Τα επιχειρήματα των πολιτικών έχουν την ικανότητα να μας αποπροσανατολίζουν. Φαίνεται να έχουν συνοχή, αλλά δεν έχουν. Πάμε να δούμε τα λογικά σφάλματα που κάνουν εσκεμμένα οι πολιτικοί.
Στην Αθήνα του Περικλή ονομάζονταν σοφίσματα, σήμερα λέγονται λογικές πλάνες και αναφέρονται στην λανθασμένη χρήση της λογικής ενός επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το επιχείρημα άκυρο. Συχνά ένα λογικό σφάλμα ή λογική πλάνη χρησιμοποιείται επί τούτου ώστε να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη. Εκτός από πολιτικούς σκοπούς, μία λογική πλάνη μπορεί να εφαρμοστεί στη διαφήμιση ή σε οτιδήποτε έχει σκοπό να σου διαμορφώσει μία άποψη.
Το φιλοθεάμον και πολιτικοποιημένο (κυρίως αμερικανικό) κοινό έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με τον εντοπισμό λογικών πλανών στους λόγους πολιτικών. Το πιο κοινό case study είναι οι ομιλίες και τα tweets του Τραμπ. Σε αυτό το βίντεο περιγράφονται κάποιες από τις συχνές τεχνικές που χρησιμοποιεί.
Αν ο ακροατής δεν έχει ιδέα τι είναι μία λογική πλάνη, εύκολα μπορεί ο ομιλητής να τον κατευθύνει εκεί που θέλει. Επειδή εδώ όμως δεν κολλάμε μπρίκια.
Πλάνη του τονισμού
Θα ξεκινήσουμε με την πλάνη του τονισμού, για όσους την προτιμούν στα λατινικά, accentus, καθώς είναι πιο εύκολο να εντοπιστεί. Η πλάνη του τονισμού είναι ένας τύπος αμφισημίας, εξαιτίας του νοήματος της πρότασης η οποία αλλάζει ανάλογα με τον τονισμό ή την έμφαση που δίνουμε σε μία λέξη.
Παρακολουθήστε μία ενημερωτική εκπομπή με καλεσμένους πολιτικούς διαφορετικών παρατάξεων. Υπάρχει περίπτωση να παρατηρήσετε ότι κάποιος θα «πιαστεί» από μία πρόταση που χρησιμοποίησε αυτός που έχει τον λόγο και άλλαξε τον τονισμό της ώστε να την παρουσιάσει ως απαράδεκτη.
Πλάνη του ψευδούς διλήμματος
Η πλάνη του ψευδούς διλήμματος είναι ίσως η πιο συχνή πλάνη που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί. Σε αυτήν την τεχνική ο πολιτικός δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο λαός έχει να αντιμετωπίσει ένα δίλημμα. Στην πραγματικότητα, τα ενδεχόμενα μπορεί να είναι περισσότερα από δύο κι αυτό δύσκολα το παρατηρεί ο ακροατής.
Επίθεση στο άτομο
Η επίθεση στο άτομο (ή αλλιώς ad hominem) έχει σκοπό να αποκρούσει ένα επιχείρημα με επίθεση στο άτομο που το έθεσε. Το σκεπτικό έχει ως έξης: Ο Χ υποστηρίζει το Υ, ο Χ είναι αμφισβητήσιμος, άρα το Υ δεν είναι αληθές. Την πλάνη αυτή την χρησιμοποιούμε συχνά, άθελά μας, στον καθημερινό μας λόγο. Για παράδειγμα, μπορεί ένας φίλος να μας τονίσει ένα λάθος που κάνουμε τη δεδομένη στιγμή κι εμείς για να αμυνθούμε, αντί να απαντήσουμε στο επιχείρημά του, το αντικρούουμε με μία αντίστοιχη συμπεριφορά που είχε εκείνος στο παρελθόν.
Κοινωνική συμμόρφωση
Το πείραμα του Asch απέδειξε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι είμαστε εξαιρετικά κοινωνικά όντα, συνεπώς επηρεαζόμαστε άμεσα από τα κοινωνικά σύνολα στα οποία ανήκουμε. Είτε πρόκειται περί λιντσάρισματος, είτε πρόκειται για επιδοκιμασίες και χειροκροτήματα, η αντίδραση του κοινού τείνει να είναι μαζική.
Η πλάνη αυτή παρατηρείται στις ομιλίες των πολιτικών αρχηγών, όπου οι πιστοί του κόμματος χειροκροτούν όταν ο αρχηγός ανεβάζει τον τόνο του.
Άλλη μία ενδιαφέρουσα εφαρμογή της κοινωνικής συμμόρφωσης είναι τα γέλια που ακολουθούν μετά από ένα αστείο στα sitcoms τύπου Φιλαράκια. Αν δεν υπήρχαν τα γέλια αυτά, ίσως και να μην σπαρταράγαμε με κάθε ατάκα του Τσάντλερ.
Πολύ κοντά στην πλάνη της κοινωνικής συμμόρφωσης είναι και αυτό της προσφυγής στην πλειοψηφία.
Τεχνική της Αναπλαισίωσης
Η τεχνική της αναπλαισίωσης είναι επίσης μία κοινή μέθοδος που χρησιμοποιείται για τον αποπροσανατολισμό του κοινού. Ο ομιλητής απαντά στο επιχείρημα ή ερώτημα που του τέθηκε, θέτοντας ως βάση μία άλλη οπτική γωνία. Πρόκειται για πλάνη, επειδή η δεύτερη οπτική γωνία, δεν ακυρώνει την πρώτη.
Πλάνη της επιπόλαιης κατηγοριοποίησης
Καλό είναι αυτό να εξηγηθεί απευθείας με παράδειγμα. Στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης υπάρχει σήμερα η τάση να χωρίζονται οι επικριτές ενός νομοσχεδίου ή μιας υπόθεσης που απασχολεί τη δημοσιότητα με βάση ένα δίπολο: εάν κάποιος επικρίνει τη Νέα Δημοκρατία είναι αυτομάτως συριζαίος, ενώ αν κάποιος κατακρίνει το ΣΥ.ΡΙΖ.Α είναι αυτομάτως νεοδημοκράτης.
Παρομοίως στα ειδησεογραφικά ρεπορτάζ παρουσιάζονται οι αντιφρονούντες ως αναρχικά στοιχεία. Η επιπόλαιη κατηγοριοποίηση εμποδίζει τον πολίτη να ταυτιστεί με μία άποψη καθώς έχει την τάση να συμφωνεί με τον απλό λαό.
Επίκληση στο Συναίσθημα
Αυτό ίσως και να το έχετε ακούσει. Η δράση εγείρεται από τα συναισθήματα. Οι πολιτικοί προσπαθούν να προκαλέσουν φόβο, να κάνουν τον ακροατή να ελπίζει ή πιο απλά να στοχεύσουν τα ευαίσθητα σημεία του. Γι’ αυτό σε πολλές ομιλίες πολιτικών αναφέρεται συχνά η φράση «το μέλλον των παιδιών μας».
Πλάνη της Ακύρωσης
Η πλάνη της αγκύρωσης εφαρμόζεται συχνά στις εξαγγελίες των απανταχού κυβερνήσεων. Μπορεί να αφορά την αύξηση ενός φόρου, την μείωση του αφορολόγητου –οτιδήποτε οικονομικό. Η πρώτη «διαρροή» ή είδηση θα προειδοποιήσει το κοινό ότι για κάθε 100 ευρώ εισοδήματος ο φορολογούμενος θα πρέπει να ξοδεύει 40 ευρώ και έπειτα θα διαψεύσει την είδηση μιλώντας για 30 ευρώ έξοδα ανά 100 ευρώ των εσόδων του. Εάν η είδηση ήταν εξαρχής τα 30 ευρώ ανά 100, οι αντιδράσεις θα ήταν περισσότερες και εντονότερες.
Πλάνη του ρήτορα
Λίγοι πολιτικοί χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνική με… τέχνη. Ο ομιλητής παραπλανεί τον ακροατή μέσω της ρητορικής του, μιλώντας δηλαδή με δυσνόητους όρους και ακαταλαβίστικες έννοιες. Ένα από τα πιο συχνά πεδία που εφαρμόζεται η τεχνική αυτή είναι αυτό της Οικονομίας· πολλοί όροι στην επιστήμη της Οικονομίας είναι περίπλοκοι και δεν τους ακούμε συχνά. Ο ρήτορας μπορεί να παρουσιάσει έναν χείμαρρο αυτών, χωρίς απαραίτητα να συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας την εντύπωση ότι αυτό στο οποίο αναφέρεται είναι μείζονος σημασίας κι ότι είναι ένα πεδίο το οποίο γνωρίζει καλά.
Κοινωνικός αυτοματισμός
Δεν είναι λίγες οι φορές που μία κοινωνική, επαγγελματική ομάδα ή τάξη αντιδρά σε μία ρύθμιση που την αφορά, είτε δικαίως, είτε αδίκως. Ο πολιτικός σε αυτήν την περίπτωση προσπαθεί να στρέψει την υπόλοιπη κοινωνία εναντίον των διαμαρτυρόμενων, σπέρνοντας διχόνοια. Έτσι, μέσω του πολιτικού του λόγου, τείνει να απαξιώνει ηθικά και να αναδεικνύει ως προνομιούχα την ομάδα που μπαίνει στο στόχαστρο, εν τέλει διαμορφώνοντας την άποψη ότι επιβιώνει εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας.
Πλάνη της οπλισμένης ερώτησης
«Γνωρίζουν οι ψηφοφόροι πόσο αδίστακτος είστε;». Αυτή είναι μία οπλισμένη ή προβοκατόρικη ερώτηση. Και οι δύο διαθέσιμες απαντήσεις είναι κατά του ερωτηθέντος. Πρόκειται περί πλάνης επειδή η ερώτηση λαμβάνει σαν δεδομένο κάτι το οποίο δεν έχει αποδειχθεί και κανείς δεν έχει συμφωνήσει με αυτό.
Πλάνη του ντόμινο
Συντελείται όταν ο ομιλητής παρουσιάζει ένα σχετικά μικρό γεγονός (το οποίο σαφώς δεν συμφέρει τη δική του παράταξή) ως την αρχή του κακού. Με λογικά άλματα μπορεί να πείσει το κοινό που τον παρακολουθεί ότι αυτό το αδιάφορο γεγονός θα επιφέρει την καταστροφή.
