούς, καθώς και του συστήματος πεποιθήσεών του, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια μόνιμη συναισθηματική και συμπεριφορική αλλαγή.
***
Καλλιόπη Αμοιρίδου
- Σύμβουλος ψυχικής υγείας
